|
حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ئه‌و كاته‌ی له بڕیارێكی پڕ له
ده‌ست خۆشی و وه‌ك هه‌ناگاوێكی پێویست سزادانی له
ناوه‌نده‌كانی خوێندن هه‌ڵگرت، بێگومان یه‌كێكه له بنه‌ما
سه‌ره‌كیه‌كانی په‌ره‌وه‌رده‌یه‌كی دروست و زانستی. ئه‌گه‌ر
ئه‌مڕۆش له بڕیارێكی تر هێنانه‌وه‌ی "سزا"، مه‌به‌ستی هه‌مان
لێدان و كوتانی وه‌ك جاران بێ، ئه‌وه خوێندنگه له خوێندكار
ده‌كه‌ین به ئه‌ژدیها و قێزه‌ونترین شوێن و دۆزه‌خ.
ده‌پرسین بۆ لابردنی سزا و هێنانه‌وه‌ی؟ یه‌كه‌م جار كه لایان
برد بێگومان دیاره زۆر شتێكی زۆر نێگه‌تیڤ بووه،
هێنانه‌وه‌شی دیاره هیچ گۆڕانێك نه‌كراوه و باردۆخه‌كه
خراپتر بووه.
ئێمه
كه پشتگیری له خوێندكار ده‌كه‌ین و داوای نه‌هێشتنی سزا
ده‌كه‌ین، له هه‌مان كاتیش ده‌بێ ڕێز و پایه به‌رزی مامۆستا
و خوێندنگه پارێزراوبێ. بۆ ئه‌مه‌ش و بۆ پێشكه‌وتنی
په‌روه‌رده به شێوه‌یه‌كی زانستی و و دۆزینه‌وه‌ی
ئه‌لته‌رنه‌تیڤی سزادان، ته‌نیا به‌وه ناكرێ ئێمه سزا
لابه‌رین و ئیتر خوێندنگه له دۆزه‌خه‌وه ده‌بێته به‌هه‌شت
بۆ خوێندكار، به‌ڵكو به داڕشتنی به‌رنامه‌یه‌كی گشتی كه
چه‌ند لایه‌نێكی جیاواز پێكه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه وه‌كو (خودی
خوێندكار، مامۆستا، دایك و باوك، ده‌رونناس، لێكۆڵه‌ره‌وه‌ی
كۆمه‌ڵایه‌تی، چه‌ند سه‌نته‌ر و ڕێكخراوێكی جیا، ڕۆژگار).
به
لادانی سزا ناكرێ خوێندكار فه‌رامۆش بكرێ و ئیتر ببێته خاوه‌نی
گشت بڕیاره‌كانی كه ده‌یه‌وێ بیكات. به‌ڵكو داڕشتنی
به‌رنامه‌یه‌ك له لایه‌ن وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده. تیشكێك
ده‌خه‌مه سه‌ر مه‌به‌ست له‌م به‌رنامه‌یه.
زۆربه‌ی
به‌نده كوردیه‌كان فه‌لسه‌فه و تیۆری زۆر گه‌وره‌ی له
دواوه‌یه، وه‌ك ده‌ڵێ: (منداڵ وه‌كو هه‌ویر وایه چۆن بیشێلی
ئه‌وا ده‌رده‌چێ). پسكۆلۆجیه‌كانی كه كار له سه‌ر
هه‌ڵسوكه‌وت ده‌كه‌ن بڕوایان به لێدان و سزا نیه، به‌ڵكو به
پله دانی ئه‌رێ و نه‌رێ هه‌یه بۆ نموونه مامۆستا به
خوێندكاران ده‌ڵێ ئه‌گه‌ر به ئاگاداریه‌وه گوێم لێ بگرن و بێ
ده‌نگ بن ئه‌وه له كۆتایی وانه ده‌چینه ده‌ره‌وه و یاری
تۆپی پێ ده‌كه‌ین. ئه‌گه‌ر به ئاگاداریه‌وه گوێیان لێ گرت و
بێ ده‌نگ بوون مامۆستا ده‌بێ بیان باته ده‌ره‌وه و یاریان پێ
بكات واته پله دان و خه‌ڵات كردن. به‌ڵام ئه‌گه‌ر گوێڕایه‌ڵ
و بێ ده‌نگ نه‌بوون ئه‌وه مامۆستا نابێ بیان باته ده‌ره‌وه
و یاریان پێ بكا ئه‌مه‌ش خه‌ڵات نه‌كردن و نه دانی پله‌یه
(پله لێره مه‌به‌ست ژماره نیه). كار كردن له‌سه‌ر ئه‌م
تیۆریه زۆر خوێندكار زۆر زیره‌ك ده‌كات و خوێندن و مامۆستای
لا خۆشه‌ویست ده‌بێ. خوێندنگاكانی ئه‌مه‌ریكا و به‌شێك له
ئه‌وڕوپا له‌سه‌ر ئه‌مه كار ده‌كه‌ن، وه جیهانی كۆمپیوته‌ر
ده‌توانم بڵێم هه‌ر هه‌مووی كار له‌سه‌ر ئه‌م تیۆریه ده‌كات.
