ستراتيذي نوصي ئةمريكا و جصطةورِصطةي كورد
ئيسماعيل ئيبراهيم رِواندزي

 ( بةشي يةكةم )

ئةم نوسينة هةولَصكة لة رِاستاي تصطةيشتن و شيكردنةوةي ستراتيذي نوصي ئةمريكا و ئالَوطؤرِةكاني ئةمرِؤي جيهان . لة كاتصكدا ئيدعاي راستي موتلةق ناكةم ، هيوادارم بة ضاويلكة ئايدؤلؤذيةكانيش هةلَنةخةلَةتصين ضونكة ضاويلكةي ئايدؤلؤذي ناتوانص واقعي كؤمةلَطا و ئالَوطؤرِةكان ، وةكو خؤي كة هةية، ببينص . ولآمة ثصشوةخت ئامادةكراوةكان بؤ كصشة نوصيةكان و طصرِانةوةي كصشة سياسي و كؤمةلآيةتييةكان بؤ يةك فاكتةر لؤجيكصكي جادوطةرا و نةطونجاوة لة طةل مرؤظي سةردةم . ئةو خيتابة سياسيةي كة دونيا تةنيا بة سةر رِةش و سثي , حةق و ناحةق , شؤرِشطصرو بةكرصطيراو دابةش دةكا و دوورة لة بينيني كةسك و سووري بيرورِاكان ناتوانص بصجطة لة تةقيمصكي دولايةنةي مرؤظةكان و باوةرِة جياوةزةكان بدات بة دةستةوة . ئةمرؤ لة هةموو كات زياتر ثصويستيمان بة دةرضوونة لة قاوغي بيانووة ئايدؤلؤجيةكان و دةمةقالَصي " غةوغائي "انةية لة كصشمةكصش و شةرِي سيمبؤل و خةيالَةتةكان . لةم فورسةتة زصرِينة مصذووييةي كة ئالوطؤرِةكاني جيهان بؤ طةلي كوردستاني خولقاندووة لة هةموو كات زياتر توصذي رِؤشنبيري كوردستاني ثصويستي بة طةرِانةوة بؤ زهنيةتصكي رِةخنةطرانة ية لة شةرِي ضارةنووسي طةلي كوردستان بؤ ئازادي .

بة داخةوة لصكدانةوةي بةشصكي بةرضاو لة رِؤشنبيراني كورد بؤ جيهاني ثاش 11 سصثتصمبةر هةمان لصكدانةوةيةي ثصش 11 سصثتصمبةرة. ئةوان ئيدعا دةكةن كة جيهان هيض ئالوطؤرصكي نةكردووة و رووداوةكاني 11 سصثتصمبةري 2001 هيض شتصكي نةطؤريوة و تةنيا ئةوة نةبص طواية رووداوةكاني 11 سصثتصمبةر بيانوويةكي تري داوةتة دةست ئةمريكا بؤ زالًَكردني هصزي خؤي و خصراتركردني بةجصطةياندني ئةجندة كؤنةكاني . بة طوصرةي ئةم رِاية, ئةمريكا هةمان ستراتيج و ئامرازة كونةكان بةكاردصنص بو داسةثاندني هصزو بةرذةوةنديةكاني خؤي ، بؤية هةمان ثصوةرةكاني رابردووش دةتوانن تةقيمي سياسةتةكاني ئةمريكا بكةن . ئةطةرضي بووني رِايةكي وا بة ئاسايي دةبينم بةلآم خؤشبةختانة ئةمرؤ لة كوردستان تةنيا رٍِا نية لة نصو نوخبةي سياسي و ناوةندي رِؤشنبيري دا.

بو ئةوةي ستراتيجي نوصي ئةمريكا شيبكةينةوة و تصبطةين دةبص ثصشتر ضاوصك بخشصنين بة ستراتيجي ئةمريكا لة "شةري سارد" .

