|
تیکهه‌لکیشانی پروسیسه‌کان ئاسۆ حامدی
سه‌رخه‌تی گشتی کومه‌لگای مرۆڤایه‌تی ئه‌مڕۆ کۆمه‌لگایه‌کی ئالۆزو پێچیده‌و تیکهه‌لکێشراوه،چاوه‌ڕوانی مرۆڤه‌کان له ژیانی ئیستایاندا چاوه‌ڕوانیه‌کی به‌رزه.کۆمه‌لگای به‌شه‌ری له ته‌واوی دونیا له سه‌رمایه‌گوزاریه مه‌زنه‌کان چه‌قبه‌ندی کردووه. خه‌لکانی کۆیله‌ی قه‌رز زیده‌بایی ژیانیان له داوجۆنز و بۆرسه‌کانی تۆکیو بۆ سه‌رمایه که‌ڵه‌که ده‌بێ. له‌باری ئابووری ئه‌مه نوێ نیه، له‌باری ئه‌ندازیارییش به‌کارهینانی گازی سروشتی وولاتانی وه‌کو هۆله‌ند دابه‌زین له زه‌وی ناوچه‌کانی ده‌وروبه‌ری خروننگن ( شارێکه له باکووری هۆله‌ند) دروست ده‌کات، ئه‌مه‌ش نوێ نیه. په‌یوه‌ندیه‌کانی ئابووری سیاسی مرۆڤه‌کان له سه‌ر زه‌وی وا تێکهه‌لکێشراوه ته‌نها پرۆسێسه‌کان ده‌بێ بگۆڕێن. هه‌موو ئالووگۆره‌کانی ئه‌مرۆ دووریه‌کی ئه‌نته‌رناسیونالییان هه‌یه، ئه‌مه‌ش نوێ نیه. ته‌نها بیرهێنانه‌وه‌یه‌که. ئه‌وه‌ی لێره‌دا ده‌کرێ نوێ بێ ته‌نها پرۆسه‌کان و چۆنیه‌تی پرۆسێسه‌کانه. لێره‌دا له گشت بۆ خاس ده‌چین، یانی له ماسه‌ئیلی عام بۆ تایبه‌ت ده‌چین. تیکهه‌لکێشی سیاسه‌ت له‌گه‌ڵ پرۆژه ئه‌ندازیاری و ئابووریه‌کان تا کاریگه‌ریه‌کانیان له سه‌ر کۆمه‌لگا و مه‌سه‌له کۆمه‌لایه‌تیه‌کان له هه‌مانکاتدا رۆلی کاریگه‌ری هاوولاتیان ( که ئامانجی ئێمه‌یه) لیره‌دا نیشان بده‌ین. که‌سه پرۆفیوشیونیسته‌کانی مۆسیقاو هونه‌ر و هه‌موو هه‌ست ناسکه‌کان، ئه‌ندازیاران و هونه‌رمه‌ندانی شانۆ تا ده‌گاته سیاسیه‌کان و ده‌سه‌لاتداران ده‌بێ له یه‌ک چۆنایه‌تی هه‌نگاو هه‌لبگرن. سه‌ره‌تای هه‌موو ده‌ست پیکردنێ ئه‌گه‌ر هه‌مووان کۆک بوون له‌سه‌ر چه‌ند خاڵێکی سه‌ره‌کی که خزمه‌ت به کۆمه‌لگا و نه‌وه‌کانی دوارۆژ خالی ده‌ست پێکردن بن ئه‌وا به‌رئه‌نجامی چاک ده‌بێ. هه‌موو به‌رنامه‌یه‌ک ئه‌گه‌ر به دریژخایانی نه‌خشه‌ی بۆ کێشرا ئه‌وا خزمه‌تی باشتر به هه‌موو نه‌وه‌کان ده‌کات. لیره‌دا مه‌به‌ست له به‌رنامه‌ی درێژخایان Sustainability (به‌لام نازانم چ ووشه‌یه‌کی کوردی شایسته‌ی بهم ووشه به‌کاربێنم.من ووشه‌ی دریژخایان به‌مانای ته‌واوی نابینم به‌لام له‌مه‌م باشتر نه دۆزیه‌وه.