چینی و ئاسیاویه‌کان به‌رامبه‌ر گلۆبالیزم گه‌شبینن، به‌ڵام ئه‌وروپیه‌کان ره‌شبینن

                                                                               ئه‌رده‌ڵان عه‌بدوڵڵا

له‌هه‌ر قۆناغێکی مێژوویدا چه‌ند ده‌سته‌واژه‌و ووشه‌یه‌ک خۆی به‌سه‌ر جیهانداده‌سه‌پێنێت . بۆ نموونه‌ له‌کۆتایی سه‌ده‌کانی ناوه‌راستدا ده‌سته‌واژه‌ی ( ڕێنانساز) خۆی سه‌پاند، رێنانساز ته‌عبیری ئه‌و قۆناغه‌ مێژوویه‌ی ده‌کرد . له‌پاش جه‌نگی دووه‌می جیهانیش ، ده‌سته‌واژه‌ی ( شه‌ری سارد) خۆی سه‌پاند و ته‌عبیری ئه‌و قۆناغه‌ مێژوویه‌ی ده‌کرد . له‌پاش نه‌وه‌ته‌کانه‌وه‌ یان پاش نه‌مانی شه‌ری سارد ، ده‌سته‌واژه‌ی ( گلۆبالیزم ، جیهانگیری) ، خۆی به‌سه‌ر ته‌وای جیهان دا سه‌پاندووه‌. گلۆبالیزم ته‌عبیری ئه‌م قۆناغه‌ی ئێستامان ده‌کات . گلۆبالیزم ئه‌و  برۆسێسه‌یه که‌ وولاته‌کان ناچارکراون ،‌ملکه‌چی سیسته‌می سه‌رمایه‌داری بن . سامانه‌ سرووشتی و مرۆڤ و کارگه‌و بازارو ده‌زگاکانی هه‌موو ووڵاتێک ، قابیلی کڕین و فرۆشتنن . ئه‌وروپی و ئه‌مه‌ریکیه‌کان یه‌که‌مین که‌س بوون ، که ته‌پڵ و ‌ده‌هۆڵیان بۆ گلۆبالیزم لێده‌داو مژده‌ی به‌هه‌شتێکی خۆشیان به جیهان ده‌دا . به‌ڵام هه‌ر زوو ئه‌م به‌هه‌شته‌ بوو به‌ دۆزه‌خێکی ناخۆش، که‌هیچ کات مرۆڤایه‌تی ژیانی وا ناخۆشی به‌خۆووه‌ نه‌دیووه . به‌پێی ئامارێک که‌ ئه‌نستیتۆتێکی ئه‌مه‌ریکی (PEW  ) کردوویه‌تی ، له 21% به‌ریتانیه‌کان و 26% ئه‌ڵمانیه‌کان و 36% فه‌ره‌نسیه‌کان  به‌رامبه‌ر گلۆبالیزم زۆر ره‌شبینن. به‌ڵام سه‌یر له‌وه‌یه چینی و ئاسیاویه‌کان گه‌شبینن ، له‌5%خه‌ڵکی به‌رامبه‌ر گلۆبالیزم ره‌شبینه‌،به‌واتایه‌کی تر له‌95% ی خه‌لکی گه‌شبینه‌ 1 . دیاره ئه‌م ره‌شبینی و گه‌شبینیه‌ش هۆی  خۆی هه‌یه‌ . ئه‌وروپیه‌کان به‌چاوی خۆیان ده‌بینن رۆژانه‌ کارگه‌کان کرێکار ده‌رده‌که‌ن و کارگه‌کان داده‌خرێن و  به‌ره‌و ئاسیا ده‌ڕۆن  چونکه‌ کڕیی کرێکارله‌وێ هه‌رزانتره‌. له‌لایه‌کی تریشه‌وه رۆژانه‌ ئه‌و ده‌سکه‌وته‌ کۆمه‌ڵایه‌تیانه‌ی که‌ پێشتر به‌ده‌ستیان هێنابوو ، ئه‌مرۆ لێیان ده‌سه‌نرێته‌وه‌ . کرێکارێکی کارگه‌ی ( ڤۆلکسڤاگن) له‌چین به‌ 150 ئۆیرۆ کار ده‌کات و زۆر خۆشحالیشه ، به‌ڵام کرێکارێکی ئه‌ڵمانی به 1500 ئۆیرۆ خۆشحاڵ نییه‌. جووتیارێکی هیندی له گونده‌که‌ی ساڵێکی ره‌به‌ق به‌دیار مانگایه‌که‌وه داده‌نیشێت بۆ ئه‌وه‌ی به‌مه‌مره‌و مه‌ژی بتوانێت بژی . گه‌ر بێته‌ شارو کارگه‌یه‌کی ئه‌وروپی مانگی 100 دۆلاری بداتێ ، ئه‌وه‌هه‌ر زۆر مه‌منوونه‌ ، چونکه‌ ئه‌و ده‌توانێت به‌و 100 دۆلاره نان و برنجێکی باش بخوات و که‌مێکیش خۆیی ماڵو منداڵی پۆشته‌ بکات. دیاره‌ گلۆبالیزم بۆئێمه‌ی کوردیش له‌لایه‌که‌وه باش بووه و له‌لایه‌کی تریشه‌وه شه‌قی زۆری لێداوین . له‌لایه‌که‌وه‌ سنووره‌کان بۆمان کرانه‌وه‌و چه‌ند ملیۆن کوردێک خۆی گه‌یناده‌ رۆژئاواو تاراده‌یه‌کی باش توانیان ژیانی خۆیان و خێزانیان باشبکه‌ن . هه‌روه‌ها ئه‌مرۆ خاوه‌نی‌ 5 که‌ناڵی ته‌له‌ڤزیۆنین و ده‌توانین ئاگامان له‌ناوخۆو ده‌ره‌وه‌ش بێت.جگه‌ له‌وه‌ی ئینته‌رنێت وای کردووه ،چه‌ندین ده‌نگی سه‌ربه‌خۆ دروست بێت وله‌ ئیعلامی حیزبی وده‌وڵه‌تی رزگارمان بێت .

به‌ڵام نابێت ئه‌وه‌شمان له‌بیر بچێت که‌ هه‌ر گلۆبالیزمه‌ ئێمه‌ی کوردی کردۆته‌ شمه‌کێک و له‌بازاره‌کانی جیهاندا ده‌مانفرۆشێت . به‌راستی ده‌بێت زۆر هه‌مه‌لایه‌نانه‌ بۆ گلۆبالیزم بروانین . چونکه‌ ئه‌م پرۆسێسه چه‌ندین لایه‌نی پۆزه‌تیڤ و نێگه‌تیڤی هه‌یه . وه‌هه‌تا لایه‌نه‌ پۆزه‌تیڤ و نێگه‌تیڤه‌کان‌ نه‌ناسیت ، ناتوانیت له‌گلۆبالیزم تێبگه‌یت .

 1 . Die Welt,27Dezember2005,Gut für die Welt,Johan Norberg ‌