ذةهةندةكاني بثدةنگي

 

مةجيد دصنيا

 

لة دواي رِاپةِينةكةي بةهاري 1991ةوة،كورد تواني هةناسةيةكي ئازادي بدات .نةبووني ئةوجؤرة ئازادية بؤ تاكي كوردوالثكرا بةتايبةتي لاي حيزبة دةسةصاتدارةكانةوة گةر هةر كةسثك جؤرةو ناذةزايةتيةكي دةربذيبياية بة گثرةشثوثن و تابووري پيَنجةم وبةكريَگيراو لةقةلَةم دةدرا.لةبةر ناسكي بارودؤخةكة وساوايي حكومةتي هةريَمي كوردستان خةلَك وارِاهيَنرا كةمتر لةسةر مةسةلة چارةنوسسازةكان قسةي خؤي هةبيَت.ديارة زؤرةمليَي دةسةلَاتي كوردي رَؤلَي خؤي بينيوة لةوةي كويَ لةقسةي كةس نةگرن وخةلَكيش وارِانةهيَنريَن لةسةر شت بةجواب بيَن.بةكورتي ئةمان بوونة دةمرِاستي خةلَك ودةلاقةيةك نةمايةوة تا خةلَك بتوانيَ ليَيةوةخواستةكاني رِووبةرِووي دةسةلَاتداراني بكاتةوة.گةر چةند شتيَكي بچوكيش بووبيَت نةچؤتة خانةي پةنجةكانةوة.دةكريَ مانگرتني كؤمةلَيَك رِؤشنبيري كورد لة هةوليَر بؤ رِاوةستاندني شةرِي براكوژي بةيةكيَك لةوهةولِةدةگمةنانة بثتة ژماردن.دةسةلَاتي كوردي جةماوةري وا لةقالَبدا بؤ كاريَك كة خؤيان مةبةستيان نةبثت رِيَگةي ثيَنةدةن بثتة قسة.ديارة هؤي ئةو بارة دذوارة بؤ ثةرتةوازةيي رِاي گشتي  خةلِك دةگةرِيَتةوة،كةرِؤژيَك لةرِؤژان رِاي گشتي خةلَك نةبوو بة فشاريَك بؤ سةرحيزبة دةسةلَاتدارةكان.هؤي سةرةكي ئةم ثةرتةوازييةش بةبرِواي من دةطةرِيَتةوة بؤ:نزمي ئاستي هؤشياري خةلَكي كوردستان،بةرژةوةندية كةسييةكان ،دابةشبووني تاكةكاني كؤمةلَگة بةسةر ئةحزابي دةسةلَاتدار،ئةمانةش بةرژةوةندي تاكةكةسي وحيزبيان خستةپثش بةرژةوةندي بالَاي كوردةوة،زةقبوونةوةي كيَبةركيَي  ئةحزابي دةسةلَاتي كوردي ،ليَرةدا هةرئةنداميَكي لايةنگري حيزبيَكي دةسةلَاتدارنارِازي بةو واقيعة ،بةلَام كةلايةني بةرامبةري دةبيني  واهةستي دةكرد دةربرِيني نارِةزايي وكشانةوةي ئةم لة حيزبةكةي بةقازانجي بةرامبةرةكةيةتي، كةئةم خؤشي بةسةرو چاويا نايةت،بؤية ئةمةي دةكردة پاساوثك وچاوي خؤي لة ئاستي هةموو كةم وكورِيةك دةپؤشي.ئةوهؤيانة تيَكرِا وايانكرد لةكوردستانداو لةدةوراني 13سالَي رِابردووداخةلَيَك يا نةوةيةك دروست بثت ،ئةونةوةية زياتر لة ئاميَريَكي ئالي بچيَت وةك لة كائينيَكي زيندوو.يان بةواتايةكي ترئةو قؤناغة بووة هؤي بةرةنجامي نةوةيةكي خةسيوو،نةوةيةك دامالَراو لةگياني بةرگري، خالَي لةخةمي نيشتيمان،خؤش باوةرِ بةدةسةلَاتي يؤتؤپي كوردي،نةوةيةك هةموو قةدةرةكاني داية دةست رِؤژگار،نةوةيةك بيَ نةخشة بيَ ئاسؤ بيَ ئامانج.بةرةنجامي ئةم رِةوشة وايكرد چي رِوويدا، چي گووزةرا، لةكاري خراپ لة گةندةلَي ئيداري لةشةرِي براكوژي لةبةرةلَايي و بيَياسايي لةخيانةتكردن لةكةشفبووني فايلةكان و لةدةستگرتني دوژمنان بؤسةر خةلَكي كوردستان، بةكورتي لةهةرچي كاريَكي دژ بة بةرژةوةندي كوردو كوردستان كةرِووياندا خةلَكي كوردستاني باشوور بؤهيچ كلؤجيَ دةورونةخشيَكيان  تيَدا نةبوو.