کاک فوئاد مه‌جید میسری ، تورکیاده‌وڵه‌تێکی
عه‌لمانی نییه
ئه‌رده‌ڵان عه‌بدوڵڵا
ئه‌مرۆ باسی په‌یوه‌ندی نێوان ئایین
و ده‌وڵه‌ت تابێت گه‌رمتر ده‌بێت . ته‌شه‌نه‌سه‌ندنی بیری ئووسڵیی
ئیسلامی و به‌هێزبوونی گرووپه تیرۆریسته
ئیسلامیه‌کان ، بۆته ترسێکی گه‌وره بۆکۆمه‌ڵگای
جیهان به‌گشتی و کۆمه‌لگای ئیسلامیش به‌تایبه‌ت
. هه‌ر له‌م باسانه‌وه خوێنه‌ری کورد ئاشنای ووشه‌یه‌کی
نوێ و نامۆ ده‌بێت ( دهوڵهتی عه‌لمانی ) .
ئه‌م ووشه‌یه رۆژ له‌دوای رۆژ له‌ناو لاپه‌ره‌ی
رۆژنامه‌کان و به‌رنامه ته‌له‌فزیۆنه‌کان و کتێبه
نوێکان دا به‌رچاومان ده‌که‌وێت . ووشه‌ی ( عه‌لمانی ) به‌مانای
بێ ئایینی ، بێ باوه‌ری به چه‌مکی
خودا په‌رستی ، باوه‌ربوون به زانست ، ژیان به‌سه‌ر بردن دوور له‌بیری
ئایینی . که‌باسی دهوڵهتی عه‌لمانیش
ده‌که‌ین ، واته ئه‌و ده‌وڵه‌ته بێ ئایین
بێت، کۆمه‌ڵگا له‌سه‌ر بنه‌مایه‌کی
ئایینیانه نه‌بات به‌رێوه . به‌واتایه‌کی
تر ده‌سه‌ڵاتی سیاسی دوور بێت له‌هه‌موو بیرێکی
ئایینی و مه‌زهه‌بی ، نابێت جیاوازکاری
و راسیزمانه هه‌ڵسووکه‌وت له‌گه‌ڵ
ئایینه‌کانی تر بکات . ماوه‌یه‌کی
زۆریشه نووسه‌رانی کورد باسی ئه‌م چه‌مکه
سیاسیه‌ده‌که‌ن ، لێ مه‌خابن به‌شێکیان له‌کاتی
شیکردنه‌وه‌و ڵێکۆڵینه‌وه‌کانیان ،
تووشی چه‌ند هه‌ڵه‌یه‌کی فکری ده‌بن . نووسه‌رو
روناکبیری به‌رێز فوئادمجید میسری ، ماوه‌یه‌کی
زۆره خه‌ریکی ڵێکۆڵینه‌وه‌یه
له‌سه‌ر بیری ئووسوڵی ئیسلامی.
دووکتێبی له‌م باره‌یه‌وه نووسیوه* ، که‌تاڕاده‌یه‌کی باش
هیلاکیه‌کی زۆری کێشاوه و زۆر به
ووردی باسی مێژووی ئه‌م بیره‌ی کردووه.
لێ به‌داخه‌وه برای به‌رێز که‌دێته سه‌ر باسی دهوڵهتی
عه‌لمانی ده‌که‌وێته هه‌له‌وه . به‌رێز
فوئادمیسری له هه‌ردوو کتێبه‌که‌یدا پێی
وایه که‌توورکیا ده‌وڵه‌تێکی عه‌لمانییه
. به‌لای منه‌وه ئه‌مه هه‌له‌یه‌کی گه‌وره‌یه
بۆچی ؟! . کۆماری توورکیا که‌له‌سه‌ر ده‌ستی
شۆڤێنی ترین مرۆڤی مێژوو
مسته‌فاکه‌مال دامه‌زراوه. ئه‌م ده‌وڵه‌ته له‌سه‌ر بنه‌مای
بیرێکی ناسیۆنالیستی
شۆڤێنیانه دامه‌زراوه . له‌پاش رووخانی خه‌لافه‌تی
ئوسمانی ، کۆمارێکی نوێ دامه‌زرا . ئه‌م
کۆماره که‌له‌یه‌که‌م رۆژه‌وه هه‌وڵی سرینه‌وه‌ی
هه‌موو ئه‌و گرووپه ئیتنیانه‌ی داوه که توورک نین. له‌توورکیا
کورد وه‌کوو نه‌ته‌وه‌یه‌کی جیاواز ، به‌پیسترین و
دڕنده‌ترین شێوه چه‌وسێنراوه‌ته‌وه . عه‌له‌ویه‌کان
و ئه‌رمه‌نیه‌کان و کریستیه‌کان، هه‌تاوه‌کوو ئه‌مرۆش ده‌چه‌وسێنرێنه‌وه.