"شةري سارد" و ستراتيجي ئةمريكا

راستةوخؤ دواي كؤتايي هاتني شةري دووةمي جيهان زةنطي شةرِيكي تر لصدرا ، شةرصك لة نصوان دوو بلؤكي جياواز كة ئةطةر ضي ثصكةوة بةشداري شةري دذي نازيةكانيان كردبوو ، بةلآم هةر يةكصكيان خاوةني ئايدؤلؤجيايةكي جياواز بوو . ئةم شةرِة لة طةلَ ئةوةي نةئةكرا بة شصوةي شةرِي كلاسيكي هيض يةكصكيان سةركةوتن بة سةر ئةوةي تريان بة دةست بصنص بةلآم مومكن بوو رِووبدات ، ئةطةرضي رِصطري جدي هةبوون كة هةلَطيرساني ئةم شةرِةيان مةحالَ كردبوو ضونكة ئةمريكا بؤ ئةوةي لةم شةرِة سةركةوص دةبواية ، ثصش ئةوةي يةكصتي سؤظيةت ضةكي ئةتؤمي بة دةستبصنص ، ضةكي ئةتؤمي بةكاربصنص وةك ضؤن لة طةل يابان بة كاري هصنا و سةري ثصشؤر كرد ، بةمةش مليؤنان مرؤظ دةبوونة قورباني . بةلآم خةلَكي جيهان لةو سةردةمةدا كة تازة شايي و ئاهةنطيان بةبؤنةي كؤتايي هاتن و سةركةوتنيان لة شةرصكي خوصناوي و ثر لة قورباني لة دذي هتلةرو يابانيةكان دةطصرا لة ذصر هيض بيانوويةكدا حازرنةدةبوون مل بة شةرصكي تر بدةن . ئةم شةرِة لة رووي ئةخلاقيش مةحال بوو ضونكة شةرصك دةبوو لة نصوان دوو هاوثةيمان كة هصشتا خوصني سةربازةكانيان لة يةك سةنطةردا دذي نازيةكان ووشك نةببوو . بؤية شةرِي راستةوخؤ و كلاسيكي مومكن نةبوو بةلآم هاوثةيماناني دوصنص هةر لةو كاتةي هصزةكانيان طةيشتنة بةرلين دةستيان كرد بة جؤرصكي تر لة شةر كة دووايي ناسرا بة "شةرِي سارد" .

بؤ ئةمريكا بيروباوةرِي كؤمؤنيستي طةورةترين مةترسي بوو بؤ سةر جيهاني رؤذئاوا ، وةلي لة هةمان كاتدا ئةركي لة ناوبردنيشي ئاسان نةبوو . رِيشةداربووني حيزبة كؤمؤنيستةكان لة كؤمةلَطا ئةورِوثيةكان و خةباتي سةرسةختي ولآتاني ناسراو بة جيهاني سصهةميش لةو سةردةمةدا بؤ رزطاري نةتةوةيي لة ذصر ضنطي كؤلؤنيالي فةرةنسي و بةريتاني ، كة دوو هاوثةيماني ئةمريكا بوون , ئةركي ئةمريكاي لة رِابةري كردني شةرِي ساردا يةكجار سةخت كردبوو . لةم نصوةشدا يةكصتي سؤظيةت نةوةستابوو بةلكو بؤ بةرةنطاري كردني ئةمريكا بة هةموو هصزو تواناي يارمةتي هصزة ناسيوناليستةكاني ميللةتاني ذصردةستي ئيستعماري فةرةنسي و بةريتاني و حيزبة كؤمونيستةكاني رؤذئاواي ئةوروثاي دةدا . بؤية هةر لة دواي كؤتايي هاتني شةري دووةمي جيهاني ئةمريكا سياسةتصكي نةرمي بةرامبةر حكومةتةكاني ولآتاني تازة سةربةخؤ لة ذصر ضنطي فةرِةنسيةكان و ئينطليزةكان وةرطرت بؤ ئةوةي هةموو كون و كةلةبةرصك كة كؤلؤنيالي فةرةنسي و بةريتاني جصيانهصشتبوو دابخا بةرووي دزةكردني يةكصتي سؤظيةت تياياندا . بؤ ئةمريكا شكست ثصهصناني يةكصتي سؤظيةت لة سةرووي هةموو ئةولةوييةتةكان بوو . لةم ثصناوةشدا رؤذئاوا و بة تايبةتيش ئةمريكا هةموو هؤيةك و ئامرازصكي مومكن ، ئةخلاقي غةيرة ئةخلاقي ، سياسي و غةيرة سياسي ، سةربازي و غةيرة سةربازي بةكارهصنا بؤ شكست ثصهصناني يةكصتي سؤظيةت . تةنانةت ئةمريكا زؤرجار سوودي لة باندة مافيةكانيش وةردةطرت بؤ بةرذةوةنديةكاني .