خةلَك تةواوغائيب بوو.وةك ئةوةي ئةمانة حوكمي وصاتثكي بث هاووصاتي بكةن.بؤية لةباشترين حاصةتدا دةتوانم بصثم شةقامي كوردي يةكسان بووة بةشةقامثكي مردوو.ئةم كپبوونةي خةصك جثي دةستخؤشي حيزبةكان بووة.بةواتايةكيتر بةدصي ئةوان بووة.بؤية ئةوةي لةذابردوودا مةبةستيان بووة، بةبث لةبةرچاوگرتني بةرژةوةندي كورد ،ئةوةي لةبةرژةوةندي حيزبياندا بووبثت، بثسصكردنةوة دةستيان بؤ بردووة، بث حيسابكردن بؤ خةصكو بؤ مثژوو.بؤية دةكرث بصثين لاي ئةوان بةرژةوةندي حيزب يةكسانبووة بة بةرژةوةندي كورد نةك بةپثچةوانةوة.ئةم خةصكة كپكراوة كةوتة خةوثكي غةفصةتةوة كة ذووخاني حوكمي سةداميش ،تؤزثك گياني وةبةرنةدايةوة.بؤية دواي ئةوةش چي ذوويدا شةقامي كوردي لةئاست گؤذانكاريةكاندا دةمي تةصةيةكي تةقيوبووبةفةرماني دةسةصاتداراني كورد نةبووبث قسةيةكي نةبووة.دواي ذووخاني دذندةترين دةسةصاتي سةردةم ،دةسةصاتي كوردي درثژة پثداني ئةوقوذوقةپةي كورد كردوويةتي ،ئةجارة بيانوويةكيتري دايةدةست شةقامي كوردي هثندةيتر تووشي سذكردن كرد.ئةويش هثزي فريادذةسي محةمةدي مةهدي سةردةم ،هثزةكاني ئةمةريكابوو.ذووخاني ذژثمة هارةكةي سةدام لةسةر دةستي هثزةكاني ئةمةريكا ،لاي ئةحزابي كوردي و خةصكي كوردةوة،هثندة مايةي پثزانين بوو،تاتوانيتيان گوص بارانيان كردن.
دةسةصاتداراني كورد لةپاداشتداو بةبث مةرج كورديان تةواو هةرزان فرؤش كرد.هةر ئةمة واي كرد هيچ منةتثكيان بة كورد نةمثنثت.يةكث لةبةرةنجامةكاني ئةم هةرزان فرؤشية ، ئةوزوصم وزؤرة بووكةكورد بةدةست ذژثمي گؤذبةگؤذةوة چةشتبووي،لاي
حيزبةكانيش زياتر بؤ خؤشيرين كردن و خؤ بردنةپثشةوةبوو تا لةداهاتوودا پشكثكي پتريان پثببذثت.مةسةلةي وةهمي هاوپةيماني كةزياتر دةسةصاتداراني كورد باسيان لثوة دةكرد، دةنا لةواقيعدا بچوكترين نووسراوثك نةبوو بؤ دةليلي ئةوهاپةيمانةتيةي ذاگةياندنةكاني ئةوان سةرقاصي بوون.ناوبةناو ئةگةر ئةمةريكيةكان باسيان لةهاوپةيمانثتي كورد كردبثت، تة نيابؤ دةست لةپشتداني كورد بووةو تا كوردستانيشيان  لث نةوروژث.ئةوان باش حاصةتي سايكؤلؤجي كورديان خوثندؤتةوة،دةزانن كورد چؤن بة عاتيفة هةصدةخةصةتثت.بةناوي هاوپةيمانةتةييةوةوامان لثبكةن شةرم بمانگرثو داواي هيچ نةكةين قسةكاني بريمةر لةكاتي دةستنيشان كردني سةرؤكايةتي عثراقدا كةبةسةراني كوردي وت ئثوة هاوپةيماني ئثمةن لةحةقي خؤتان تةنازول كةن باشترين بةصگةن بؤية هاوپةيمانةتي لاي ئةوان تةنيا فريودان و بةذثكردني كات بووة.ديارة ئةمة لة سياسةتي ئةمةريكادا شتثكي تازة نيية هةمووكةسثك باش دةزانث ،لاي ئةمةريكا هاوپةيمانثتي تةنيا پاراستني بةژةوةنديةكانيانةو كةي ئيشيان پثت نةما فذثتدةدةنةلاوة.

