کوردی شاری کهرکوک و ئایندهی دهڤهرهکه....!
ههر چهند زۆر له خۆم دهکهم بگهمه ئهو ئهنجام گیریهی بزانم كێ دهتوانێت، بڕیاری کۆتایی به کۆمهڵ ئاشتی ئاییندهی کهرکوک بدات، دهبینم کۆمهلێک هۆکاری تایبهتمهند ههن، که به یهکهوه لێکۆلینهوهکان گرێ دهدات و له ههمان کاتدا بۆچونهکانم لهیهک جودا دهکهنهوه. ههر له رۆژی دروست بوونی ئهم شارهدێرینهوه که ئیستا وێران بوه به دهستی ههندێک خهڵکانی کهم تهرخهمهوه. گهلێک گرژی و نارهحهتیم بۆ پهیدا دهکات، سالآنێکی زۆرم لهو شاره برده سهرو وام دهزانی که ههر کورده دهتوانێت لهوێ بحهسێتهوه، لهبهر ئهوهی له زۆربهی ماڵبهته گشتیهکانهوه وهک ، قوتابخانهکان و کۆڵانان و بهر دهرگای ماڵان و ناو بازهڕهکان به گشتی ههر ههموویان ههناسهی گهرمی کوردو کوردوستانیان لێ ههلدهقوڵا، لهم شارهدا به درێژایی تهمهنم ههرگیز ههستم به نائومێدی نهکردوه. ئهگهر بگهڕێمهو بۆ مێژووی زۆر کۆنی ئهم شاره دهبینم ئارهبخات واته ئهرهفاتی ئێستاکێ که ناوی ناوچهیهکه لهم شارهدا ، گردۆڵکهیهکی ههفتا-70- مهتری به رزه بۆوهیه که زووتر له لایان ووڵاتی ئاشوریهکانهوه دروست کرابوو، به درێژایی سهردهم ناوی گۆڕدرا و ئێستا به ناوی قهڵای کهرکوکهوه بهناوبانگه . ههر له مێژوودا بۆمان دهردهکهوێت که جوولهکهو برا فهلهکان ، شان به شانی کوردهکان لهو ناوچهیهدا ژیانیان بردۆته سهر ، وه ههر به ڕهزامهندی ئهوانیشهوه بوو شاری کهرکوک و ناوچهکانی دهورووبهر و ناوچهی شارهزووریش ههر لکیندران به ویلایهتی موسڵهوه. کهی خهسرهو که ناودارێکی کۆنی کورده له سالانی 600 پ.ز به یارمهتی بابلیکانهوه، ئهم شارهی له ئاشوریهکان سهندۆتهوه.سهلجوقیهکانیش له ساڵانی 226 پ.ز حوکمڕانی ئهو شارهیان کردوه تاکو هاتنی فارسهکان / ساسانیاکان/. له ساڵانی 1390 د. ز دا دهگێرنهوه کاتێک تهیمورلهنگی تهتهرو مهغۆل کهرکوکی گرتوه زیاتر له 10000 فهلهو/مهسیحی ئهو شارهی کوشتوه ، قهڵایهکی بڵندی به تاشه سهری ئهم گاوره کوژراوانه دروست کردبوه.. دوا به دوای ئهو ووڵاتانی قهرهقۆینلۆ و ئاق قۆینلو دروست بوون که به ڕهگ له تورک پێک هاتبوون، دوای ئهوهی کۆتای به شهڕو شۆڕ هات و توانیان شاری کهرکوک له فارسهکان وهربگرنهوه، ئهو کاته دووباره کلیلی دهرگای سهرپهرشتی ئهم ناوچهیهیان به کورده نیشتهجێ بوهکانی ئهو شاره داوهتهوه . واته مێژوو بۆمان دهرهخات که شهڕ وشۆڕ له ناوچهکانی کورد نشیین له سالنی 1500 د.ز.ی نێوان فارسهکان/ سهفهویهکان/ و عوسمانیهکان و تورکهکان/ ههر بهردهوام بووه. له ههموو نووسراوه مێزوویه کۆنهکاندا وا دهردهکهوێت که ڕێژهی کورد له کهرکوك ههردهم له سێ لهسهر چواری ئهو ناوجهیه بوه .