ئةمريكا لة ضوارضصوةي سياسةتي " ئامانج تةبريري هةموو ئامرازصك دةكا" دوذمنايةتي سةرسةختي ميللةتاني وصل بةدواي ئازادي دةكرد لة رِصطةي ثشتيواني بص درصغي خؤي لةو خوصنمذو ديكتاتؤرانةي كة لة سةنطةري ئةمريكا بوون لة دذايةت كردني يةكصتي سؤظيةت . نمونةش بؤ ئةمة ثشتطيري ئةمريكا : لة سةدام حوسصن و حيزبي بةعس لة دذي خةباتي طةلي كوردستان لة سالآني شصستةكانةوة تا شةرِي يةكةمي كةنداو و شاي ئصران لة دذي خةلكي ئصران و ولآتاني كؤنةثةرستي عةرةبي لة كةنداو , .....هتد . سةير لةوةدا بوو ئةمريكا سياسةتصكي ثةرةدؤكسي بةكاردةبرد لة بةرامبةر ديكتاتؤرةكان بة شصوةيةك هةر ديكتاتؤرصك سةر بة بلؤكي رؤِذئاوا بواية ، بةهرةمةند دةبوو لة ثشتطيري ئةمريكا وةلي ئةطةر سةر بة لايةني تر بواية بة هةموو ناوناتؤرةي خةراث وةسف دةكرا و هةولي لةناوبردني دةدا لة ذصر ناوي بةرطري لة ئازادي و مافي مرؤظ . ئةمريكا ووردة ووردة بةم سياسةتةي بووة رِةمزي شةرٍِو دوذمني مرؤظايةتي لة لايةن بةشصكي زؤري خةلكي جيهان بة جؤرصك كة زةرةرطةياندن بة ئةمريكا ببووة ( ئصستاشي لةطةل دابص ) رةمزي بةشداري كردن لة شةرِي ئازادي و بةرطري لة مرؤظايةتي . زولم و زؤري ولآتة ديكتاتورةكان لة ميللةتاني خؤيان بة يارمةتي ئةمريكا يان لة باشترين حالةتدا بة ضاوثؤشين لة تاوانةكانيان ، بووة هؤي ئةوةي بةشصكي زؤر لة خةلك و توصذي رِؤشنبيري وولاتاني "جيهاني سصهةم" و بة تايبةتيش ولآتاني بةناو ئيسلامي تةبريري تيرؤريزمي ئيسلامي وغةيرة ئيسلامي بكةن لة دذي ئةمريكا و رؤذئاوا . لةمةش خراثتر بةشصكي بةرضاويشيان لة سةركةوتني تيرِؤريزم بة سةر ئةمريكادا ئاسؤي ئازادي مرؤظايةتي لة زولم وستةم دةبينن .

."شةري سارد" و ميللةتي كورد

شةرِي سارد وةك هةر شةرِصكي تر مالوصراني و كوشت وكوشتاري بص وصنةي لة جيهاندا خولقاند . بؤ ئصمةي كورديش لة هةموو مصذووماندا بة قةد "شةري سارد" و دونياي دوو قوتبي كوشتار ومالوصراني وبص هيوايي وجينوسايدمان بة خؤةوة نةبيني. لة شةري ساردا كوشتن و جينوسايد و تيرؤر بة قةد ئةمرؤ مةحكوم نةبوو لة عيرف و سياسةتي دةوليدا . فةلسةفةي شةري سارد و قوتبةندي جيهان ئةوةي دةخواست كة زؤرصك لةو ثصشصلكاري و تاوانانةي ئةمرؤ حكومةتةكاني ثصتاوانبار دةكرص و دةكرصتة بيانوو بؤ طةمارؤدان و تةهديدكردنيان بة هصزي ضةك , ئةوكات هةردوو قوتبةكةي جيهان خؤيان ئةم كارو كردةوانةيان دةكرد . لةم نصوةدا بوو جينؤسايدو كوشت وبري كورد لة كوردستان بةثصي باروودؤخ و عورف و فةلسةفةي "شةري سارد" لة نصو رِاي طشتي و سياسي رؤذئاوادا تةبرير و بيانووي بؤ دادةتاشرا ضونكة لة بةرذةوةندي ستراتيجي ئةمريكا و رِؤذئاوا بوو .