 ئةوة جگة لةو بةرةنجامة نةگةتيضةي لةو بةناو هاوپةيمانةتيةوة سةريهةصداوة،كةبووةتة وروژاندني ذقي شؤفثنيستاني دةضةرةكةو توندذةوة ئيسلاميةكان دژ بة كورد،سةربذيني سث لاوةكةي شاري زاخؤو فةتواكاني ئةنساري سوونة باشترين بةصگةن كةچي لةبةرامبةردا ئةمةريكاتا ئثستا  شتثكي نةكردووة بةدصي كورد بثت.بةداخةوة خؤشخةياصي وتثذوانيني فريادذةسانةي خةصكي كوردو خؤتةسليم كردني سةركردايةتيةكةي بةبث مةرجو نةبووني هيچ فشارو پثشنيازو گرةنتيةك ئةنجامةكاني بةم ئاقارةدا برد.بؤية خةصكي كورد لةدةرةوةي كارة نةشياوةكاني دةسةصاتداراني كورديش چي ذوويدا بثدةنگةي لثكرد.ياباشترة بصثم كاتثك بينيان ذةوذةوةي ذؤژگار و گؤذانكاريةكان وكردةوةي ئةمةريكيةكان وعثراقي تازة بةدص وويستي ئةوان ناچثتة پثش تووشي شؤك بوون.نةماني ذثژةي 13%ي بةشي هةرثمي كوردستان، بذياري 1546ي نةتةوة يةكگرتوةكان كة بةيةك وشة باسي كوردي نةكرد،خؤپيشاندنةكاني شيعة دژي مادةي 61ي ياساي كاتي بةذثوةبردني دةوصةت وكاروكردةوةكاني  C.P.A،سةركردةكاني كوردچ بذيارثكيان دژ بةكورد مؤركرد، چ  فةتوايةك دژ بةكورد دران.هةموو ئةمانة گؤمي مةنگي شةقامي كورديان نةشصةقاندلةكاتثكدا هيچ كام لةو كارانة لةبةرژةوةندي كورديشدا نةبوون.تةنانةت بةرپرساني كورد لةئاستي ،بذيارو وةصامي  ئةوپرسيارانةدا كةلةئةمريكي وبةريتانيةكانةوة وةرياندةگرتةوة ،هةصوثستي ئةوان تةنيا گلةيي وگازندةو پرتةوبؤصةبوو.ئةگةر جارثك لةجاران ئةم شةقامة جوصةيةكي بةخؤوة بينيبث ئةويش دةستي حيزبةكاني لةپشتةوة بووة.خؤپيشاندنةكاني دژ بةدةوصةتي تورك كةئاصاي توركياي تياسووتثنراو توركياي تووشي هستريا كرد،وثنةي ئاصا سووتاندنةكة سةدان جار لةكةناصة توركةكانةوة لثدرايةوة(ئةگةرچي دةركةوت مةبةستي سياسي لةپشتةوة بووة ).ديارة ئةوخؤپيشاندنانةش دةستي پارتي لةپشتةوة بوو.ئةوخؤپيشانانةتوركةكاني زؤرناذةحةت كرد.گةرچي كارثكي زؤر باش بوو،ديارة مةبةستي من ذؤشنة.ماوةيةك لةمةوبةر كؤمةصثك ذؤشنبيري سلثماني ذثپثوانثكيان سازكرد، داواي سةربةخؤيي كوردستانيان كردبوو،چونكة ئةو خؤپيشاندنة ذثگةي پثنةدرابوو، هةندثك لةخؤپيشاندةران تووشي لثپثچينةوة بوون .ئةم دوو نموونةية ماناي وانيية لةسلثماني ئازادي نييةو لةهةولثر ئازادي هةية يا بةپثچةوانةوة.

