|
کوردانی شه‌مزینانی تورکیا و هه‌ڵاتن له ده‌س شه‌ڕ و پێکدادان |
|
جاده‌خاکییه‌که‌ی نێوان هه‌کاری_شه‌مزینان،پێچ و په‌ناییه‌کی فره‌ی تێده‌که‌وێ. به ئه‌ملاولای جاده‌که‌دا چیای سه‌ربه‌ته‌م و گه‌رده‌نکه‌شت به به‌رزایی سێ هه‌زار گه‌ز به‌رزتر له ئاستی زه‌ریا،به‌رچاو ده‌که‌وێ،که وه‌ک شووره‌یه‌کی بڵێند خۆ ده‌نوێنن و پاسه‌کان به جاده‌یه‌کی پڕ پێچ و په‌نادا تێده‌په‌ڕن. شه‌مزینان به چه‌شنێ که‌وتۆته نێوان کۆمه‌ڵه‌شاخێکه‌وه که ئێژی له نێو بنی ده‌فرێکی هه‌وڕیندا چێ کرابێت. له‌و به‌ری شاخه‌کانه‌وه ئێران و ئێراق، هه‌ڵکه‌وتوون. پێوه‌ندی ده‌گه‌ڵ ئێران و ئێراق،بۆ دانیشتووانی(خه‌ڵکی) شه‌مزینان،سووک و هاسانتر له پێوه‌ندی ده‌گه‌ڵ ناوخۆی تورکیایه. p.k.k ساڵی 1984 شه‌ڕی چه‌کداری خۆی له‌و ناوچه‌وه ده‌س پێکرد،نیشانه‌کانی به‌رده‌وامی و درێژه‌ی ئه‌و شه‌ڕ و پێکدادانه هه‌روا له شه‌مزینان دا به‌رچاو دێن. بۆ گه‌یشتن به‌و ناوه یان به‌جێهێشتنی، ده‌بێ به پێنج پاسگه‌ی زۆر نزیکی سوپای تورک دا تێپه‌ڕی. له نێوان ئه‌و پێنج پاسگه‌دا به مه‌ودای هه‌ر ده مه‌ترێک به‌و ناوه‌دا ده‌سته‌یه‌ک سه‌رباز،به‌دڵه‌ڕاکێوه،هاتوچۆی پاسگه‌کان ده‌گرنه به‌ر چاودێری. که‌سی پێشه‌وه‌ی ده‌سته‌ی سه‌ربازان، ئامێرێکی میندۆزی به‌ده‌سته‌وه‌یه و بۆ پاراستنی گیانی هاوڕێیانی،له‌دووی مینی چێندراوی ده‌س هێزی p.k.k ده‌گه‌ڕێ1. کوردێک که حاشای له پێوه‌ندی خۆ ده‌گه‌ڵ p.k.k نه‌ده‌کرد،که‌وته ڕوونکردنه‌وه‌ی تێکنۆلۆژییه‌کی نه‌فره ناسراو و به منی وت: "ئامێری میندۆز بۆ دیتنه‌وه‌ی مینی کۆنترۆڵکراو له ڕێی دووره‌وه،هیچ به که‌ڵک نایه. ناوچه‌که له بان شاخانه‌وه له ژێر چاودێری ده‌بێ و هه‌رکه سه‌ربازان له مینه‌که نێزیک که‌وتنه‌وه،به شێوه‌ی کۆنترۆڵکراو مینه‌که ده‌ته‌قێندرێته‌وه." گرتنی خێرا و ده‌سبه‌جێی گومانبه‌ران به ته‌قینه‌وه‌که‌ی نێو کتێب فرۆشییه‌که‌ی شه‌مزینان له لایه‌ن خه‌ڵکی ناوچه‌وه و ته‌سلیم کردنیان به هێزه‌کانی ئه‌منی و هه‌ڵس و که‌وتی له‌و چه‌شنه له لایه‌ن خه‌ڵکی ئه‌و ناوه‌وه،ئاخرییه‌که‌ی بوو به مایه‌ی ئه‌وه‌ی پارێزگاری نوێی ده‌س نیشانکراو بۆ ناوچه‌ی هه‌کاری،خاوه‌نی که‌سایه‌تییه‌کی ئه‌وتۆ بێت که چرای هیوا بۆ خه‌ڵکی ئه‌و ده‌ڤه‌ره دێته ئه‌ژمار. سه‌رۆکی سه‌نته‌ری پارێزه‌رانی "ئامه‌د" به‌وپه‌ڕی سه‌رسوڕمانه‌وه له جیاوازی پارێزگاری نوێ ده‌گه‌ڵ پارێزگارانی پێشوو، وه‌ک یه‌که‌م کاردانه‌وه ده‌بێژێ: "ئه‌م کابرا وه‌ک ئێمه ده‌ئاخێوێ." پارێزگاری گه‌نج ده‌توانێ قنیات به هه‌مووان بکات