ناهوشياري سياسي ئاشي دةسةلآت دةطصأص لةکوردستان

   

ئةبوبکر ئةحمةد ســپصمان

bahman@planet.nl

 

لةم قؤناغةضارةنوس سازةدا ، کةبؤيةکةمجارةلةمصذووي سياسي عصراقداولةأصطاي أيفأاندؤم ودةنطداني طشتي وسةرتاسةري خةپکي عصراقةوةئيمکاني ئةوةهةيةئايندةي سياسي ئةم ولآتةبةشصوةيةکي ئارةزومةندانةلةدةستوري هةميشةييدا بضةسثصندرصت وأصکبخرصتةوة ، ئةمةباشترين فرسةتي زصأيني مصذوويي يةکةبؤخةپکي کوردستان هةپکةوتوة ، خةپکي کوردستان دةتوانصت لةأصطاي ئةم أيفأاندؤمةوةکؤتوبةندي ضوارضصوةي دةوپةتي عصراقي زؤرةملص وداطيرکةرانةتصک بشکصنصت و ئةم دةستورة ويةكثارضةيي خاکي عصراق أةتکاتةوةودروشم وداخوازي دامةزراندني دةوپةتصکي سةربةخؤلةکوردستان أابطةصنصت ، خةپکي کوردستان ئةطةردةنط بدات بةم دةستورةکةسةرتاثاي لةسةربنةماي شؤظصنستي عةرةبي وکؤنةثةرستي ئيسلامي سياسي هةپضنراوةوهيض مافصکي قةومي بؤخةپکي کوردستان بةأؤشني تصدانةضةسثاوة ، ئيترئةوةخةپکي کوردستانة لةسةرداخوازي ئةحزابي ناسيؤناليستي کورد بةخواست وئارةزوي خؤي لةدواي 14ســـاپ سةربةخؤيي وأزطاري ، کوردستان دةلکصنصتةوةبةعصراقةوةوبةدةستوثةنجةکاني خؤي مؤري شةرعيةت وياسايي لةداطيرکردني ولاتةکةي خؤي ئةدات وئيترجارصکي ديکةخةپکي کوردستان ناتوانصت بپصت من طةلصکي ذصردةستةم ونيشتمانةکةم داطيرو بةزؤردابةش کراوة .

ناوةرؤکي ئةودةستورةبؤهةتاهةتايةخةپکي کوردستان ونيشتيمانةکةي دةکات بةعصراقي ولةوصشةوة دةيـبةسـتصــتةوة بةثاشکؤي عروبةونيشتيماني عةرةبيةوة ، مةوقولةي مافي ضارةي خؤنوسين بؤخةپکي کوردستان لةأةشنوسي دةستوري هةميشةيي عصراق لةدورماوةشدائاماذةي ثصنةکراوةونةضةسثاوة ، ضارةسةري کصشةي کةرکوک کةناسنامةوفةلسةفةي ناشيؤناليزمي کوردة ، بؤساپي 2007 دواخراوةوهةرلةئصستاوةدةسةلآتي دةوپةتي ناوةندخؤي لةهةنطاوةسةرةتايةکاني ضارةسةري ئةوکصشةيةدةدزصتةوة ، حيزبةدةسةلاتدارةکاني کوردستان هصشتا 77 کورسي ثارلةماني عصراق يان لةدةست دايةوسةرؤک کؤمار وةزارةتي دةرةوةوضةندين ثؤستي طرنطي ئةم ولآتة هةرلةخؤيانة ، بةلآم لةأصطاي دةسةلآتي سةرؤکايةتي ئةنجومةني وةزيرانةوة سةبارةت بةثارکتيزةکردني بأيارةکاني ضارةنوسي سياسي کةرکوک وزؤرلةمةسائيلي ناوخؤودةرةوة دةستو ثصــيان کةلةبضةکراوةولةهاواروسکالآزياتر شتصکي ديکةيان لةدةست نايةت ، ئةي لةدواي هةپبذاردنةکاني داهاتو کةبص طومان معادةلاتي سياسي وهاوسةنطي هصزةسياسي يةکاني عصراق ئاپوطؤأي ضةندايةتي وضؤنايةتي زؤرطةورةي بةسةردادصت وهيض کامصکيش لةوئاپوطؤأانةلةبةرذةوةندي خةپکي کوردستاندانية ، أصذةي دةسةلآت وکورسي يةکاني ئةحزابي ناسيؤناليستي کوردلةثارلةماني عصراق دصتةخوارةوة بؤئاستصکي زؤرنزم ، ئةوکاتةلةبةرامبةر دةسةلآتي دةوپةتي ناوةندوبأيارةکاني زؤرينةي ثارلةماني عصراق ناوةنداضيان ثص دةکرصت ؟ ، ض ســودوفايدةيةکي هةيةسرؤک کؤماري عصراق کورد بصت ولةکؤبونةوةي سالآنةي کؤمةپةي نةتةوةيةکطرتوةکان ضةندقسةيةک بةزماني کوردي بکات وجل وبةرطي کوردي بثؤشصت ، لةکاتصکدا خةپکي کوردستان نةتوانصت سةربةستانةوئازادانة ضارةنوسي سياسي وئايندةي ولآتةکةي خؤيان بةدةستي خؤيان دياري بکةن و بةدةرلةخواست وئارةزوي 98% لةخةپکي ئةم ولآتةبةزؤربمان لکصننةوة بةدةوپةتي عصراقةوة ، ئـةم مةسةلةيةوةکوئةوةواية باپندةيةک بخةيتةقةفةزةوةو شوپةکاني لةزصأبؤدروست بکةيت ،