له وانه‌یه خوێنه‌ران بۆ ئه‌مه کۆمه‌کیم بکه‌ن). کۆک بوونێ هه‌مووان له مه‌وه ده‌بێ ئه‌گه‌ر هه‌موومان یه‌ک خالی ده‌ست پێکردنمان هه‌بێ، له هه‌مان کاتددا هه‌موومان بۆ یه‌ک ئامانج هه‌وڵ بده‌یین. تایبه‌تبوون ( موخته‌س) یان پرۆفشیۆنیست بوون مرۆڤ که‌م بیین ده‌کات. چونکه تایبه‌تمه‌ندی ته‌نها یه‌ک لایه‌نیه. یاخود زانینیی یه‌ک خاله له گشتدا. ئه‌مه زۆر جار له پرۆسێسه‌کاندا کاری سلبی ده‌بێ. به‌لام له لایه‌نێکی تر گشت کۆی گشت پارچه‌کانیه‌تی. تێکهه‌ڵکێشان که‌رێکی قوورسه، کارێکه له نێوان گه‌ره‌لاوژێ ( به‌ربه‌لایی) و قانوون دا ( مرتب) دا یه ،لێره‌دا بیری ڕیفۆرم سه‌ر هه‌لده‌دا. ئه‌مه چاره‌ی نێوانه. واته له نێوان دونیای شه‌ڕو چه‌وسانه‌وه و یه‌کسانی ته‌واودا حاله‌تی ناوه‌ند هه‌یه. کورد ووته‌نی نه شیش بسوتێ نه که‌باب. بۆ ده‌ورانی ئه‌مرۆ پرۆسێسه‌کان کۆمه‌کی ئه‌م هاوسه‌نگیه ده‌که‌ن و کۆمه‌لگا به‌ره‌و هه‌نگاوی باشتر ده‌به‌ن. سه‌رمایه بێ ره‌حمه، کریکاریش له شۆرش دا به‌لام کریكاران سه‌یری گشت ده‌که‌ن ئه‌مرۆ ریفۆرم یارمه‌تی ده‌ری گشت ده‌دا. کاریگه‌ری کۆمه‌لانی خه‌لک له پرۆسێسه‌کانی پلانه‌کانی شار و وولاتدا یارمه‌تی جدی ده‌ده‌ن له به‌ره‌و پێشبردنی کۆمه‌لگا بۆ د‌ونیایه‌کی تر. خه‌لکی له ناوچه جیاجیاکاندا باشتر شاره‌زان له سیاسه‌کانی سه‌روو یان وولاتدا. به‌نموونه خه‌لکی هه‌له‌بچه شاره‌زاترن له وه‌زیرێک له کوردستان که له هه‌ولیر بڕیار ده‌رده‌کات. ئه‌ندازیاران به حوکمی جیاوازی چینایه‌تی خۆیان له‌سه‌رووی چینایه‌تی ده‌بیرین.( یان زۆربه‌یان وان) ئه‌وا مه‌سه‌له‌ی پرۆسێسه‌کان و پلاندانان به‌کۆمه‌لایه‌تی نه‌بوونه‌ته‌وه. ده‌بێ له کوردستان پلان دانان و نه‌خشه‌کێشان سیمای کۆمه‌لایه‌تی وه‌ربگرێ. ئه‌م سیمایه خزمه‌ت به کۆمه‌لگا ده‌کات. کۆمه‌لانی خه‌لک چاکتر ده‌زانن چ پێویستیه‌ک بۆ کۆمه‌لگا هه‌یه له سیاسیه‌کان و سه‌رکردایه‌تی حزبه‌کان. زۆرجار سیاسیه‌کان گرفت و پرۆبلێمه‌کانیان ده‌خرێته روو ئه‌وانیش بیرده‌که‌نه‌وه چۆن چاره‌سه‌ری بکه‌ن. زۆرجار ده‌ورووبه‌ری ده‌سه‌لات داران ئه‌م مه‌سه‌لانه وا زل ده‌که‌ن یان بۆ مه‌به‌ستی خۆیان مه‌سه‌له کۆمه‌لایه‌تیه‌کان و پلانه‌کان بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان وه‌رده‌گێرن. لێره‌دا ئه‌ندازیاران ده‌توانن رۆلی میژووی خۆیان بگێرن له کاتی پلانۆلۆغی دا. لێره‌دا ئه‌ندازیاری باش ته‌ماشای گشت وه‌زعه‌کان ده‌کات، یانی رابردوو ئیستا و داهاتووی کۆمه‌لگا. رابردوو مه‌سه‌له به‌هاکانی مێژوو و که‌لتووری کۆمه‌لگایه، ئیستا مه‌سه‌له‌کانی ئه‌مرۆ و چۆن مامه‌له له‌گه‌ڵ چۆنایه‌تیه‌کانی کۆمه‌لگا ده‌کرێت. داهاتووی کۆمه‌لگا چۆن ده‌بێ. هۆشیارانی کۆمه‌لگا ده‌یانه‌ێ کۆمه‌لگا به چ ئاستێ ببه‌ن. لێره‌دا ئاماده‌گی کۆمه‌لگا بۆ ئه‌م مه‌سه‌له‌یه زۆر گرنگه. به‌لام رابه‌رانی کۆمه‌لگا له گه‌ڵ به‌رێوه‌به‌رانی پرۆسیسه‌کان و پلان دانه‌رانی کۆمه‌لگا ده‌توانن کۆمه‌لگا هۆشدار بکه‌ن بۆ ئامانجه‌کان و هه‌نگاوی جیدی بۆ دوارۆژ به‌ره‌وپیشه‌وه‌ببه‌ن. جێ داخه تا ئێستا که‌م هه‌ماهه‌نگی نیوان زانکۆکان له کوردستان و داخوازو داواکاریه‌کانی کۆمه‌لگادا نه‌بووه. واته زانست نه‌یتوانییوه پێداویسته‌کانی بازاڕ دیاری بکات. ئه‌گه‌ر ئه‌م دووه توانیان هه‌ماهه‌نگی بکه‌ن ئه‌وا هه‌نگاوێ له تێکهه‌لکێشان دا نزیک ده‌بینه‌وه. یان ئه‌گه‌ر سه‌رمایه‌داران بۆ گه‌شه‌ی کۆمه‌لگا پاره‌کانیان خسته گڕ، با بۆ قازانجی خۆیان بێ به‌لام ئه‌گه‌ر فرسه‌تی کار و ئاستی هۆشیاری کۆمه‌لانی خه‌لک و ئاستی ئابووری ئه‌وانی به‌رزکرده‌وه،. لێره‌دا هاوسه‌نگیه‌ک له کۆمه‌لگادا دروست ده‌کات. سه‌رمایه‌داران ده‌توانن له‌ده‌ورانی ئه‌مرۆ کاری باشتر بکه‌ن له دروست کردنی مزگه‌وت دا که پیشه‌ی هه‌مووانه بۆ خۆ دزینه‌وه له باجه‌کانی ده‌وله‌ت، ده‌توانن هه‌م بۆ خۆیان هه‌م بۆ سه‌رمایه‌کانیان ئازادتر و رادیکالتر له گه‌ل کۆمه‌لگادا هه‌نگاو هه‌لبگرن. دابا میژوویه‌ک بۆ خۆیان و نه‌وه‌کانیان جێ بهێلن. به‌نموونه با باخچه‌ی ساوایان دروست بکه‌ن یان کارگه‌ی نوێ و بینایاتی نوێ که بتوانێ مێژوویی بۆ خۆیان جێ بهێلن. یان باخچه و دارستان له شاره‌کان دروست بکه‌ن با ناوی ئه‌وانی هه‌بێ. یان شه‌قامێ با به‌ناوی خۆیان دروست بکه‌ن بۆ گه‌ره‌که هه‌ژاره‌کان. له وولاتانی سه‌رمایه‌داری هه‌ر چوارساڵ جارێ بۆ هه‌لبژاردن کاریان بهم گه‌ره‌کانه هه‌یه.( ده‌نگی دۆلار با به‌ده‌ست بێنن ئه‌گه‌ر کۆمه‌لگا باشتر ژیا ، ئارامتر و ریفاهتر ژیا).
