|
تسۆنامی ئیسلامی یا ئه‌نفله‌وه‌نزای عیلمانیه‌كان |
|
ده‌رفه‌تی درێژبوونه‌وه‌ی ئه‌زموونی حه‌ماس بۆ باشووری كوردستان Ibrahim Melazade
سهركهوتنه بێوێنه‌كانی حه‌ماس له فه‌له‌ستین بێگوومان وه‌رچه‌رخانێكی گرنگ بوو له‌سه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووریش له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا، ئه‌و پرسه‌ش خۆی ده‌نوێنێ له هه‌ڵوێستی وڵاته یه‌كگرتووه‌كان و وڵاتانی تری ڕۆژئاوا به تایبه‌تی و جیهان و ناوچه‌كه‌ش به گشتی. دوای ئه‌و سه‌ركه‌وتنه‌ی كه به تسونامی ئیسلامی ناوزه‌د كرا، كۆمه‌ڵێك پرسیاری گرنگی ورووژاندن، یه‌كێك له‌و پرسیارانه‌ش هۆیه‌كانی ئه‌و سهركهوتنه كتوپڕه به‌ربڵاوه چی بوون؟ ئه‌و سه‌ركه‌‌وتنه‌ش وا نه‌بێ هه‌ر له فه‌له‌ستین ڕووی دابێ، پێش ئه‌وانیش پارتی داد و گه‌شه‌پێدانی توركیا، ئیخوانی موسلیمین له میسر، وێڕای سه‌ركه‌وتنێكی به‌رچاوی یه‌كگرتووی ئیسلامی كوردستان كه توانی ببێته شه‌شه‌م فراكسیۆنی په‌رله‌مانی عراق. بۆیه لێره‌دا هه‌وڵده‌ده‌م به كورتی قسه له‌سه‌ر هۆكاره‌كانی بكه‌م بۆ ئه‌وه‌ی له هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتووی كوردستان كه‌سێك شۆك نه‌یگرێ. هه‌ڵبه‌ت ڕاستیه‌ك هه‌یه كه‌س ناتوانێ نكوڵی لێبكات ئه‌ویش پێشڕه‌وایه‌تیكردنی بنچینه‌یی و كاریگه‌ری ئه‌و حیزبه شۆرشگێرانه‌یه كه ئه‌مڕۆ به قه‌ومی یا به عیلمانی ناوزه‌د ده‌كرێن له بزاڤی شۆرشگێڕی وڵاته‌كه‌یان. به‌ڵام ده‌بێ ئه‌وه‌نده بڵێین كه ئه‌گه‌ر چی به‌رنامه و فیكری ئه‌و حیزبه شۆڕشگێرانه ئیسلامیش نه‌بووبێ به‌ڵام ڕابه‌ره‌كانیان به شێوه‌یه‌كی گشتی مرۆڤی دیندار و مسوڵمان بوون. له‌وانه‌ش مه‌لا موسته‌فا بارزانی ڕه‌حمه‌تی بوو كه ڕابه‌رایه‌تی شۆڕشی كوردی كردووه به هاوكاری كۆمه‌ڵێك زانای ئایینی كوردستان. به‌ر له‌ویش شێخ مه‌حمودی حه‌فید و شێخ عبیدالله‌ی نه‌هری و چه‌ندی تریش كه پیاوی ئایینی بوون. هه‌روه‌ها بزاڤی ڕزگاری وڵاتانی عه‌ره‌بیش هه‌مان شێوه‌ی به خۆیه‌وه بینیوه. یه‌كێك له‌وانه‌ش ڕێكخراوی فه‌تحی فه‌له‌ستینیه كه ڕێكخراوێكی خاوه‌ن مێژووه و تا ئه‌و چركه ساته‌ی ڕێكخراوی حه‌ماس سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ست هێنا، ئه‌وان خۆیان به نوێنه‌ری شه‌رعی و تاكی فه‌له‌ستینیه‌كان داده‌نا. ئه‌ی ئه‌و نوێنه‌ره شه‌رعی و بێ شه‌ریكه بۆ له چاوتروكانێكدا توشی ئه‌و به‌زینه گه‌وره و جه‌رگ بڕه هاتن؟؟ هه‌ڵبه‌ت فه‌له‌ستینیه‌كان لهگهڵ ئه‌وه‌ی كه كۆمه‌ڵگاكه‌یان پڕه له دژبه‌ری و ململانێ و به‌رژه‌وه‌ندی هه‌مه‌لایه‌نه، به‌ڵام تا دوا ساته‌كانی هه‌ڵبژاردن به هه‌ر شێوه‌یه‌ك بێ یه‌ك ڕێزی خۆیان پاراستبوو. له لایه‌ك ده‌سه‌ڵاتی ڕزگاریخوازی فه‌له‌ستینی سه‌رقاڵی دانوستان و گفتوگۆ بوون لهگهڵ ئیسرائیلیه‌كان و ئیشیان له‌سه‌ر پڕۆسه‌ی ئاشتی ده‌كرد له لایێكی تر ڕێكخراوی حه‌ماس و ئه‌وانی دیش ئیشیان له‌سه‌ر به‌ڕه‌نگاربوونه‌وه‌ی ئیسرائیل ده‌كرد و زۆربه‌ی جاره‌كانیش ڕیسی ده‌سه‌ڵاتی فه‌له‌ستینیان هه‌ڵوه‌شاندۆته‌وه و دانوستانه‌كانیان گێڕاونه‌ته‌وه خاڵی سفر. به‌ڵام ئه‌وه هه‌رگیز نه‌بۆته مۆتیفێك بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی فه‌له‌ستینی ڕێ له فراوانبوونی ڕێكخراوی حه‌ماس بگرێ و سنوورێك بۆ ئه‌و شێوه پێشێلكاریانه‌ی پرۆسه‌ی ئاشتی دابنێ، كه ئه‌وه‌ش هه‌میشه گله‌یی ئیسرائیلیه‌كان بوو له ده‌سه‌ڵاتی فه‌له‌ستینی، ده‌سه‌ڵاتی فه‌له‌ستینیش وایان ده‌زانی ئه‌و چاوپۆشینه‌ی ئه‌وان بۆ ئه‌و پێشێلكاریانه بۆی هه‌یه ڕێكخراوی فه‌تح و سه‌ركرده‌كانیان خۆشه‌ویست تر بكات لای ڕۆژئاواییه‌كان و ئیسرائیلیش، به مانای زیاتر ملكه‌چكردن بۆ مافه‌كانیان، به‌ڵام ئه‌وه‌ی بینیمان بنكۆڵكردنی ڕێكخراوی حه‌ماس بوو بۆ ده‌سه‌ڵاتی فه‌له‌ستینی و گه‌یشتنیان به ڕۆژی ئه‌مڕۆ. له لایێكی تریش وه‌كو یه‌كێك له ئه‌ندامانی فه‌تح دوای سه‌ركه‌وتنی حه‌ماس له هه‌ڵبژاردنه‌كان قسه‌ی له‌سه‌ر ئه‌و ڕوداوه ده‌كرد، هۆی ئه‌و سه‌ركه‌وتنه‌ی ده‌گێڕایه‌وه بۆ سه‌رقاڵ بوونی سه‌ركرده‌كانی فه‌تح به پڕۆسه‌ی ئاشتی و دانوستاندنه‌كان لهگهڵ ئیسرائیل و له لایه‌كیش خه‌ریكبوونیان به پێشخستن و جوانكردنی مه‌زره‌عه‌كانیان و گه‌نده‌ڵی و پاره‌كۆكردنه‌وه. ئه‌گه‌ر سه‌رقاڵیان به پڕۆسه‌ی ئاشتی به خاڵێكی پۆزه‌تیف بۆ بنوسرێ ئه‌وا له لایه‌كی تر سه‌رقاڵیان به پڕكردنی گیرفانیان و ئاوڕنه‌دانه‌وه له ناخۆشی و پێوداویستیه‌كانی ڕۆژانه‌ی خه‌ڵكی فه‌ڵه‌ستین هه‌موو خه‌بات و سه‌رقاڵی گۆڕه‌پانی سیاسیان خرایه ژێر پێ و به‌و شێوه‌ی بینیمان سزا دران. بۆیه ئه‌و پرسیاره به توندی خۆی هێنایه پێشه‌وه، ئایا شه‌رعیه‌تی به‌رپاكردنی شۆڕش و هه‌زاران قوربانی مۆتیفێكه بۆ چاوپۆشی كردن له گه‌نده‌ڵی و گیرفانپڕكردن؟ به دڵنیاییه‌وه ده‌ڵێم نه‌خێر. زۆر به دڵنیاییشه‌وه ده‌ڵێم كه ئه‌و چاره‌نوسه چاوه‌ڕێی هه‌ردو حیزبی ده‌سه‌ڵاتداری كوردستانیش ده‌كات. ئه‌وان تا ئه‌و چركه ساته‌ش زۆر به گه‌رمی خه‌ریكی ڕێكخستنه‌وه‌ی ناو ماڵی عراقن، به‌ڵام بۆ یه‌كگرتنه‌وه‌ی ئیداره‌یه‌كی له‌تكراو تا ئێستاش هاوڵاتی هه‌ست به ئاسووده‌یی ناكات و پڕۆسه‌ی یه‌كگرتنه‌وه هه‌ر له قالبی په‌نجا به په‌نجا ده‌بینێ و پاڵه‌په‌ستۆی ده‌ره‌وه و جه‌ماوه‌ری كوردستان وایان لێده‌كات به ناچاری و نابه‌دڵی بچنه ژێر باڵی كۆمه‌ڵێك پره‌نسیپی هه‌مه‌لایه‌نه‌ی ئاڵۆز بۆ داپۆشینی ئه‌و كێشه و ناخۆشیانه‌ی كه له نێوان ئه‌و دوو زلحیزبه‌دا هه‌ن. هه‌مووشمان ده‌زانین كه ئه‌منی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی كوردستان ئه‌گه‌ر هه‌مان بێ، دوا شتێكه بیری لێبكرێته‌وه. وێڕای كۆمه‌ڵێك كێشه‌ی هه‌ڵپه‌سێردراوی تر كه كه‌س نازانێ كێ باسی لێوه‌ده‌كات و چۆن چاره‌سه‌ر ده‌بن. ئه‌وه كێشه‌ی كاره‌با و ئاو و باری بژێوی خه‌ڵكیش لایه‌نێكی تری بێ چاره‌سه‌ر به جێماوه، ئه‌وه‌ش ئه‌وه ناگه‌یه‌نێ كه ئه‌وان هیچیان نه‌كردبێ به‌ڵام هه‌ر شتێكی كرابێ له ئاستی قوربانیه‌كان و داخوازیه‌كانی جه‌ماوه‌ری كوردستاندا نیه، ئه‌و جه‌ماوه‌ره‌‌ی كه له هه‌ر چركه ساتێكی مێژوودا بڕیار بدات یه‌كێك سزا بدات ئه‌وا به دڵنیاییه‌وه سزای ده‌دات و ئه‌و چركه‌ساته‌ش گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ نیه، تا ئه‌و ڕۆژه‌ی دیموكراسیه‌ت پڕۆسه‌یه‌ك ده‌بێ بۆ گه‌یشتن به ده‌سه‌ڵات. بۆیه‌ش ئه‌وه ده‌ڵێم كه سه‌ركه‌وتنی یه‌كگرتوو زیاتر له نیشانه‌یه‌كی پرسیاری لهگهڵ خۆ هێنان. ئه‌وان له ژێر سایه‌ی سیستمی دیموكراسی وه‌كو ژماره‌یه‌كی گرنگ یاری ده‌كه‌ن و گفتوگۆش لهگهڵ ئه‌مه‌ریكا ده‌كه‌ن و وه‌كو ڕێكخراوی حه‌ماسیش گروپێكی چه‌كدار نین تا ئه‌مه‌ریكا سڵیان لێبكاته‌وه، شه‌رعیه‌تی به‌شداریكردن له مه‌جلیسی حوكمی پێشووی عراق