تةنهاأصطايةک کةئةحزابي دةسةلآتداري کوردلةبةردةمي داماوةتةوة هةأةشةي ثاشةکشةيةلةدةوپةتةکةي ئيبراهيـم الجعفةري وهةپوةشاندنةوةي هاوثةيمانةتيةلةطةپ ليستي ئيئتلافي عصراقي ، تازةلةدواي ئةوةي کةدةستوري ‌ةميشةيي عصراق لةأصطاي دةنطداني خةپکي عصراق وکوردستانةوة بةپصي بؤوةردةطيرص و کوردستانيش بةأصطاي قانوني دةبصتةبةشصکي دانةبأاولةعصراق ودةسةلآتداراني کورديش دةستيان لةبني هةمانةکةدصتةدةرةوة ، ئيترئةوهةأةشانةتورصکي قوأاوي ناهصنصت وئةحزابي عةرةبيش ثصــيان دةپصن تفي خؤتان بکةنن وبأؤن .

ئاخربةأاستي ئةمةکارةساتة ، حيزبةدةسةلآتدارةکاني کوردستان دةيانةوصت دةستورصک بةسةرخةپکي کوردستاندا داسةثصنن کةهيض زةمانةتصکي دواأؤذي مافةقةوميةکاني خةپکي کوردستاني لةخؤنةطرتوةوبةندبةبةندي ئةم دةستورة لةسةربنةماي ناعةدالةتي نصوان ذن وثياو ولةذصرثص ناني مافةکؤمةلآيةتي يةکان هةپضنراوة ،