میللهتهکانی دی بریتی بوونه له توركمان و مهسیحی و جولهکهو عهرهب ، بهڵام دوای دۆزینهوهی نهوت ئهم رێژهیه دژ به کورد ههردهم له گۆڕاندا بووه کوردانیان به زۆر ڕاگوێز کردوه. گهڵێک بۆچوون ههیه له مهڕهاتنی تورک بۆ ئهم ناوچهیه. ههندێک دهڵێن ئهم تورکانه لهگهڵ هاتنی تهیمورلهنگ لهو ناوچانهدا پهیدابوون ئهویش به هۆی به دیل گرتنی گهلێک لهم تورکانه له لایهن تهیموورلهنگهوه، واته له ساڵی 1392/ 1402 د.ز ئهویش به دوای دۆڕاندنی تورکهکان بوه له شهڕهکان و ڕووداوهکانی ئهردهبیلدا. ههندێکی تر دهلێن کۆمهڵێک له تورک بۆ ئهو ناوچهیه گواستراونهتهوه دوا به دوای پهیمان گرتنێک له نێوان سوڵتان سهلیمی یهکهم و سوڵتان سلێمانی قانونی دا، له مهترسی دوژمنان ،تورکان کراون به نمایندهی ئاسایش و پاراستنی ئهو ڕێگایانهی لهو ناوچانهی که جاروبار سوڵتانی پیادا دهڕۆیشت ، واته ههر له تهلهعفهرهوه بهرهو ههولێر دواییش بهرهو کۆپری وتازه خورماتو وداقوق و توزخورماتو قهرهتهپهوه . ههندێکی تر ئهم تورکانه دهگهڕێنهوه بۆ سهردهمی سهفهویهکان که خهلكێکی زۆریان له ئازهرهکان گرتبو و ڕهوانهی ئهو ناوهیان کردوه وهک بڵێی دوور کردنهوهیان بوه له ئێرانی به هێزی ئهو رۆژگاره. بهڵام هاتنی عهرهب بۆ کهرکوک دهگهرێنهوه بۆ ئهو تیره عهرهبیانهی که هوشتریان بهخێو دهکردوو له تیره عهرهبیهکانی تر گوایه زویز ببون، ئهو تیره عهرهبیه به ناویی آلعبیدهوه بوه، ئهم تیرهیهش له دجله بهرهو کهرکوك پهرینهوه ، لهوێش له حهویجه جێنیشین بوون. وه لهساڵانی دوای 1963 بهعسهیهکان دهستیان کرد به تهعریب کردنی کهرکوک ، به تایبهتی دوای 1968 که بهعسیهکان به نهێنی بڕیاریان دا لهوهی که عهرهبهکانی خوارووی عیراق که به ڕێژهی زۆرینه له لقی سهر به شیعه بوون، هۆکارهکهشی بۆ دوو سهدهمی سهربه شۆڤێنی بهعسی فاشیست دهگهڕێتهوه، یهکهمین کهم کردنهوهو دهرکردنی ههندێ لهو عهرهبانه بوو له ناوچهکانی خۆیاندا که به ڕهگهز شیعه بوون، دووههمیان بۆ گۆڕۆنی تۆبۆگرافی جوغرافی شاری کهرکوک بوو که به ناوچهیهکی گهل پهرهستوی کورد دهژمێردرێت، وهلهبهربه پیتی خاکهکهی و دۆزینهوهی نهوتێکی زۆر ئهو ڕژێمه بن گۆم چوه وهک بنچینه سهرمایهی بۆ دوا ڕۆژی خۆی دانابوو. بۆ گهیشتن به مهرامه ڕهگهزپهرهستیهکانی ڕژێمی گۆڕبهگۆڕ وبه گوێرهی ئهو زانیاریانهی لهبهر دهستمان دایه دهبینین که زۆر له کۆڵان و ناوچه جیا جیاکانی ناو شاری کهرکوک و دهوربهرهکهی ناویان گۆڕدرا، ئهویش ههر بۆ به عهرهبکردنی زۆردی ئهم شاره بوو. لهئهنجام دا چهند ناوێکی نوێی سهر به زمانی عارهبی له شاری کهرکوکی کوردا نووسرانهوه وهک.. حهی الکرامه، حهی الموپنێ، حهی الحجاج ، حهی العروبه، حهی الوحده، ، حهی الشرطه.