توورکیا له‌یه‌که‌م رۆژه‌وه هه‌وڵی داوه
خۆی وانیشان بدات ، که‌ده‌وڵه‌تێکی عه‌لمانییه
. دیاره ئه‌مه‌ش سیاسه‌تێک بووه ، بۆ ئه‌وه‌ی
یارمه‌تی له ده‌وڵه‌ته‌ئه‌وروپیه‌کان وه‌ربگرێت .
به‌ناوی عه‌لمانی و دژایه‌تی کردنی خه‌لافه‌ته‌وه ،
سه‌ره‌تا ئینگلیزوفه‌ره‌نسیه‌کان یارمه‌تی که‌مالیه‌کانیان
دا . پاشان سۆڤێتیش بوو به‌گه‌وره‌ترین
پاڵپشتی ئه‌م کۆماره خوێناویه. له‌په‌نجاکانیش
توانی خۆی بخاته‌ناو هاوپه‌یمانی ( ناتۆ). هه‌تاوه‌کوو
ئه‌مرۆش گه‌وره‌ترین یارمه‌تی له‌ووڵاتانی
ناتۆ وه‌رده‌گرێت له‌پێش هه‌مووشیانه‌وه ئه‌مه‌ریکاو
ئه‌ڵمانیا . ده‌شیه‌وێت به‌ناوی عه‌لمانیه‌ت و
دژایه‌تی کردنی بیری ئووسوڵی،
بێته ناو ئه‌وروپاوه. لێ ئه‌وروپیه‌کان باوه‌ریان
پێ ناکه‌ن. ئه‌وروپیه‌کان ده‌ڵێن چۆن ئه‌و توورکانه‌ی
له‌ئه‌وروپاده‌ژین،هه‌موو ماڤێکی کولتووریان هه‌یه
، ماڤی مزگه‌وت دروستکردن و کردنه‌وه‌ی بنکه‌ی
ئایینی و به‌خش و بلاوکردنه‌وه‌ی ئیسلام . ده‌بێت له‌توورکیاش
کریستیه‌کان هه‌مان ماڤیان هه‌بێت . به‌تایبه‌ت
پارته‌کریستیه‌کانی ئه‌وروپا زۆر جه‌خت له‌م خاڵه
ده‌که‌نه‌وه . توورکیا هه‌تاوه‌کوو ئه‌مرۆش که‌مه‌نه‌ته‌وه‌یی
و ئایینیه‌کان ، به‌ترسێکی گه‌وره بۆ سه‌ر
ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی داده‌نێت . هیچ
کریستیه‌ک بۆی نییه کڵێسه‌ی
بکاته‌وه، ته‌نانه‌ت ئه‌و که‌سانه‌ی که هاتووچۆی
کڵێساکان ده‌که‌ن ، ده‌خرێنه ژێر چاودێری
پۆلیسه‌وه . به‌هه‌موو شیوه‌یه‌ک دژایه‌تی عه‌له‌ویی
و شیعه‌مه‌زهه‌به‌کانیش ده‌که‌ن . ته‌نانه‌ت یه‌کێک له‌نووسه‌ره‌توورکه‌کان
ده‌ڵێت ( گه‌ر توورک و ئیسلامێکی سوونی مه‌زهه‌ب
نه‌بیت . هیچ ماڤێکی هاوڵاتی بوونت
نییه). به‌راستی جێگای داخه که‌زۆر له‌رۆشنبیرانی
کورد و رۆژ‌‌هه‌ڵاتی، ئه‌زموونی توورکیا به‌ئه‌زموونێکی
باشی عه‌لمانی داده‌نێن . ئه‌مه هه‌له‌یه‌کی گه‌وره‌یه
. چونکه توورکیا له‌سه‌ر بنه‌مایه‌کی عه‌لمانی دانه‌مه‌زراوه
، هه‌تاوه‌کوو ئه‌مرۆش ( عه‌له‌وی و شیعه‌و کریستیه‌کان)
، ئه‌وه‌ی پێی بڵێیت ماڤی
ئایینی و کوولتوری نیانه . وه‌به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک
دژایه‌تیان ده‌کرێت و ماڤه‌کانیان ده‌خورێت .
له‌به‌ر ئه‌وه زۆر سته‌مه ئه‌و ده‌وڵه‌ته به عه‌لمانی
دابنێیت . چونکه له‌ده‌و‌ڵه‌تی عه‌لمانی دا ،
ئاینه‌کانی تر دژایه‌تی ناکرێن و ناچه‌وسێنرێنه‌وه
.
هه‌ر بۆیه من پێم وایه نووسه‌ری به‌رێزمان
فوئاد مه‌جید میسری له‌م بۆچوونه‌یدا به‌هه‌ڵه‌دا
چووه .
ئه‌ڵمانیا
کۆمه‌ڵگا له‌سایه‌ی دهوڵهتی
خه‌لافه‌تدا، فوئاد مه‌جید میسری ،چاپی سێهه‌م
، سلێمانی 2005
بیری ئوسووڵی
ئیسلامیی ، خوێندنه‌وه‌یه‌کی
سۆسیۆلۆژی ره‌خنه‌یی،فوئاد مه‌جید
میسری، سلێمانی ، 2003