زۆر جار كه ده‌چینه ناو یاریه كۆمپیوته‌ره‌كان، پرسیار
ده‌كا چه‌ند وه‌ڵامێكت ده‌داتێ، كاتێ تۆ وه‌ڵامی به هه‌ڵه
ده‌ده‌یته‌وه ئه‌و هیچ هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك ناكا واته سزای نیه
به‌ڵكو پله‌ت پێ نابه‌خشێ و خه‌ڵاتت ناكا و ناچیته به‌شی
دووه‌می پرسیاره‌كان، پێت ده‌ڵێ هه‌وڵبده و دووباره‌ی
بكه‌ره‌وه، كاتێ دووباره‌ی ده‌كیته‌وه و وه‌ڵامه‌كه‌ت ڕاسته
ئیتر هه‌مووی ده‌بێته ئه‌ستێره و ده‌ست خۆشی و ده‌نگی
میوزیكی دێت و خه‌ڵاتت ده‌كا و پله‌ت پێ ده‌به‌خشێ، كاتێ ئه‌م
تاقیكردنه‌وانه ده‌كه‌یت زۆر هه‌ست به خۆشه‌ویستی ده‌كه‌ی
بۆ یاریه‌كه و وه‌ڵام دانه‌وه‌ی پرسیاره‌كان و خه‌ڵات
كردنه‌كه‌ت لا گرینگه. به كارهێنانی ئه‌م تیۆریه له لایه‌ن
مامۆستا و باوك و دایكان بۆ منداڵان داهێنانی دواڕۆژێكی ڕاست و
گه‌شی گۆمه‌ڵگای كورد‌یه. به‌ڵام پێویسته كاتی نێوان
كاره‌كه‌ی منداڵه‌كه یا خوێندكاره‌كه و خه‌ڵات كردن و
پله‌دانه‌كه‌ی زۆر نه‌بێ. چونكه ئه‌گه‌ر تۆ به منداڵه‌كه‌ت
بڵێی ئه‌مڕۆ وانه‌كانت بخوێنه كه بوویته ٢٠ ساڵ مازده‌یه‌كی
سپیت بۆ ده‌كڕم ئه‌وه بڕواناكه‌م په‌رتوكێكیشی بكاته‌وه،
به‌ڵام زۆر به ئاسانی ئێواره دۆڵمه لێ ده‌نێی، بڵێ ئه‌گه‌ر
وانه‌كانی ئه‌مڕۆت بخوێنی ئێواره دۆڵمه‌یه‌كی خۆشت بۆ لێ
ده‌نێم و پاینجانه‌كی گه‌وره به‌س بۆتۆ چا ده‌كه‌م. ئه‌گه‌ر
خوێندنی ئه‌وه باینجانه‌كه بخوا ئه‌گه‌ر نه‌یخوێند نابێ
بیخوا. ئیتر ده‌توانی به شتێ به‌رده‌وام ڕۆژانه له ماڵه‌وه
و له خوێندنگه هان بدرێ و خه‌ڵات بكرێ. چونكه لێدان و سزا
دان هیچ لایه‌نێكی باشی نیه ئه‌مه‌ش كاتێ باوكێك منداڵه‌كه‌ی
ده‌بینێ به‌نجه‌ی ده‌خاته لوتیه‌وه شه‌قێكی له بن گوێی
ده‌دا منداڵه‌كه به‌نجه‌ی ده‌ردێنێ و تا باوكی لێ دیار بێ
په‌نجه‌ی ناخته لوتیه‌وه به‌ڵام كاتێ باوكی ڕووی ده‌سوڕێنێ،
منداڵه‌كه دووباره په‌نجه‌ی ده‌خاته لوتیه‌وه! چونكه
منداڵه‌كه په‌نجه‌ی له‌به‌ر ئه‌وه ده‌رنه‌هێنا كه‌وا باوكی
تێگه‌یاند كه‌وا پیسه و جوان نیه و كارێكی ناشیاوه ده‌بێ
بچێ پیشوا، به‌ڵكو له‌به‌ر ئازار و لێدانی ئه‌و شه‌قه‌یه
ئه‌مه‌ش مانای ئه‌وه‌یه كاتێ ئه‌و شه‌قه نه‌ما و ئازارم
نه‌بوو په‌نجه ئه‌خه‌مه لووتمه‌وه (یان جگه‌ره كێشان بۆ
لاوان).
كاركردن
و مامه‌ڵه له ماڵه‌وه و خوێندنگه و خانه و دایانگه‌كان
له‌گه‌ڵ منداڵان و هه‌رزه‌كاران له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه زۆر
سه‌ركه‌وتووه و چاوه‌ڕوانی ئه‌نجامی زۆریشی لێ ده‌كرێ.
دڵنیام
ده‌ركردنی ئه‌م بڕیاره له لایه‌ن وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده
مه‌به‌ستی ترساندن و هێنانه‌وه‌ی ترسان و تۆقین نیه، به‌ڵكو
شتێك هه‌یه كه زۆر مامۆستاو و خوێندنگه و به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان
پێوه‌ی هه‌راسان بوونه هه‌ندێ جار واش تێده‌گه‌ن كه‌وا بێ
ڕێزیان پێكراوه و ده‌كرێ له لایه‌ن خوێندكارانه‌وه.
لا
بردنی سزا و دانه‌ڕژتنی به‌رنامه‌یه‌كی ته‌واوكار بێگومان
بۆشاییه‌كی گه‌وره دروست كردوه، چونكه وه‌كو سه‌ربازگایه‌ك
له ناكاو هه‌موو دشیپلینه‌كان لابه‌ریت، ده‌بێ چی ڕوو بدات.
هێنانه‌وه‌ی سزاكه‌ش، وه‌كو ئه‌وه وایه ژوورێكت دروست كردبێ
و له بیرت كردبێ ده‌رگا و په‌نجه‌ره‌ی بۆ بكه‌یته‌وه له
ژووره‌وه داخراوبیت، ئه‌مه‌ش هه‌ر ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ نه‌بوونی
به‌رنامه‌یه‌كی ته‌واوكار له دوای لا بردنی سزادان.
٢٧/١١/٢٠٠٦
hajarkhoshnaw@hotmail.com
|