سونةي عصراق بؤخاتري خوا ئصوة ضيتان دةوص؟

 توماس فريدمان   

   طؤريني      

خاليدمةجيد فةرةج

 

هةرضةندة سةردانصكي كورت بوو بؤ ئةو بةندةرة عصراقيةي باشوور بةلآم طةيانمية ئةو باوةأةي كة ئصمة ئصستا طةيشتووينةتة قؤناغي كؤتايي. ئةو دةنطدانةي كة بةأصوةية لةعصراق لةمانطي تشريني يةكةم ، سةبارةت بةدةستووري نوص ، وئةوي تريش كةلةمانطي ديسمبر سةبارةت بة ثارلةماني نوص ئةنجام بدرص ،رووني دةكاتةوة بؤئةمةريكيةكان ئايا مانةوةيان لصرة بؤ ماوةيةكي درصذ تر باشترة يان نا.                             

سةرةأاي هةموو ئةو حةماقةتانةي كة رامسفيلد كردوني ، لةكؤتاييدا عصراق هةر بةو شصوةية دةبص كة عصراقيةكان بأياري لةسةر ددةن .زؤرينةي عصراقي ـ شيعة و كورد كة لة 80% دانيشتواني ئةو وولآتة ثصك دصنن ـ بيرو بؤضوني خؤيان خستة أوو . ئةوان داوي عصراقصك دةكةن كة مةركةزي نةبصت و رصطة بةهةموو ثصكهاتة أةطةزي وتايةفيةكان  بدرص كة  كاروبارو كلتوري خؤيان بةرصوة بةرن ـ بةبص ترسان، لةوةي كةجارصكي تر بكةونةوة ذصر كونتروَلَ  و هةتك كردني ئينسانيةتيان لة لايةن دةسةلآتي كةمينةي سوننةوة لة بةغدا كة ثشت بة ضةكي نةوت دةبةستص . هةر بةهةمان طرنطي ثصدان كوردو شيعة ئةوةيان روونكردةوة كة نايانةوص سوننة لةوة ئاطادار بكةنةوة  ذيانيان ضؤن دةبص و بةشصك لة داهاتي نةوتيان دةدةنص و ثارصزطاري لة ناسنامةي عةرةبي عصراق دةكةن .ئصستا دةزانين كة شصعةو كورد ض جؤرة زؤربايةتيكيان دةوص ،بةلآم ثرسيارة كة ئةوةية ئايا سوننة ض جؤرة كةمايةتيةكيان دةوص ؟ ئايا دةيانةوص بةدةردي فةلةستينيةكان بضن وسةد سالَي داهاتوو بة هةولَدان بؤ  بزواندني هةردوو جيهاني عةرةبي و ئيسلامي بؤ طؤريني رةوأةوةي مصذوو، و طةأاندنةوةي مافة زةوتكراوةكانيان  بة حوكمكردني عصراق وةكو كةمايةتيةك بةسةربةرن؟ ئةمةش هةنطاوصكة بصطومان سةري خؤيان و عصراقيش دةخوا، يان دةيانةوص داهاتوو لةباوةش بطرن؟ دةزانم  سوننة رؤحيان لة دةستصوةرداني ئصران لة هةرصمي باشوور ضووة ، بةلآم  بةريتانيةكان كة ئيدارةي ناوضةي بةسرا دةكةن دةلَصن  شيعةي عصراقيش لةخةمي كةوتنة ذصر دةسةلآتي ئصران دا دةذين . سةرةأاي ثةيوةندية كلتوري و بازرطانيية فراوانيةكان لةطةلَ ئصران بةلآم ئةوان سةرةتا ئينتيمايان بؤ عصراقة . دةتوانرص ثشتي ئةم بؤضوونة تةنها بةوةراست بكرصتةوة كة سوونةش دةستووري نوص لةئامصز بطرن و يارمةتي ئةمةريكا بدةن بؤ ئةوةي ثارضةيةكي طةورةتر لة بةشةكةي خؤيان ثص ببةخشص . بةر ثرسصكي ئةمةريكي دةلَص" زؤر بةرذةوندي يةكانطيرمان(تصكةلَ) لةطةلَ سوننة هةية". لة قؤناغةكاني دوايي دانو ساتةكان لةمةأ دةستووري عصراق ، بالَوصزي بةهرةمةندي ئةمةريكي زةلَماي خةليل زادة، بةضةشني ثارصزةري سوننة لة طةلَ كوردو شيعة مامةلَةي دةكرد. كصشةكة لةوةداية سوونة نازانن كةي دةلَصن باشة (ئةوةندة بةسة)، ئةمةريكا هةستي بة هيلاك بوون كردووة لةزؤري ئةوداوايانةي ئةوان كةنايةتةوة يةك لةطةلَ كصش و قةبارةياندا. ئايا سوننة ثةي بة بةرذةوةنديةكانيان دةبةن ،ئايا جيهاني سوننة هيض مةرجةعيةتصكي ئةخلاقيان هةية؟ تاوةكو ئصستا جيهاني سوننة بصدةنطن لةبةرانبةر ئةو(ثاكتاوي رةطةزيةي) كة بةعسيةكان و جيهاديةكان بةرانبةر بة شيعة دةيكةن : كوشتني ذمارةيةكي زؤر لةمةدةنية شيعةكان تةنها لةبةر ئةوةي كةشيعةن ، بة ئاواتي زيندوو كردنةوةي ئةو رذصمةي كة سوننة دةستي بةسةراطرتبوو ،ديارة ئةوة مةحالَة. بةم دوايية فةتوايةك دذي كضة ياريزاني تينس كة هينديةكي موسلَمانة دةرضوو ، لةبةر ئةوةي تةنورةيةكي كورتي لةبةر كردووة، بةلآم تا ئصستا فةتوايةك لةلايةن ثياوة ئاينية سونةكانةوة دذ بةو كوشتن وبأينةي زةرقاوي كة دةرهةق بة منالَ ومامؤستاي قوتابخانةكاني شيعةي عصراق دةيكا دةرنةضووة. هةندصك لةثياوة ئازاكاني سوننة خةريكن بةدةنطي بةرز ئةدوصن . عبدالرحمن راشد لة رؤذنامةي (ئةلشةرق ئةلئةوسةت) دا دةلَص ((يةكصك لةو دياردانةي كة زؤرسةيرة ئةوية تاوةكو ئصستا حكومةتة عةرةبيةكان نايانةوص ئيدانةي ئةوكارة تيرؤريستيانة عصراق بكةن وةيان دلَي قوربانيةكاني بدةنةوة)). زياتر دةلَص ((لة دوايين كارةساتدا  زياتر لة 200 عيراقي طيانيان لةدةست دا .. يةك حكومةتي عةرةبي دةنطي نارةزايي بةرز نةكردةوة ، ئةمة لةكاتصكدا كة زؤربةيان بةتوندي نارةزاييان بةرانبةر بة سةرنةكةوتني دةستوور لة داناني  عصراق بة بةشصك لةنةتةوةي عةرةب دةربأي . هةميشة هةلَويستي رةسمي حكومةتة عةرةبيةكان بةرانبةر بة عيراق  بص ئيرادة بووة)). بؤية ئصمة ئصستا لة عصراق بارمان لارة ، يةكصك لةو هؤيانةش ئةطةرصتةوة بؤ  بصتوانيي دةستةكةي سةرةك بؤش ، يةكصكي تريش بةهؤي ئةو بؤشايية ئةخلاقيةي كة لة جيهاني سوننةدا هةية. أةنطة رةشبينة ئةوروثيةكان لةسةر هةق بن ، رةنطة دراوسصكان  دووربن لةطؤرانكاريةكانةوة ، ئةوة بةأاشكاوي لةضةند مانطي داهاتوودا دةردةكةوص ئةوكاتة لصمان مةعلووم دةبص كة سوننة ض جؤرة كةمينةيةكيان دةوص . ئةطةر هةلَوصستي خؤيان طؤأي ئةوا ئةطةري دةركةوتني  ئاكامصك طةرضي ثر بةضنطيش نةبص لة عصراقدا هصشتا هةر ضاوةأوانكراوة، و لةسةرمانة بمصنينةوة بؤ يارمةتي دروستكردني ، ئةطةر ئةوةش رووي نةدا ئةوا ئصمة كاتي خؤمان بة فيرؤ دةدةين . ئةوكات ثصويستة شيعةو كورد داببأين و سوونةي عصراق بةجص بصلَين (دروصنةي با بكةن) . ثصويستة ضي تر طياني ئةمةريكية باشةكان نةخةينة تةهلوكةوة لة ثصناوي خةلَكانصك كة رقيان بةرانبةر بةئصمة زياترة لة خؤشةويستيان بؤ منالَةكانيان.