وه گهرهکی تحسین له کۆندا. زهویهکی زۆر دابهش کران به سهرعارهباندا له سهر رێگای کهرکوک و لهیڵانهوه... جگه لهوهش بۆ دروست کردنی خانوهکانیان ههر ماڵێک بری 10000 دیناری عێراقی ئهوسای وهر دهگرت... بهڵام بهعسیهکان ههر بهمهشهوه نهدهوهستان بهڵکو ههستان گهلێک له دوکان و بازاڕ و گهڕهک و خانوبهرهیان له گهڕهکهکانی ئازادی و ئیسکان وتهپهو ڕهحیم ئاوایان وهک گۆڕهپانی تۆپی پێ لێکرد و بگرای بگریش چاکیان نهکردهوه و وهک کهلاوهیهکی ڕووخاوی لێ هات . بێ گومان ئهو باسه کورتهی من لێرهدا گێڕامهوه تهنها دلۆپه ئاوێکه لهدهریادا، چونکه ههر له سهرهتای مێژووی نوێ زۆر له وڵاتانو میللهتانی دراوسێ ههولی قهڵاچۆ کردنی کوردیان به بهردهوامی ههرکردوه، وه لهبهربێ خاوهنی ئهم میللهته زۆر له ووڵاته زل هێزهکانیش ههر مافی خوراوی کوردیان پشت گوێ خستوه. ئهو له بیرچونهوانهش له مێژووی کۆن و نوێ و زۆربهی شۆڕشهکانی کوردهوه به زهقی دیارن و کهس نهبوه بێت به هانای ئهم گهله بهش خوراوه. بهڵگهش بۆ ئهوانه ئهو ههموو پهیمان و ڕێک کهوتنانهیه که میللهتان دژی کوردیان به جێ هێناون هوهک پهیمانی لۆزان و حلفی بهغداد . گواستنهوهو به زۆر کۆچکردن و ودوورکردنهوی خهڵکانی کورد له سهر جێو نشینی باب و باپیرانیان ههر له دێریندا به کردار به ئهنجام گهیهندراون ، لهساڵانی دوای پێکهێنانی کۆماری عێراق ئهم ڕهفتاره نا ههموارانه که شێوهی نیه لهم جیهانهدا زۆ به ئاشکرا و به بێ ڕهخنهی وڵاتانی سهر به نهتهوه یهکگرتوهکان دهستی پێ کراوه، به تایبهتی لهگهڵ هاتنی بهعسی شۆڤێنی بۆ سهر دهستهڵات واته ههر له سهرهتای ساڵانی شهستهوه. ئهم دیاردهیه به ترسناکترین شیوهی نامرۆڤایهتی دهژمێردرێت که دژ به کورد به تایبهتی به خهڵکی گهرمیان کراوه. دهرکردنی دانیشتوانی کوردی کهرکوک و خهڵکی گهرمیان دهگهڕیتهوه بۆ ئهوکانیاوه نهوته سروشتیانهی که لهو ناوچهیه خودای مهزن به کوردی بهخشیوه. کهرکوک ههرله کۆنهوه به یهکهمین شاری به بایهخی کوردستان دهژمیردرێت ،چونکه تهرمی پێغهمبهر دانیالی تێدا شاردراوهتهوه که گرنگییهکی پڕزۆری بۆ برا جوولهکهکان ههیه ، ههروهها ئهو ناوچهیه شوێنی حهسانهوهی زۆربهی بازرگانهکان بوون که هاتووچۆیان دهکرد له نێوان ئهودهشت و کێوانهی که ئهوڕۆ به ئێران ووڵاتی شام/ سورییه دهناسرێن، وهله ڵاییهکی تریشهوه بازرگانه