و به‌شداری پڕۆسه‌ی سیاسی عراقیشیان له‌ده‌سته و حیزبی ئیسلامی عراقیش ئیمتیدادێكی سروشتی یه‌كگرتووه له ناوه‌ندی عراقدا، بۆیه پێم وایه یه‌كگرتوو كۆمه‌ڵێك كارتیان له‌ده‌سته ئیشی له‌سه‌ر بكه‌ن بۆ سه‌ركه‌وتنیان له هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتوودا، ئه‌وه‌ش ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی كه ئوستوره‌ی شه‌رعیه‌تی شۆڕش له‌ده‌ست هه‌ردو زلهێز تێكبشكێنن، وێڕای ئه‌وه‌ش كه پاشه‌كشێیان پێده‌كات و به چۆكیاندادێنێ. ئه‌گه‌رچی من به گومانم بتوانن حكومه‌تی كوردستان به‌ڕێوه‌به‌رن و ئیش له‌سه‌ر یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی كێشه هه‌ڵپه‌سێردراوه‌كان بكه‌ن به تایبه‌تیش ئه‌گه‌ر ئه‌وان شێوه‌ی بیركردنه‌وه و دروشمه‌كانیان نه‌گۆڕن، به‌ڵام له خۆشترین حاڵه‌تدا سزادانی ئه‌و دوو حیزبه زوو یا دره‌نگ له‌به‌ر چاوانه ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتی حكومه‌تی هه‌رێم به خۆی دانه‌چێته‌وه و ئه‌و سه‌خڵه‌تیه‌ی جه‌ماوه‌ری كوردستان به ته‌واوه‌تی نه‌ڕه‌وێنێته‌وه، به تایبه‌تیش ئه‌و ململانێیه‌یان لهگهڵ یه‌كتریدا كه بۆته هۆی به‌ربه‌ستێك بۆ توندكردن و به هێزكردنی به‌ره‌ی ناوخۆی كوردستان. ئه‌مڕۆ هه‌موو خه‌ڵكی دونیا به نائارامیێكی زۆره‌وه ده‌ڕواننه سه‌ركه‌وتنی حه‌ماس، ئه‌و سه‌ركه‌وتنه‌ی كه له‌سه‌ر پشتی سۆزی جیهادكردن و شه‌رعیه‌تی ئیسلامی كه دیرۆكێكی هه‌زاروچوارسه‌د ساڵه‌ی به دواوه‌یه توانیان ده‌ست به‌سه‌ر نزیكه‌ی دوو له‌سه‌ر سێی كورسیه‌كانی ئه‌نجومه‌نی یاسادانانی فه‌له‌ستیندا بگرن، ئه‌گه‌ر ئه‌وان سه‌ركه‌توانه بتوانن حوكمی فه‌له‌ستین بكه‌ن و چاره‌سه‌ری گیروگرفتی ڕۆژانه‌ی خه‌ڵكی فه‌له‌ستین بكه‌ن و پڕۆسه‌ی ئاشتی به كه‌نارێكی سه‌ركه‌وتو بگه‌یه‌نن ئه‌وا له‌و بڕوا‌یه‌دام ڕێكخراوی فه‌تح بۆ چه‌ند ساڵێكی دوور و درێژ چاویان به كورسی حوكم ناكه‌وێته‌وه و له هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا سه‌رۆكایه‌تی فه‌له‌ستینیش له‌ده‌ست ده‌ده‌ن. له‌و حاڵه‌ته‌شدا ئه‌مه‌ریكاش ناچار ده‌بێ به سیاسه‌تی خۆیدا بچێته‌وه و ناچاره هاوكاری حه‌ماس و یه‌كگرتو و حیزبی ئیسلامی عراقی بكات هه‌روه‌كو