بةصكوئةوة زياتر دةربذي ئةوةية ئةم شةقامة ئةوان كةي ئيشيان پثبوو دةيجوصثنن ،وةگةرنا حيسابي هيچي بؤ ناكةن.بةواتايةكيترئةمان كةي هةستيان كرد بةرژةوةنديةكانيان دةكةوثتة بةرمةترسي ،دةگةذثنةوة بؤ لاي خةصكو دةيكةنة وةرةقةيةكي فشار.بةدةوراني 13 ساصي ذابردوو خةصكثك و نةوةيةك وا گؤش وذابهثنرث وهيچ دةورونةخشثكي لةگؤذانكاريةكان نةبثت و نةبووبثتة هثزي فشار،ئةمةلة ساتة ناسكةكانا جثگةي ئةوپةذي مةترسية.بؤية جثگةي سةرسوذمان نيية ئةم شةقامة لةهةستيارترين مةسةلة چارةنووسسازةكاندا ورتةي لثوة نةيات .بةبذواي من هةرئةمةشة وايكردووة كاتثك غازي ياوةر لةكاردانةوةي ئةو خؤپيشاندانة جةماوةريانةي كة بزووتنةوةي ذيفراندؤم لة 2-10-دا ثةنجاميدا ،زؤر بثشةرمانةو بةتوندي بثتة وةصام وجةماوةري جوداخوازوي بة خائيني نيشتيمان ناوزةندكرد.ئةگةرچي بزووتنةوةي ذيفذاندؤم دةمثك بوو خؤي كثشابووةوة بؤ ئةنجامداني وةها كارثك .پاش هةصبةزو دابةزثكي زؤر و ديارة بةذةزامةندي و جوصاني هةردوو ئيدارةكة ،سةرةنجام 2-10ئةوخؤپيشاندانةي لثكةوتةوة.سةرباري هةر كةموكوذيةكيش جثگةي دصخؤشي هةموولايةك بوو،گةرچي زؤر درةنگيش كةوت،بةهةصة نةچووبم پةلةقاژثيةكيش بوو لةمةرگ.بةصام ئةوةي خةصكي تووشي شؤكبوون كرد،وةصامة ذةقة شؤفثنيةكاني  ياوةر بوو كة كورد هةرگيز باوةذيان نةدةكرد ئةوة ياوةري دؤستةكةي ميللةتي كوردة وةها دةپةيضث.چوون سةراني كورد هثندةيان بةشانو باصيا هةصدابوو،لةوةش گةذث چؤن گةيشتة ئةوپلةية.گةرچي بزووتنةوي ذيفراندؤم  هيچ كاردانةوةيةكي كاراي لةبةرامبةر قسةكاني ياوةردا دةرنةبذيوة.بؤية ئةم بثدةنگيية ئةوپةذي شكستي بزووتنةوةكة دةردةخات بزووتنةوةي
ذيفذراندؤم چؤن تواني مليؤنثك وحةوسةد ئيمزا كؤبكاتةوة و ئةو ذثپثوانةيةش سازبكات ،دةشيتواني بةهةمان ذوحيةت درثژة بةوكارةبدات تا لاني كةم وةصامثكيان چنگ دةكةوت. ئةگةر جصةوي كارةكةيان بؤ ناگيرث چؤن خؤيان دةخةنة ژثر
بةرپرسيارثتةةوة.ئثوة دةزانن بثدةنگةكردنتان چ مانايةكي هةيةو چؤن  تةسليمبوونتانة  بةو قسانةي ياوةر هةر ئةم بثدةنگيةش گومان دةخاتة سةر بزووتنةوةكةتان.ئةو قسانةي ياوةر لةئثستاوة زةنگثكي پذمةترسية بؤ خةصكي كوردو هؤشداريةكشة بؤ دةسةصاتداراني كورد  هؤيةكي سةرةكي ئةو بثدةنگية ئةوةية بزووتنةوةي ذيفذاندؤم سةربةخؤ نيةو حيزبةكان دةيجوصثنن جةماوةريش هةر ئةو جةماوةرةية كة حيزبةكان چةندين ساصة دةميان داخستووة وةكو ئالةتيش دةيانجوصثنن.بؤية ئةو بزووتنةوةية بةو حاصةوة  چاوةذواني هيچي لثناكرث گةر لةژثر چةتري ئةوان نةياتة دةرث ناتوانثت ببيَتة نويَنةري رِاستةقينةي ئةوان وجثي ئاسؤو ئامانجي ئةوان.بؤية ئةگةر شةقامي كوردي نةتوانث ببثتة هثزي فشار
بؤ سةر دةسةصاتداران وناوةندوئةم  بثدةنگيةي ئثستا نةشكثنث، كورد لةداهاتوودا باجي گةورةي دةدات.

                                                                                                                                           16-10-2004

  

  

.