تورکهکان ههر ههمان ڕێگهی پێشوو که باسمان لێوه کرد دهبڕی بهرهو حهج و هاتنهوهیان. جگه لهمانه ههمووی شاری کهرکوک و دهوروپشتهکهی زووتر زۆر به ناوبانگ بوو بهرههمی کشتووکاڵی ومهڕوماڵات بهخێوکردن . گرنگی میژوویی ئهم شاره بۆ گشت عێراق و به تایبهتی بۆ کوردوستان دهگهڕێتهوه بۆ ئهو شهڕوشۆڕ و پێکداچوونانهی که له نێوان کورد و تورکمانهکاندا ڕووی دا ، ئهویش ههر به هۆی دهست تێوهردان و پاڵپشتی هێزی میتی تورکیای ئهو سهردهمه ویارمهتی عارهبهکان بوو، ئهو ڕووداوانهش کاتێک هاتنه پێشهوه که سیستێمی پادشایی بۆسیستێمی کۆماری له ساڵی 1958 دا له عێراقدا گۆڕدرا. کاردانهوهی ئهو کارهساتانه تا سهردهمی ئهوڕۆشمان ههر بهردهوامه و بووه به هۆی نا متمانهیی و نا ئارامی وه ئهو برایهتی و نا باوهڕیه به یهکدی تا ئهوڕۆش شوێنی جارانی خۆی نهگرتۆتهوه. ئهم هۆکارانهو هۆکاری ئابووری و ڕامیاری ترو ترسی دواڕۆژ، ههڕهشهیهکی ڕهشبیینی بێ چارهسهری له نێوان ئهم گۆرانکاریه رهگهزایهتیه وهاوردنی زیاد له 600000 عهرهب و دهرکردنی ههزاران کوردو سهدهها تورکمان هێناوهته کایهوه ، نا ئارامی و نهێنی ڕووداوهکان بوونه به به هۆی نیشانهی لێدانی زهنگی دژوارو ترسناکهوه لهو ناوجهیهدا، من به خۆم دێته بیرم کهههرله ترسی ئهم عهرهبه هاوردوانهو سیاسهتی بهرپابردنی شۆڤێنی بهعسهکان زۆر خێزانی کورد به سهربهستی خۆی شارهکهی خۆیان بهجێ دههێست. کارهساتی دهربهدهری کوردی کهرکوك و ترسی ژیانیان ههر دهم وهک خێویکی ترسناکی ههڕهشهلێکراوی لێهاتوه، که ئارامی ژیانی کوردیان تێك و پێک داوه. دوای به دوای ههرهسهکهی شۆڕشی گوڵان و دروست بوونهوهی گهلهک بزووتنهوهی جودا جودا بۆ ڕزگاری کوردوستانی باشور و بهرپابوونی جهنگی نێوان عیراق و ئیران وبه ئهنفال کردنی چینو توێژه کۆمهڵایهتیهکانی کوردان و به کار هێنانی چهکی کیمیاوی له زۆۆربهی ناوچهکاندا بووبه هۆی نا سهقامگیری باری ڕامیاریو ئابوری و کۆمهڵایهتی کوردانی ئهو ناوچهیه، لکاندنی ڕیزی یهکگرتووی کوردانی پچڕان و له زۆرڕووهوه سهریان لێشێوا، ئمانهو زۆر هۆی دهروونی تریش کاریگهر بوون بۆ به جارێک باوهڕ ڕووخاندنی ئهم گهله به گهلهک له ڕێکخراو و پارت و لێپرسراوهکانی میللهتی کورد، بۆیه ههردهم خهڵکی ئهو دهڤهره دهگهڕێن بۆ ئهلتهرناتیڤێکی سیاسی دیکه که بتوانێت خواست و نیازی دانیشتوانی ئهم شاره و شارانی خانهقین و کفری و توزو ناوچهی گهرمیان به مهرام بگهیهنێت. هۆکاری ئهو کهم باوهڕیهش بێگومان دهگهڕێتهوه بۆ ئهو شهڕو ناخۆشیانهی له نێوان ههردوو پارته سهرهککیهکانی ئهو ناوچهیهدا ڕوویان دا،ئهوڕۆش ساردی نێوان ئهم دوو پارته سهرهکیه واته پ.