دڵسۆزانه هه‌وڵ بده‌ن بۆ ئه‌و کێشه و شه‌ڕ و پێکدادانه‌ی که پتر له 20 ساڵ به‌سه‌ریدا تێده‌په‌ڕێ. بێگومان ئه‌و له‌و پێناوه‌دا گه‌وره‌ترین یارمه‌تی له خه‌ڵکی ئه‌و ناوه وه‌رده‌گرێ. خه‌ڵکی شه‌مزینان که بۆ وتنی هه‌زار و یه‌ک کێشه و گرفتی چاره‌سه‌رنه‌کراویان به‌جارێ ده‌ور و به‌ریان گرتبووم،له‌ده‌س درێژه‌ی ئه‌و پێکدادانه وه‌زاڵه هاتبوون. ئه‌وان شه‌رت و مه‌رجی پارێزگاری نوێ،زۆر واقیع خوازانه تر لێک ده‌ده‌نه‌وه. خه‌ڵکی شه‌مزینان ده‌ڵێن: "سیاسه‌توانانی ئه‌نقه‌ره ده‌بێ دان به کوردبوونی ئێمه‌دا بنێن." پاشان ده‌بێژن: "ئێمه نامانه‌وێ ئه‌م وڵاته پارچه پارچه بکرێ." زۆر جار له زاری ئه‌و خه‌ڵکه‌م بیست که " ئه‌سته‌مه ئێمه واز له ئه‌نتالیا و ئه‌سته‌مووڵ بێنین،به‌ڵام له تورکه‌کانی ڕۆژاوای وڵاتمان ده‌وێ،به هه‌مان شێوه،ئه‌وانیش شه‌مزینان به هی خۆ بزانن." هه‌ر که‌سێک هه‌ندێ به تێڕامانه‌وه، گوزه‌رێ به‌و ناوه‌دا بکات و تۆزێ له دۆخه‌که ورد بێته‌وه، زۆر به سانایی لای ده‌رده‌که‌وێ شه‌مزینان هه‌تا به‌ئێستا بۆ تورکان،وه‌ک ناوچه‌ییه‌کی خۆمانه(خودی) چاوی لێ نه‌کراوه. خه‌ڵکی ئه‌و ناوه وێڕای ڕوونکردنه‌وه‌ی گیر و گرفته‌کانیان،به ڕاشکاویش له پێویستی ڕاگه‌یندرانی لێبوردن و به‌خشینێکی گشتی و هه‌مووانی وه‌ک کاریگه‌رترین هه‌نگاو له پێناو کۆتایی هێنان به شه‌ڕ و پێکدادان ده‌دوێن. ئه‌وان ئه‌ڵێن: "ئه‌مڕۆکه له ناوچه‌ی ئێمه‌دا له هه‌ر ماڵێک یه‌کمان له شاخه(گه‌ریلای سه‌رچیا). بنه‌ماڵه‌ی وامان تێدایه که مناڵێکی له شاخه و یه‌کیشی له خزمه‌تی ئیجبارییه. نابێ ئه‌مانه به گژ یه‌کدا بدرێن." قسه‌کانی ئه‌وان بۆ سه‌لماندنی قووڵایی پرسه‌که،زۆر ڕوون بوو... به پێچه‌وانه‌ی بیر و بۆچوونی زاڵ له نێو ئه‌نقه‌ره و ئه‌سته‌مووڵ، سه‌باره‌ت به هه‌ڕه‌شاویبوونی پرسی به‌خشینی گشتی،خه‌ڵکی شه‌مزینان،ئه‌و هه‌نگاوه و به‌ستێن خۆشکردن بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی لاوان له شاخه‌وه بۆ باوه‌شی بنه‌ماڵه،هۆکارێکی گرینگ له که‌مکردنه‌وه‌ی شه‌ڕ و پێکدادانه‌کان و یه‌که‌م هه‌وڵیش له پێناو چاره‌سه‌رکرانی گیر و گرفته‌کانیان ده‌زانن. ئه‌و به‌خشینه گشتی و هه‌مووانییه‌ی که خه‌ڵکی شه‌مزینان باسی لێوه ده‌که‌ن،به شێوه‌ییه‌کی هه‌ره‌قه‌تی بۆته مایه‌ی په‌رۆشی و نیگه‌رانی p.k.k . خه‌ڵکی ئه‌و ناوه دروشمی "ئۆجه‌ڵان ده‌بێ ئازاد بکرێ" سه‌ر هه‌ڵناده‌ن و ڕاس به پێچه‌وانه‌ی ئه‌و دروشمه، ژماره‌ییه‌کی فره‌ی ئه‌وان بێ شاردنه‌وه‌ی ئه‌و پرسه ده‌ڵێن: " خۆ ئاپۆ، نێلسۆن ماندێلا نییه."