بةهؤي ئةوهةموزوپم وستةمةزؤرةي کةأذصمةيةک لةدواي يةکةکاني شؤظصنيستي عةرةبي دةرهةق بةخةپکي کوردکردويانةلةعصراق ، لةأاثةأينةمةزنةکةي ساپي1991بةدواوة ولةترسي ئةوةي جارصکي ديکةأذصمي داطيرکةري بةعس نةتوانصت بطةأصتةوةکوردستان ، خةپکي کورد بةهةق وناهةق ولةشةأوئاشتي نصوان ئةم دوحيزبةدا تةســــليم بةئةمري واقع بون وکةم هوشياري سياسي خةپکي کوردستان درصذةي بةتةمةني دةسةلآتي ناديموکراسي يانةي يةکصتي وثارتي داوة ، لةلايةکي ديکةوة بةهؤي ئةوة کةتةواوي سةرضاوةکاني ذياني خةپکي کوردستان لةکؤپي حيزبةکان ثصضراوة ، خةپک بؤئةوةي بتوانصت دةستي بةذيانصکي مةمرةومةذي بطات ، بؤئةوةي بةتابوري ثصنج لةقةپةم نةدرصت ولةذياني ئاساي هاولآتي بوني خؤي مةحروم نةکرصت ولةسةرکاردةرنةکرصت ونان بأاونةکرصت ، بةناضاري يان دةبولةسةنطةري بةرطري لةدةسةلآتي يةکصک لةودوحيزبةداخزمةت بةدةسةلآتداران بکات وببصتةزةخيرةوخؤراکي طةرم کردني مةيداني شةأي ناوخؤلةکوردستان ، يان دةبوئينتماولايةنطري خؤي بؤيةکصک لةودوحيزبةأابطةيةنصت وبةثةأؤي سةوزوزةردةوة سةرضؤثي بونةوئاهةنطةکانيان بطصأصت ، هيض کةسصک لةکوردستان بةبص تةسکيةي يةکصک لةودوحيزبةلةئيدارةکاني دةوپةتداکاري دةست ناکةوصت ، هةموهصـپةسةرةکيةکاني بازرطاني لةدةرةوةبؤناوةو بةثصضةوانةشةوة بؤبةرثرساني حيزبي قؤرخ کراوة ، ئةطةرئةندامصکي ضالاکي يةکصک لةودوحيزبةنةبيت وبةرثرسصکي طةورةلةطةپتانةبصتةشةريک ، ناتوانيت لةهيض مةيدانصکي بازرطاني داسةربةستانةکةسب و کةسابةت بکةيت وجؤرةهابةربةستي قانونيت لةبةردةمداقوت دةکةنةوة ، هةمومپک و زةويةبةنرخةکاني ناوشارودةوروبةري شارةکانيان تالآن کردولةنصوان خؤياندا دابةشيان کرد ، ئةطةرئةندامصکي ضالاکي يةکصک لةودوحيزبةنةبيت ثارضةيةک زةويت بةرناکةوصت ، لةکاتي هةپبذاردنةکانيشدائةطةرطوص لةأاطةياندن وأيکلامةي حيزبةکان بطريت خؤيان بةنوصنةري أاستةقينةي خةپک وخزمةتکاري جةماوةر وةسف دةکةن ، بةلآم ئةوةي لةلاي ئةودوحيزبةحســابي لةسةرنةکراوة ئةنجامةکاني هةپبذاردن و دةنطي خةپک بوة ، ئةم دوحيزبةهةرئةوةندة ئيشيان بةخةپک بوة تابؤتةبليغاتي أوبةدةرةوة دةنطيان ثص درصتةوةوهةپدةبذصردصنةوةولةدواي ئةوةنةأصزلةدةنطي خةپک دةطرن ونةطوصش بؤداخوازيةکانيان أادةطرن ، ئةطةرجةماوةري خةپک لةدذي طةندةپي ئيدارةکةي دةسةلآتداراني کوردستان نيطةرانيةکيش لةخؤي نيشان بدات ، بةئاذاوةطصأ ولةياسادةرضولةقةپةمي ئةدةدرصن وبةفيشةک جوابي داخوازيةکاني خةپک ئةدةنةوة .

دةسةلآتداراني ئصستاي کوردستان ، زياترلة 40 ســـــــــاپ درصذةيان بةشةأي ناوخؤدا ، لةثصناوبةدةست هصناني دةسلآت ولةذصرناوي بةرةي شؤأشطصأي وکؤنةثةرستي داوبةبيانوي جؤراوجؤرهةوپيان داوةشةرعيةت وأةواي بةوشةأةبدةن وزؤربةئاساني توانيويانة هصزو تواناي جةماوةري خةپکي کوردستان لةثشتيواني ئةوشةأةهةپبخأصنن ، لةماوةي ئةو ضل ســاپةدا دوحيزبةطةورةکةي کوردستان ‌هيض أصطايةکي نامةشروع نةمالةدذي يةکتر وبةمةبةستي بالآدةستي يةک بةسةرئةوي تردا نةي طرنةبةر ، هةرلةدةست کصشي کردن بؤ ئيتلاعات وسوثاي ثاسداراني ئصران و ميت وسوثاي تورک و موخابةرات وطاردي کؤماري أذصمي بةعــس بطرة تادةطاتةقبوپ نةکردني ثرةنسيب وبنةماکاني ديموکراسي وداسةثاندني دةسةلآتي فيفتي فيفتي بةسةرخةپکي کورداستاندا .

