لة دواي دارِمانةكان نموونةي وةك"فةهيمةو طةلاويَذ" دةبن بة ئةفسانة!
تامان شاكر

   

لة دواي شةرِو دارِمانة كارةساتئاميَزة كوردييةكان هةميشة طويَم لة ناو دةبيَت، ئةو ناوانةي كارةساتةكان دةيانكات بة كارةساتيَكي تري ئةفسوناوي، واتة ليَرةدا لة دواي ئةو ئاشووبانةوة هةلَوةستةيةك لةسةر ناو دةكةين، بةلآم بؤ منيَك جياوازي لة ناوي "نيَرو ميَ"دا نيية،بةلَكة ئةوةي طرنطة بؤ من لةو ئان و ساتة هةم بة هةستيَكي رِؤمانسيانةي ميَينةوة، هةميش بة هزرةوة هةلَوةستة لةسةر دوو ناويَك بكةم كة رؤذنامةو ميدياي كوردي لةم ماوةيةدا خستية ناو ناوانةوة، ئةويش "فةهيمةو طةلاويَذ"ة، ئةم دوو ناوة كارةساتيَكي ئةفسوناوي لة ضاوةكانياندا مؤلَم دةدةن، كة ثيَم دةلَيَن ئيَمة بةرهةمي دواي ئةو شةرِانةين كة بيرمان نة لةلاي شةرِبوو، نة لةلاي ئةوةبوو ببين بةوةي ئيَستا. ويَنةي ئةم دووانة لة ناخي مندا كتومت ناخي ئةواني ليَدادةضؤرِي لة ولآتيَكي بيَبةها، بيَبةها لة هةموو زةوق و جواني و مرؤظايةتييةك.

شةرِ لضكي كراسي ميَينةي ئيَمةي طرتووة،شةرِ رِؤذانة بةرةو سووتان و لةناوضوونمان دةبات، شةرِ لة هيَلكةدانةكانمان ترووكاني ثياوي ليَدادةضؤرِيَ،شةرِ نائوميَديم ضرِ دةكاتةوة بةسةر ثياوي شةرِو ذني شةرِهةلَطرتوودا، ليَرة مةبةستم هةر ئةوة نيية ثياو بثيَكم لةبةرامبةر دياردةكان، يان وةك كولتوورةكة هةر بلَيَم باوكانة، بةلَكو لة ناو شةرِةكاني كورديدا ذنيشم بيني تةثلَي شةرِي ليَدةدا! هةرضؤنيَك بيَت شةرِ لة ناو كةزييةكاني دايكم و مندا خؤي حةشارداوةو كة طرِمان طرت و تةثلَي شةرِ ليَدرا، ئيدي لة دواييدا بةرهةمةكاني دواي شةرِ دةبينين!

شةرِ هةتيوي كردم لة باوكم، شةرِي هةتيوي كردم لة هاورِيَكةم، شةرِ مني ذن بيَوةذن دةكات،شةرِ جلي رِةنطاو رِةنطم ثيَدادةكةنيَ و جلي شةرِم ثيَدةثؤشيَ! شةرِ ئاويَنةكةم دةشكيَنيَ لةوكاتةوةي كة دةمةويَت ليَوم سووركةم! شةرِ زةكية ئةلكان،ئايشة طولَي سووتاند، شةرِ توورِةيي لة رِؤحي كؤمةلَطاكةم ضاند، شةرِ براكانمي بةيةكةوة نا، شةرِ ميَينةيي بة جاريَك فةوتاندم! شةرِ تيرؤريستي بؤ لة طةرا دةنام! دواجاريش شةرِ ئةفسانةي " طةلاويَذو فةهيمة"ي كردة هةويَني قسةو باس!

 بةرهةمي 50 سالَ شةرِو، ئةنفال و كيميا باراني هةلَةبجةو بادينان ناوضةي باليسان و، كوشتن و لة سيَدارةداني هةزاران لاوي كورد لة زيندانةكاني رِذيَم و، لة هةشتاكانيشةوة شةرِي كورد لةطةلَ كورد و كوذراني سةدان لاوي كورد لةشةرِي نيَوان يةكيَتي و ثارتي و لايةنةكاني تري كورديدا،و رِةوي كورِاني كورد بؤ ئةوروثا. قةيرانيَكي طةورةي لة كوردستاندا بةرهةمهيَناوة، كيَشةي زؤربووني ئةو هةموو قةيرةو بيَوةذنانةي كة بةرهةمي شةرِو ثاشماوةي ئةنفال و خيَزان و دةستطيراني شةهيدانن و، ئةوانةي تريش كة لة تةمةنيَكي دياري كراودا دةبوواية شوو بكةن لة بةر شةرِ و ئالَؤزي باري سياسي و كؤمةلاَيةتي ئةستيَرةي بةختيان ئاوابوو. ئيَستا زؤربةيان لةباريَكي ناهةموار دةذين بيَئةوةي كةس خؤي بة خاوةنيان بزانيَت .