د.ک و ی. ن. .ک. بۆته بنێشته خۆشهی سهر زاری ههموو کوردێک به تایبهتی دانیشتوانی کهرکوك و گهرمیان. ههر له گهڵ گهڕاندنهوی ئهم دوو پارته بۆ شاری کهرکوك، زۆربهی پێویستیهکانی خهڵکانی ئهم شارهیان پشت گوێ خست ، ئهویش لهبهر ملمڵانێ و پهرژهوندی سیاسهتی حیزبی بوون . له ڵایهکی ترهوه ئهم دوو پارته زڵ هێزهی کورد به لای کهمهوه له کاتی سهرهتای ڕووخاندنی رژێمهوه، خۆ دهیانتوانی زۆربهی زۆری خانوبهرهو و زهویه بهسهر دابهشکراوهکانی ئهو عهرهبه هاوردانهیان بکڕیبایهتهوه و له سهر کورده لێقهوماوه ئاواره و ههژارهکانی کوردیان تاپۆ کردبایهتهوه ، که ئهوه ئومێدو و هیوای زۆربهی دانیشتوانی کهرکوک بوو. بهڵام مخابن زۆر شت ههبوون بکرێن و نهکران، ئهویش به هۆی ماوه پێدانی چهند کهسانێکی شارهزا بوو که له لایهن ههردوو پارتهکهوه دهبوایه بایهخیان پێ بدرانایهو پاڵپشتیان بوونایه، وه ئیستاش وا به ئاسانی ئهو باوهڕو ئهو ههڵه مێژووییه چێ نابێت و ناگهڕێتهوه، بۆیه کوردی ئهو ناوچهیه به هۆی بچڕاندنی متمانی له نێوان خهڵکی دهڤهرهکهو سیاسهتی نهگونجاوی کوردهوه دڵیان له زۆربهی ئهو حیزبه کوردیانهی لهو ناوه دهست بهکارن شکاوه. وه له لایهکی تریشهوه ڕاشکاوانه دهزانین که دوا خستن و پشت گوێ خستنی خواستهکانی ئهم شارهو مامهلهکردنیان له گهڵ حکومهتی مهرکهزیدا تا ئێستاش ههر له پهرزهوهندی عهرهبهکانه ،دهبوایه سیاسهتمهداری کورد فشاری خۆیان بخستابا سهر حکومهت وخۆیان بکشانایاتهوه لهکابینهی یهکهمی کاتی جهعفهری بۆ ئهوهی ببێته هۆی درووست بوونی قهیرانێکی گهورهی سیاسی له گشت عێراقدا و بێگومان حکومهتهکهشی زۆر به ئاسانی پێ دهڕوخاند، بهو کشانهوهیه شیوازێکی ڕوونتر بۆ ئایندهی کهرکوک دروست دهبوو ، کهچی کوردان به پێچهوانهوه بهردهوامیان به حکومهتهکه کرد و ههتا ناڕهزاییشیان دهرنهبڕی دژ به دوا سهردانهکهی جهعفهری بۆ کوردستان ، جهعفهری پهشیمان بوونهوهی خۆی سهبارهت به باری کهرکوک خسته سهر لێپرسراوانی کوردی کهرکوک... ئهوانه و دهها هۆکاری دی ههن که کوردی كهرکوک پاڵ دهدهن که خۆیان به تهنها دهستی خۆیان ههوڵ بدهن مافهکانیان وهربگرنهوه، به ڵام هێزی یهکبووی گهلی کورد و بازووی پتهوی پێشمهرگهی کوردوستان و هزری سیاسی میللهتهکهمان، ههرگیز شاری پیرۆزی دڵی کوردیان له یاد ناچێت. ههتا ئهو ڕۆژهی که کهکرکوکی کوردیش وهک گشت شاره داگیرکراوهکانی تر دهگهڕێتهوه نێو باوهشی کوردوستان .
بارزان شوان
uvnbas@hotmail.com
|
|
04/07/2007 |