ماوةي 14 ساپة لةقؤناغي خةباتي شاريشدا ، لةسةربنةماي ناکؤکيةکاني سالآني شةست وبةهةمان عةقليةتي شاخ وبةشصوةي جؤراوجؤر وبةأصطاي نامةشروع ودورلةهةرثرنسيـبصکي ديموکراسي يانةدةسةلآتي خؤيان بةسةرخةپکي کوردستانداسةثاندوة ، ماوةي 14 ساپةکوردستان ئازادکراوةلةدةستي داطيرکةران وئيدارةي ولآت دورلةهةرفشارصکي دةرةکي لةلايةن ثارتي ويةکصتي يةوة لةشصوةي دةسةلآتصکي دوسةربةأصوةدةضصت ، تائصـســـــتاش ئةم دوحيزبةنةيانـتوانيوةلةطةپ طؤأانکاريةکاني سةردةمداخؤيان بطونجصنن ولةثصناوبةرذةوةندي بالآي ولآت دةست بةرداري وکورسي زؤرةملص ودةسةلآتي نامةشروعي خؤيان بن وبةثصي ثرةنسـيـبةکاني ديموکراسي حکومةتصکي يةکطرتودامةزرصنن ، لةماوةي 14 ســـاپ لة دةسةلآتي ئةم دوحيزبةدا دوجارهةپبذاردني طشتي ئةنجام دراوة ، هةردوجارةکةتائةوثةأي بص ئيحترامي بةدةنطي خةپکي کوردستان کراوةوبةهؤي قبوپ نةکردني ثرةنسـيـبي ديموکراسي وأةت کردنةوةي دةرئةنجامي هةپبذاردنةکان ، ئيدارةي کوردستان بةسةردةسةلآتي ئةم دوحيزبةدا دابةش کراوة ، لةم ثرسةطرنط وضارةنوس ســـازةي ئصستاشدا ، حيزبةکوردستانيةکان خةپک تةشــويق دةکةن لةوأيفأاندؤمةداکةبأيارة 15 ي ئؤکتؤبةري ئةمســـاپ ئةنجام بدرصت دةنط بةدةستوري هةميشةيي عصراق بدةن ، بةثصي أاثرسي يةسةرةتايةکان لةکوردستان 74% لةخةپک دةنط بةدةستوري نوصي عصراق ئةدةن ، ئةمةش جطةلةسادةيي وطوصأايةپي خةپک بؤثاشکؤي سياسةتي هةپةونادروستي حيزبةدةسةلآتدارةکاني کوردستان وکةم هوشياري سياسي هيض مانايةکي ديکةي نية ،

لةهاويني ساپي1985 دا لةطةپ کؤمةپصک لةکادراني يةکصتي نيشتيماني کوردستان ، لةطوندي ضؤخماخ لةناوضةي دؤپي جافةتي سةرداني کاک عبداپلةي مهتدي مان کرد ، کةئةوکات کاک عبدالپةسکرتصري حيزبي کؤمؤنيستي ئصران بو ، من لةنصوقسةوباسةکاندالصم ثرسي ، ئصوةکةخؤتان بةنوصنةري کرصکاران وزةحمةتکصشاني ئصران دةزانن ، ضؤنةئةوهةمو کرصکارو زةحمةت کصشةلةدةوري حيزبي ديموکراتي کوردستاني ئصران کؤبونةتةوة لةکاتصکدائصوة حيزبي ديموکراتي ئصران بةحيزبصکي بورذوازي دةناســصنن ؟ ، کاک عبدپلة لةجوابداوتي ، ئصمةموشکيلةي ناهوشياري خةپکي کوردستانمان هةيةوخةپکي ئصمةهوشياري سياسي کةمة ، بةهةرئةندازةخةپکي کوردستان لةئصمةولةحيزبي ديموکراتي کوردستان تص بطات ، بةوئةندازةيةش کرصکاران وزةحمةت کصشان ئةوحيزبة بةجص دةهصپن و بةأيزةکاني ئصمةوة ثةيوةست دةبن ، من هةرئةوکاتةبةتةواوي باووةأم بةوقسةي کاک عبدلپةهةبو وئصستاش ئةم بؤضونةهةربةأاست دةزانم ، هةرضةندةخةپکي کوردستاني عصراق لةأيفأاندؤمةکةي ئةمساپدا ولةثاپ هةپبذاردنةطشتي يةکاني ئةنجومةني نيشتيماني عصراقدازؤرهوشيارانة وبةثصضةوانةي سياسةتي ئةحزابي دةسةلآتدار 98 % دةنطي بةسةربةخؤي دا ، بةلآم طومانم لةوةدانيةتةبليغاتي ديماطؤطيانةي حيزبةدةسةلاتدارةکان زؤربةئاساني دةتوانصت خةپکي کوردستان بخاتةذصرکاريطةري سياسةتةکاني خؤيةوة .

 

28 – 9- 2005 هؤپـــندا