لة ئةلَمانيا لة دواي جةنطي جيهاني دووةم ئةلَمانةكان زوو فريايي ئةو مةسةلةية كةوتن، بة هةزاران ثياويان هيَناية ناو ولاَتةكةيان،بة ناوي كريَكار لة توركياو ئيتالياو يؤنان و يوطسلافياي جاران،بيَجطةلة توركةكان بةشيَكي زؤريان توانيان ذياني هاوسةريةتي لةطةلَ ذناني ئةلَمانيادا دروست بكةن و ئةمرِؤش منالَةكاني ئةوان طةورةبوون و بةشداري لة ثرؤسةي بةرِيَوةبردني ولاَت دةكةن.

لة دوايي رِاثةرينةوة كورد كة نةيتواني مالَي خؤي رِيَكبخاتةوةو، ضؤن لة سياسةت شكستي هيَنا  لةرِووي كؤمةلاَيةتيشةوة،تا سةر سةري نقوم بووة، لةبةر دوذمنايةتي و شةرِة كورسي و ثارة ئاطايان لة ذياني هاوولاَتيان نةما.خةلَكي كوردستانيشيان هةر ئاوا فيَر كرد هةركةس بير لة خؤي بكاتةوة و هةولَ بدات بة هةرشيَوةيةك بيَت زؤرترين ثارة ثةيدا بكات، و كةسايةتي مرؤظي كورد كة خؤي تيَكشكابوو ئةوان بةجاريَ نةيان هيَشت ،خةلَكيان وا فيَركرد، لة ثيَناوي شتي زؤر بضووك واز لة شتي زؤر طةورة بيَنيَ خةوني طةنجي كورديان تيَكشكاند. 

 خةلَكي كوردستان خةمخؤريان نيية كوردستان ولاَتيكي بيَخاوةنة، ذياني مرؤظي كورد هةر رِووي لة خراثية، ذنان و منالاَني كورد لةو نةهامةتيية بةشي شيَريان بةركةوتووة.بؤية دةبينن دياريدةي لةشفرؤشي و سوالَكردن و منالَي دةستطيَرو كاركردني منالاَن لة خوار تةمةني 18 سالَ دياريدةيةكي بةرضاوة.ئةوةي جيَطاي داخة، تا ئيَستا ليَكؤلَينةوةو و بة دوا داضوونيَك نةكراوةو سةرذميَريةكي تةواو لة بةردةستدا نيية نازانريَ رِيَذةيان ضةندة.

 لةوانةية رِيَكخراوةكاني ذنان ليَرةو لةوي شتيَك باس بكةن بةلاَم ليَكؤلَينةوةي جيديان لةسةر نةكردووة.لةطةلَ بةرثرساني حكومةت دانةنيشتوون و بلَيَن ئيَمة، كيَشةيةكمان هةية، ضؤن ضارةسةري بكةين ؟

لة كوردستان رِيَكخراوي ذنان و ئافرةتان زؤرة، دةتوانم بلَيَم هةموو حيزبةكان رِيَكخراوي تايبةتي خؤيان هةية، ئةوانيش  كار بؤ حيزبةكةي خؤيان دةكةن و ناتوانن  بؤ ذنان هيض بكةن. د لة ناو كؤمةلَطاشدا نابي خةتي سوور ببةزيَنن، و لة دةرطايي ئةم باسانة نادةن.زياتر لايةنطري حيزبن، وةك ذن بةرذةوةنديةكاني خؤيان دةثاريَزن .هةر لةساييةي ئةو رِيَكخراوانة نيية ذنان خؤيان دةسوتيَنن و دةكوذريَن و كةس بة دةنط كيَشةكانيانةوة ناضيَت. هةر لة ساييةي ئةو رِيَكخراوانة نيية طةلاويَذيَكي نازداري ذن و دايك 13 سالَة ذياني لة كوضةو كؤلاَنةكاني هةوليَر بة سةر دةبات. ئايا ترسي ئةوةيان نةبوو كةساني خراث و دةروون نةخؤش دةستدريَذي بكةنة سةرو ئةوةندةي تر دةرووني ئازار بدةن.

 باشة يةكيَتي ئافرةتان لة هةوليَر نةياندةتواني شويَنيَك بؤ طةلاويَذ دابين بكةن،و كاريَكي ئاساني بؤ بدؤزنةوة يا ئةوةتا خؤيان بةشتي ترةوة خةريك دةكةن! ئةطينا بؤ دةبيَ ئةو ذنانة لة كونجي تةنهايي و لة سةر شةقامةكان ذيان بةسةر بةرن، و لة نوتةكة شةويَكدا بؤ دواجار بة تةنهايي ضاوليَك بنين، بيئةوةي كةس هةبيَت طويَ لة خواست و داواكاريةكانيان بطريَت. بةرهةم و كاري ريَكخراوةكاني ذنان و ئافرةتان  جيَطاي ثرسيارو طفتوطؤية، ذياني كوردي بة جاريَك بؤتة رِؤتيني ثشت ميَز دانيشتن. ثرسي ذني كوردي قةيران و ئاستةنطةكاني لةوةوةية كة تةنها وةك فةرمانطةيةكي ليَهاتووة! ضونكة ئةطةر نا دةبوواية ئيَستا خولياي ثرسياركردني ثرؤذةكردن و جةختكردن بوو لة حكومةت كة بوونايةتي ميَينةي كوردي بةرجةستة ببايةوة.