ئةوةي لصرةدا زياتر بو من طرنطة ، رِوونكردنةوةي دةور و كاركردي شةرِي ساردة لة سةر كورد و خةباتةكةي بؤ ئازادي لة زولَم و ستةم . ميللةتي كورد ثاش رِووخاني ئيمبِراتؤرِيةتي عوسماني و هاتني ئةورووثاييةكان و بة تايبةتي ئينطليزةكان بؤ ناوضةكة و كوردستان فورِسةتصكي زصرِيني دةسكةوت بؤ رزطاري كوردستان و دامةزراندني دةولةتي كوردي . بةلآم كورد نةيتواني وةك ميللةتاني تري ناوضةكة ئةم هةلًَة مصذوويية لة قازانجي خؤي بقؤزصتةوة . من ناضمة سةر باسي ئةوةي بؤضي كورد نةيتواني دةولَةتي خؤي دامةزرصنص ضونكة ئةم باسة نووسينصكي تايبةتي دةوص . بةلآم بة ثصويستي دةزانم سةرنجتان بؤ ئةوة رِاكصشم كة كورد لةو سةردةمة خاوةن رابةرِايةتصكي سياسي لصهاتوو و دووربين نةبووة بة جؤرصك بتوانص هاوسةنطي هصزةكان و بةرذةوةندي ميوانة نوصيةكان ببينص و شي بكاتةوة . طةورةترين هةلَةي رِابةراني كورد لةو سةردةمة نةديتني دوذمنة داهاتووةكان بووة . ئةمةش خؤي رِةنطدانةوةي نةبووني خيتابصك بووة كة بتوانص هةموو سيناريؤ ضاوةرِوانكراوةكان و مومكنةكان ببينص و بتوانص خؤيان و دونياي ثاش رووخاني خيلافةتي عوسماني لة سةر بنضينةي ئالَوطؤرِة نوصيةكان و طورِانة مصذوويةكان سةير بكا و شي بكاتةوة . نةبووني يةكطرتويي لةناوخؤي ميللةتي كورد و دابةش بوون كوردستان ديسان كاركردي رِاستةوخؤي هةبووة و هةية لة سةر داهاتووي كورد . بةهةرحال ئةم باسة ، باسصكي جديية و هةلَي دةطرم بؤ نووسينصكي تر .

دووبارة كورد وةك ضِِؤن لة دواي شةرِي يةكةمي جيهاني نةيتواني حيساباتةكان بة دروستي بخوصنصتةوة ئةوا لة دواي شةرًِي دووةمي جيهانيش هةمان هةلَةي دووبارة كردةوة ، ئةطةرضي دونياي دواي شةرًِي دووةمي جيهان جياوازي بنةرِةتي هةبوو لة دونياي ثصش ئةم شةرِة بةو ثصيةي كة قوتبةندي جيهان بووة سيماي دياري دونياي دواي شةرِ . شةرِي دووةمي جيهان ثصش هةموو كةس خودي ئةورِووثاي هةذاند . نوخبةي سياسي و رِؤشنبيري ئةورِثاي رؤذئاوا بؤ رصطرتن لة دووبارةبوونةوةي شةرِصكي ترو تةشةنةكردني بيروباوةرِي كومؤنيستي كةوتنة هةولَي جدي بؤ بنياتناني كؤمةلَطايةكي ديموكرات و ئينساني . ئةورِوثيةكان بة بووني يةكصتي سؤظيةت لةو ديو سنوورةوة دةركيان بةوة كرد كة مان و نةماني كؤمةلَطاي رِؤذئاوا رِاستةخؤ بةستراوةتةوة بة رِصكخستني نصومالَي خؤيان لة لايةك و شكست ثصهصناني يةكصتي سؤظيةت لة رِصطةي بةكارهصناني ولآتاني جيهاني سيهةم لة لايةكي ترةوة . ئةوةي لصرة زياتر بؤ من طرنطة لةم نووسينةدا باسكردني دووةميانة لة ثةيوةست بة كوردستانةوة .