دانوستانیان لهگهڵ ئیخوانه‌كانی میسریشدا كرد، بۆ دوو ده‌وره‌ی هه‌ڵبژاردنیش خاته‌می میانه‌ڕه‌و توانی ئه‌و ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی كه ئه‌مڕۆ له سه‌رده‌می ئه‌حمه‌دی نه‌ژاددا ده‌یبنین دوای بخات و ڕۆژئاوا بگه‌یه‌نێته قه‌ناعه‌ت به‌تایبه‌تیش به به‌رزكردنه‌وه‌ی دروشمی دیالۆگی شارستانیه‌ته‌كان كه ده‌توانرێ له‌سه‌ر یه‌ك سفره‌ی خواردندا كۆببنه‌وه. پێشتریش به‌رامبه‌ر دادو گه‌شه‌پێدان له دڵه‌ڕاوكێ دابوون به‌ڵام ئه‌وان سه‌ركه‌‌وتوانه توانیان ئاڵای سپی بۆ ڕۆژئاوا به‌رزبكه‌نه‌وه و ئایدیۆلۆژیا به قوربانی پرسه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانیان بكه‌ن و كار بۆ به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌یی تورك بكه‌ن. هه‌ر حیزبێكیش ئه‌گه‌ر بڕیار بێ سیاسه‌ت بكات ده‌بێ له سنوورێكدا بخولێته‌وه كه دواتر نه‌كه‌وێته ناو قه‌یرانێك كه‌س حه‌سوودی پێنه‌بات. تا ئه‌مڕۆ حه‌ماس ده‌یگووت ده‌سه‌ڵاتی فه‌له‌ستینی ناشه‌رعیه، چونكه لهگهڵ ئیسرائیلدا هه‌ڵسوكه‌ت ده‌كات، كار بۆ پرسه نه‌ته‌وه‌ییه باڵاكانی فه‌له‌ستین ناكات كه له دیدی ئه‌واندا ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی چه‌كداری بوو، پشتكردن بوو له هه‌موو ڕێكه‌وتنه‌كانیان، كه ئه‌وان حكومه‌ت پێكده‌هێنن و جیهادی ئیسلامیش ئاڵۆزی و په‌شێوی دروست ده‌كات و په‌یوه‌ست نابێ به‌و پرنسیپانه‌ی كه دایده‌نێن بۆ به‌ڕێوه‌بردنی ده‌سه‌ڵات، ئه‌وساته هه‌ست به تفت و تاڵی نه‌بوونی یه‌ك ڕیزی و پشتیوانی نه‌كردنی یه‌كتر ده‌كه‌ن، چونكه ئه‌وان ده‌یانه‌وێ حكومه‌تی خۆیان به سه‌ركه‌توویی به ئاكام بگه‌یه‌نن، بیر له هه‌ڵبژاردنی داهاتوو ده‌كه‌نه‌وه، به‌ڵام ئه‌وانی دی ئه‌و به‌رپرسیاریه‌ته‌یان له‌سه‌ر شان نابێ. هه‌رگیز دوور نیه ئه‌وه‌ی له شوێنێك ڕوو ده‌دا له شوێنێكی تریش دووباره ببێته‌وه، ئه‌وه تفتوتاڵیه‌كانی پڕۆسه‌ی دیموكراسین. كه‌ف و چڵكی سه‌ر ئاو به ئاسانی لهگهڵ شه‌پۆڵه تونده‌كانی ڕووبار ده‌ڕۆن، به‌ڵام ئه‌وه‌ی كه سوودی بۆ خه‌ڵك و كۆمه‌ڵگا هه‌یه بێ گوومان ده‌نوسێته سه‌ر زه‌وی و به زیندوویی ده‌مێنێته‌وه.
* له ژماره‌ی 226 ی ڕۆژنامه‌ی میدیا بڵاوبۆته‌وه.
|
|
|
02/09/2015 |