كورد لة هةموو شتةكانيدا، مرؤظ تووشي نسكؤ دةكات، ئةطينا هةر لة ئايينزاكانةوة بطرة ريَرِةويَكي تري ضةقبةستووي هةية، تا دةطاتة سةرةوةي سةرةوة، لةويَشةوة هةرِةمي بيَيتة خوارةوة هةمان نسكؤية، هيض تيَرِوانينيَك بؤ بةرةو ثيَشضووني ذياني باشتر بؤ مرؤظي كورد بةدي ناكريَت!

كؤمةلَطةي ئةوروثي بة تايبةتي ئةلَمانيا كة بة كؤمةلَطةيةكي ثير دةناسريَ بؤية ذمارةيةكي زؤر بيَطانة دةهيَننة ناو ولاَتةكةيان ضونكة حيسابي ئةوةيان كردووة، ئةطةر كار وا برِوا لة ماوةي 25 سالَي داهاتوودا ذمارةي دانيشتواني ئةلَمانيا دةبيَتة 30 مليؤن بؤية سياسةتمةدارةكان لة بيري ئةودان ضؤن ئةو كيَشةية ضارةسةر بكةن. من نالَيم ئيَمةش وا بكةين ضونكة كوردستان شويَنيَكي وانيية،ناتوانيَ سةرنجي كوردةكاني باشووري دانيشتووي ئةوروثا بؤ لاي خؤي رِاكيَشيَت

جاض هي بيَطانة. بةلاَم حكومةت دةيتواني كوردةئاوارةكاني باكورو رؤذهةلاَتي كوردستان كة ئيَستا لة ناو كةمثةكان ذيانيان خراثة، بهيَنيَتة ناو شارةكان و تيَكةلَ بة كؤمةلَطةي كورديان بكات و ليَرةدا هةم كيَشةي ئاوارةكان ضارةسةر دةبوو، لة ذياني كولةمةرطي رِزطاريان دةبوو، بيريان لةوة دةكردةوة خيَزان دروست بكةن،  بةم شيَوةية كيَشةي بةشيَك لةم ذنانةش ضارةسةر دةبوو، يان دةبيَت حكومةت شويَني ذيان و حةوانةوة بؤئةو ذنانة دابين بكات. بةلام ئةم ثرِؤذانة ثيَويستي بة ثارة،و ثلان و ئةقلَيَكي مؤديَرن و رِيَك و ثيَك هةية،  ثيَم وانيية حكومةتي ئيَمة شتي واي بة بير دابيَت و دلَي توركياو ئيَران بؤ بةرذةوةندي كورد برِةنجيَنيَ. يان دةبيَت ئاسانكاري بؤ طةنجةكان بكات و شويَني حةوانةوةيان بؤ دابين بكات، و يارمةتي داراييان بدات، بؤ مةبةستي هاوسةرطيري.

 طةنجيَك ئةطةر مانطانة 100 دؤلار ثةيدا بكات بةضي ذنبهيَني، بةضي كريَي خانوو و ثيَداويستيةكاني ذيان دابين بكات .بيَجطة لةوةي خةرجي ذنهيَنانيش بةلاَيةكي ترة بةسةر شاني طةنجي كوردةوة، جا ئةطةر حكومةت ضةند هةنطاويَك نةنيَت دلَنيام رِيَذةي قةيرةكانمان رِوو لة زياد بوون دةبيَت.

"فةهيمةو طةلاويَذ"يش وةك ئةفسانة لة يادةوةرييمان ويذدانمان هةراسان دةكات.

 

2/9/2005  

 ---------------------------------------------

*فةهيمة ئةو ذنة قارةمانةية هةم ثيَشمةرطةو هةم ثاشماوةي ئةنفالةكانة ئيَستا لة ناوضةي طةرميان بة تةنها لة رِةوشيَكي خراثدا ذيان بةسةر دةبات  برِوانة رؤذنامةي ميديا ذمارة 204  لاثةرة 8  .  

*طةلاويذ ئةو ذنة طةنجةية ماوةي 13 سالَة لة كوضةو كؤلاَنةكاني شاري هةوليَر ذيان بةسةر دةبات (سمكؤ عبدولكريم)  ديمانةيةكي لةطةل سازدابوو .لة سايتي دةنطةكاندا بلاَوكراوةتةوة.