ئةطةرضي كوردستان لة سةرةتاي بيستةكاني سةدةي بيستةم دابةش كرا و بة زؤر لكصندرا بة ضةند ولآتصكةوة و لة ماوةي نصوان شةرِي يةكةم و دووةمي جيهان ، كوردستاني داطيركراو دةينالآند لة ستةم و ثصشصلكاري لة كةرِامةت و سةروةري نيشتماني لة لايةن ولآتاني داطيركةري هةريةك لة عصراق و ئصران و توركياو سوريا ، بةلآم بووني ئيزدواجيةتي دةسةلآت لةم ولآتانةدا ( توركياي لصدةرضص ) لة نصوان دةستهةلآتدارة خؤمالَيةكان و كؤلؤنياليستة ئةورِوثيةكان رِصطةي كوشت و جينؤسايدي طةلي كوردستاني بةرتةسك كردبوو . تا ئةوكاتيش هصزة دةستهةلآتدارة خؤمالَيةكان لةم ولآتانةدا بة بووني ئةورِوثيةكان لة ناوضةكة طومانيان لة جصطيربوون و بةردوامي دةستهةلآتيان هةبوو . بؤية هةولَياندا ، رِق و قينصك كة هةموو ميللةتاني ناوضةكة ( بة كورديشةوة ) هةيانبوو لة دذي كؤلؤنيالة ئةورِوثيةكان ، بةطةرِي بخةن و بقؤزنةوة بؤ جصطيركردني بنةماي دةستهةلآتي خؤيان . بةو رِادةيةي توانيان دةستهةلآت جصطيربكةن بة رِادةية حاشاكرا لة ماف و بووني طةلي كورد . بةشداري كردني طةلي كوردستان لة دةركردني ئةورِوثيةكان لة ناوضةكة ، لة كاتصكدا كة كوردستان دابةش كرابوو و دةستهةلآتدارة خؤمالَية نوصيةكان حاشايان لة بوون و ماف طةلي كورد دةكرد ، طةورةترين هةلَةي مصذوويي بوو كة دوايي طةلي كوردستان بة خوصن و كوشتار و رِاطوصزان و جينؤسايد حةقةكةي ذمارد .

بة كؤتايي شةرِي دووةمي جيهان سةرةتاي زنجيرةيةكي تر ، بةلآم جياواز بة بصبةزةيي و درِندايةتي خؤي لة هةموو زنجيرةكاني تر ، لة بص مافي و كوشتن و رِاطوصزان و جينؤسايدي كورد دةستيثصكرد . رِاستة شةرِي "طةرم" كؤتايي هات بةلآم "شةرِي سارد" ي بة دوادا هات . لةم شةرِةي دواييدا هةر يةك لة رذصمةكاني ئصران و عصراق و سوريا و توركيا ببوونة بارمتة لة لايةن يةكصك لة دوو بلؤكةكةي جيهان و طةلي كوردستانيش بووة بارمتةي ئةم رِذصمة درِندانة . رؤذ بة دواي رِؤذ ئةم رِذصمانة توانيان دةستهةلآتي خؤيان قايمتر بكةن و زياترو زياتر تةنط بة طةلي كوردستان هةلَضنن . ئةم رِذصمانة بة كؤكردنةوةي ضةك و تةقةمةني لة رِصطةي بةكارهصناني سةروةت ساماني كوردستان توانيان طةورةترين مالَوصراني و جينؤسايد بة سةر ميللةتي كورد بصنن . ئةمريكا ، كة بانطةوازي مافي مرؤظي دةكرد ، كةمترين هةولَيشي نةدا بؤ رِصطرتن لة جينوسايدو كوشتاري خةلَكي كوردستان ضونكة بؤ ئةو هيض شتصك ثيرؤزتر لة شةرِ لة دذي كؤمؤنيزم و يةكصتي سؤظيةت نةبوو . ميللةتي كورد ببووة ئامرازصك بة جؤرصك سيفةتي ئينساني بووني لصسةندرابووةوة لة لؤجيكي كصشمةكصشي لايةنةكاني "شةرِي سارد" دا . ئةمريكا ئةطةرضي لة هةندصك برِطةي "شةرِي سارد" دا وةرةقةي ميللةتي كوردي بةكارهصنا لة دذي سؤظيةت بة تايبةتي لة سالآني حةفتاكان بةلآم كورد هيض كاتصك حيسابي هاوثةيماني بؤ نةكرا بةلكو لة باشترين حالةتدا حيسابي بةكرصطيراوصكي بو ئةكرا كة كؤيلةتي و دواكةوتوييةكةي نابصتة كةمبووني هصزو و ئازادي ئةمريكا . ئةمة بوو جصطة و رِصطةي كورد لة جيهان" شةري سارد " دا : ميللةتصكي كؤيلةو ضةوساوة ، بص هيوا لة ثشت و ثةنا ، ضارةنووسصكي ناديار .

 

_ درصذةي هةية _