ژێده‌ری سه‌ره‌کی : بی.بی.سی سه‌رچاوه‌ی دووه‌م: ڕۆژنامه‌ی "شه‌رق"،ژماره‌ی ڕۆژی یه‌ک شه‌ممه 25 به‌فرانباری 1384 ی هه‌تاوی سه‌رنجێک: بۆ وتن ده‌شێ به‌ڕێزێک به ناو و شۆره‌تی "ئایدین فه‌ره‌نگی" ئه‌م بابه‌ته‌ی کردووه به کوردی و منیش به پێی ده‌قی وه‌رگێڕدراو ی ئه‌و به‌ڕێزه کردوومه به کوردی.
*********************************************************** 1 وه‌رگێڕ له‌به‌ر ده‌سکاری نه‌کردنی نووسینه‌که،ڕاس به گوێره‌ی ده‌قی وه‌رگێڕدراو بۆ سه‌ر فارسی ،بابه‌ته‌که‌ی کردووه به کوردی ،ئه‌گینا زۆرێ له بۆچوونه‌کانی نووسه‌ری لا په‌سه‌ند نییه و بگره به پێچه‌وانه‌ی واقیعی نێو باکووری کوردستانی داده‌نێ. ئه‌وه‌ی تۆزقاڵێک ئینسافی بێت، دان به‌و حه‌قیقه‌ته‌دا ده‌نێ "ئاپۆ" کوردی باکووری کوردستانی له گیانه‌ڵا ده‌رباز کرد و شان و شکۆییه‌کی تایبه‌تی به‌وان به‌خشی و کێشه‌ی کوردی ئه‌و به‌شه بنده‌سته‌ی کوردستانی له‌ت له‌تکراوی به گوێی دونیا گه‌یاند. هه‌تا دوێنێ و بگره ئه‌وڕۆشی له گه‌ڵ بێت،حکومه‌تی تورک هه‌تا به ئێستا به فه‌رمی دانی به کوردی نێو وڵاته‌که‌یدا نه‌ناوه و عومرێکه به تورکی شاخستانییان نێو ده‌بات. خه‌باتی ڕه‌وای گه‌ریلای کوردستان بۆ ئه‌ستاندنی مافه ڕه‌واکانی خۆ،ئه‌و زاته‌ی به کوردی باکووری کوردستان به‌خشیوه، بوێرانه بێته مه‌یدانه‌وه و سڵ له هیچ نه‌کات. که‌ین و به‌ینی دونیای زلهێزان مه‌خابن هه‌تا به‌وڕۆ پێشی به کوردان گرتووه به مافی خۆ بگه‌ن. ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆکه له خودی تورکیا ،ده‌وڵه‌ت ناچار ده‌بێ مێدیا به زمانی کوردی دابنێ و کاربه‌ده‌ستانی تورک بۆ هێورکردنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری خرۆشاو،سه‌ری ده‌ڤه‌ره‌کوردنشینه‌کان بده‌ن،باشترین به‌ڵگه‌یه بۆ سه‌لماندنی ئه‌و ڕاستییه. پیس ترین سیسته‌م و ده‌زگه‌ی که‌ماڵیستی پێی نه‌کرا، ده‌نگی کورد له‌و به‌شه‌ی کوردستانی بنده‌ستدا، کپ بکات. ئیدی ڕوون و ئاشکرایه ئه‌و "ئاپۆ"ی کوردی ژیانده‌وه ،هیچ کوردێکی به‌شه‌ڕه‌ف به‌و چه‌شنه باسی ناکات و له گه‌ڵ هیچ ڕێبه‌رێکی دیکه‌ی دونیادا هه‌ڵیناسه‌نگێنێ. من وێڕای ڕێزم بۆ "ماندێلا"،ئه‌و هه‌موو فیداکارییه‌ی "ئاپۆ" بۆ کوردان،هیچی له خه‌بات و ئه‌رک کێشانه‌که‌ی ماندێلا که‌متر نییه.
تاران 22 ی ڕێبه‌ندانی 2705 ی کوردی
|
|
|
02/09/2015 |