تێکهه‌ڵکێشان مه‌سه‌له‌یه‌کی ئاڵۆزه هه‌ر مرۆڤه‌کان و پرۆسێسه‌کان ناگرێته‌وه، به‌لکو سروشت و ژێنگه و ده‌وروبه‌ریش ده‌گرێته‌وه. بۆ ئه‌وه‌ی مرۆڤه‌کان ته‌ندروست بژین، ئه‌وا ده‌بێ ئارام و ئازاد له کۆمه‌لگایه‌کی شارستانیه‌ت و ئازاد دا بژین. لێره‌دا ئه‌منی نه‌ته‌وه‌یی و سوپای نه‌ته‌وه‌یی و قازانجی به‌رزی نه‌ته‌وه‌یی سه‌رهه‌لده‌ده‌ن. ئه‌مه له مانای خاسی دا یانی هه‌ماهه‌نگی بازاڕی داخلی بۆ هێز فرۆشان ( کریکاران) ئارام و خۆشگوزه‌ران ده‌بێ. لیره‌دا کۆمه‌لگا هه‌نگاوێ زیاتر به‌ره‌و پێشه‌وه ده‌چێ. بۆ ده‌ورانی ئێستا له تێکهه‌لكێشاندا پرۆسێسه‌کان گرنگیه‌کی زۆریان هه‌یه. ده‌سه‌لاتداران ده‌توانن و ده‌بێ بۆ هه‌موو کاره‌کانیان روو له کۆمه‌لانی خه‌لک بکه‌ن و پرس و رای ئه‌وان وه‌ربگرن و له پرۆسێسه‌کاندا با به‌شداری ئه‌سلییان هه‌بێ. لێرده‌دا پلان دانان و هه‌ماهه‌نگی له یه‌ک ئاست و روانگه ستراتیژی کۆمه‌لگا بۆ ئاینده ئه‌هه‌میه‌تی گرنگی هه‌یه. ئه‌مرۆ بۆ کۆمه‌لگای کوردستان بیری ڕادیکال ده‌توانێ یارمه‌تی ده‌ری جدی بێ بۆ گه‌شه‌ی کۆمه‌لگا . له‌هامان کاتدا بیری ریفۆرم ده‌توانێ گه‌شه‌ی جدی به کۆمه‌لگا بدات. ده‌بێ کۆمه‌لانی خه‌لکی کوردستان بزانن که‌وا بیری دواکه‌وتووی و ریاکشیونیستی دژی ئه‌وانه نابێ له چۆنایه‌تیه‌کانی کۆمه‌لگادا رێگای گه‌شه‌یان بده‌ن. زۆر فرسه‌ت هه‌یه که‌وا داب و نه‌ریتی کۆمه‌لایه‌تی کۆن که کۆمه‌لانی خه‌لکی کورستان گیریان به ده‌ستیان خواردووه ده‌توانن بنبریان بکه‌ن، ئه‌گه‌ر خۆیان ئاماده‌گی ته‌ویان بۆی هه‌بی. له تێکهه‌لکێشاندا ده‌بێ کۆمه‌لانی خه‌لک ده‌ورانه‌کانی ئابووری بناسن ( یانی ده‌ورانی ازمه-رکود- انتعاش- ازدهار- .... هتد) ئه‌گه‌ر ئه‌مه بۆیان رۆشه‌ن بوو ئه‌وکات چاکتر ده‌توانن مامه‌ڵه له‌گه‌ل پرۆسێسه‌کان بکه‌ن. چونکه وه‌زعه ئابووریه‌کان ده‌ورانی خۆیان ته‌واو ده‌که‌ن و له کاتی خۆیاندا. خه‌لکی کوردستان ده‌بێ ئه‌م راستیه بزانن. سه‌رمایه و قازانج لایه‌نگر و حه‌لیفه‌کان دیاری ده‌کات. ده‌سه‌لاتداران و کۆمه‌لانی خه‌لکی کوردستان ده‌بێ له‌م وه‌زعانه باش بگه‌ن. لێره‌دا ته‌نها مه‌سله‌حه‌ت و قازانجی نه‌ته‌وه‌یی سه‌رچاوه‌ده‌گرێ که سه‌رمایه ئه‌مرۆ نوێنه‌ریه‌تی. ئه‌مه‌ش نوی نیه هه‌موو که‌سێ ده‌یزانێ. ئه‌مرۆ له کوردستان که‌م که‌س بیر له گیرو گرفته ژینگه‌یی و ده‌وروبه‌ریه‌کان ده‌کاته‌وه که گیروگرفتی کۆمه‌لایه‌تی زۆر دروست ده‌که‌ن. کۆمه‌لانی خه‌لک هه‌ست به‌مانه ناکه‌ن. به‌لام له واقع دا هه‌ن. به‌نموونه له سه‌ر تامپۆنی سیاره دوو عه‌شیره‌ت له‌یه‌ک گیرده‌بن و چه‌ند که‌س ده‌بێته قوربانی به‌لام که‌س، که‌س بیر له گرفته سه‌ره‌کیه‌که نا کاته‌وه که له بنه‌ره‌تددا له نه‌خشه‌کێشانی ئه‌ندازیاری هاتووه و که‌س تاوان بار نیه. ته‌نها ئه‌وانه‌ی نه‌خشه‌کانیان کێشاوه حسابی کۆمه‌لانی خه‌لکیان نه‌کردووه. یان مه‌سه‌له گرفته ژینگه‌ییه‌کان ده‌گوڕین بۆ گرفته کۆمه‌لایه‌تیه‌کان، به‌نموونه له‌سه‌ر بۆنی زێراب ده‌یان دراوسێ تووشی ده‌مه‌قاڵی ده‌بن و بگره ده‌ست بۆ چه‌کیش ده‌به‌ن و یه‌کتریش ده‌کوژن. به‌لام ئه‌مه له لێکۆلینه‌وه‌ی پۆلیسی کوردستان هه‌ر مه‌سه‌له نیه. چونکه ته‌نها یه‌ک شت ده‌بینێ که مه‌سه‌له‌ی کوشتنه. نه‌ک هۆ کاره‌و پرۆسه‌کانی که کوشتنه‌که‌ی دروست کردووه.چونکه ئه‌گه‌ر به‌دوای هه‌موو قه‌زیه کۆمه‌لایه‌تیه‌کانی زیندانیانی کوردستان بچیته‌وه، زۆربه‌یان ره‌گه‌که‌یان له کێشه ئابووریه‌کان، ژینگه‌یییه‌کان، چۆنایه‌تی ده‌وروبه‌ر سه‌رچاوه‌ی گرتووه. مه‌سولی یه‌که‌میش له‌مانه ده‌وڵه‌ته. به‌لام ده‌وله‌ت ناتوانێ ئه‌مانه به ته‌نها چاره‌سه‌ربکات ئه‌گه‌ر هه‌ماهه‌نگی هاوولاتیانی نه‌بێ له پرۆسێسه‌کاندا. به‌لام ئه‌گه‌ر مرۆڤ له شته زه‌رووریه‌کان به‌هره‌مه‌ند نه‌بوو چۆن بیر له چۆنایه‌تی ژینگه و ده‌وروبه‌ر و ریفاهی ئابووری بکاته‌وه. ده‌بێ ئه‌م سیسته‌مه‌ی تێکهه‌لکێشان مرۆڤه‌کان بۆ هه‌موو لایه‌ک ببات. که ئه‌ویش گه‌شه‌ی کۆمه‌لگایه. کوشنده‌ترین نه‌خۆشیش نه‌وه‌کانی کۆنن ئه‌وان هه‌ر ده‌یانه‌ێ پرۆسێسه‌کانی کۆن به‌کاربینن و ناتوانن له‌گه‌ل پرۆسێسه نوێ یه‌کان دوژمنایه‌تی نه‌که‌ن، چونکه ده‌زانن کاتیان به‌سه‌رده‌چێ. ده‌بێ کارمه‌نده کان و ده‌سه‌لاتداران بزانن ده‌بێ له‌م زه‌مه‌نه‌ی ئیستا له گێری 5 لێبوخرن. ئه‌مه‌ش ئه‌گه‌ر توانا و ئامرازت بۆی نه‌بوو ئه‌وا تووشی هه‌لاکه‌ت ده‌بی. هه‌ر بۆیه‌ش هه‌موومان بۆ ئاماده‌کردنی پێش مه‌رجه‌کانی له پرۆسێسه‌کان تا ده‌گاته هه‌نگاوه‌کانی چاکترکردنی ژیان و گوزه‌ران هه‌ریه‌ک به باوه‌ڕی خۆمان بۆی هه‌وڵده‌ده‌ین.
01 ئه‌پریلی 2006
|
|
|
04/07/2007 |