بییركردنەوە و ئازادیی بهشی پێنجهم د. كەمال میراودەلی دەقی ئیوثیفڕۆ (یان پیرۆزیی) لە ئینگلییزییەوە وەرگێردراوە: (ساڵی 399 پێش زایین، کۆبوونهوهیهك له بهردهم دادگای حاکم ئارکۆن. دوو تۆمهتبار باسی کێشه سیاسییهکانی خۆیان دهکهن). ئیوثیفرۆ1: ئهوه چۆنه سۆکرات که وازت له وهرزشهکانت له جیمناسێومی2 لیستوم هێناون و ئاوا له بهردهم ئهم دادگایهدا کهوتووی؟ خۆ شتی وا نییه تۆش وهك من کێشهیهکی یاساییت له دادگای حاکم ئارکۆن ههبێ؟ سۆکرات: نا، بهڕاست شتی وا نییه. ئهسینییهکان پێی ناڵێن کێشهی یاسایی، ئیوثیفرۆ، پێی دهڵێن: ڕاکێشان بۆ دادگا. Prosecution ( تاوانبار کردن) ئیوثیفرۆ: چی_ کهسێ تۆ ڕاپێچی دادگا دهکا؟ من بهحاڵ دهتوانم تۆ به ئازاردانی هیچ کهس تۆمهتبار بکهم؟ سۆکرات: به ڕاستی وایه. ئیوثیفرۆ: کهوایه کهسێك بۆی تێچاندووی؟ سۆکرات: خۆیهتی. ئیوثیفرۆ: کێیه؟ سۆکرات: خۆشم ئهو زهلامه باش ناناسم. دیاره گهنجێکی تازهی نهناسراوه ناوی ( مێلیتۆس)ه. به باوهڕی من خهڵکی لای دهڤهری پیثۆس ه. نایهتهوه بیرت؟ مێلیتۆس_هکهی پیثۆس که قژێکی رێك و لووتێکی مهیلهو قولاپهیی ههبوو، بهڵام ریشێکی وای لێنههاتبوو. ئیوثیفرۆ: راستی سۆکرات نایهتهوه یادم. بهڵام پێم بڵێ چ تاوانێکی داوهته پاڵ تۆ؟ سۆکرات: چ تاوانێك؟ به باوهڕی من شتێکی سادهو کهم نییه.. وهك تازه گهنجێك کارێکی وا گهوره ئاشکرا بکات شتێکی کهم نییه. چونکه وهك خۆی دهڵێ ئهو دهزانێ چۆن کوڕان ( گهنجان) رهوشتیان خراپ دهکرێ و کێیه ئهم کاره دهکات.. لهوه دهچێ لاوێکی زیرهك و وریابێ که ئهو سهرنجی ئهوهی دابێ چۆن من به نهزانینی خۆم گهنجه هاوسهردهمهکانی رهوشت خراپ دهکهم4، ئهوسا چوو بێ بۆ شار ، ههر وهك بۆ لای دایکی بچێ، تا خهبهر له من بدات.. به لای منهوه ئهو تاکه کهسێکه له نێو سیاسییهکاندا که به شێوهیهکی دروست بۆ بابهتهکه چووه: چونکه ئهوه شتێکی تهواو راسته که لاوان و پاشهڕۆژی باشی ئهوان بکهیته یهکهم به تهنگهوه هاتنی خۆت.. ههر وهك چۆن وهرزێرێکی باش یهکهمجار به تهنگ نهمامه ساواکانییەوە دێت ئهوسا دهپرژێته سهر ئهوانی دیکه. لهوه دهچێ میلێۆتس_یش له خولیای ئهوهدا بێ یهکهمجار کهسانی وهك من بژار کات، که ههر وهك خۆی دهڵی، تازه نهمامهکانی لاوێتیی خراپ دهکهن ، ئهوسا وا دیاره خۆی بۆ ئاگاداری کهسانی به تهمهنتر تهرخان دهکاو سوودو قازانجی بێ ژومار بۆ شارهکه دێنێ_ ئهوهش ئاکامێکی لۆجیکیه بۆ کهسێك که سهرهتاکهی ئهوهنده به کارێکی هیوابهخش دهستپێکردبێ. ئیوثیفرۆ: سۆکرات، منیش حهزدهکهم وا بیری لێ بکهمهوه، بهڵام من زۆر ترسم لهوه ههیه که ئاکامێکی پێچهوانهی ئهمهی ههبێ. به باوهڕی من ئهو بۆ ئازاردانی تۆ به زهبروهشاندن له ناو دڵی شارهکه دهست پێدهکا. کهوایه تکایه پێم بڵێ ئهو شتانه چین که ئهو دهڵێ تۆ رهوشتی گهنجانی پێ خراپ دهکهی؟. سۆکرات: ئۆ، ئاسمان! براکهم، شتی سهیر دهڵێ، ئهگهر بهلای کهمهوه قسهکانی وهك خۆیان وهرگرین. ئهو قاوی ئهوه دهکا که من سازندهیهکی (دروستکهرێکی) خواکانم، دهڵێ بۆیه ئهو من له دادگا تاوانبار دهکا، چونکه من (خودای تازه) دروست دهکهم و (خودا کۆنهکان ناناسم.5 ) ئیۆثیفرۆ: ها، تێدهگهم، سۆکرات. چونکه ئهو تۆ بهوه تۆمهتبار دهکا که تۆ دهڵێی نیشانهی پیرۆز زۆرجار دێن بۆ لات (6Divine sign keeps visiting you) ئهو داوای تاوانبارکردنهی لهسهر ئهو بنهمایه داڕشتووه که تۆ دهتهوێ باشتر له باسی خواکان بگهیت و بۆیه ئهو رایکردووه بۆ دادگا تا تۆ به وێنهیهکی خراپ نیشان بدات چونکه ئهو دهزانێ که ئهم جۆره باس و خواسانه زۆر به ئاسانی به شێواوی و نادروستی پێشکهشی خهڵك دهکرێن. من خۆم ههر جارێ دهربارهی مهسهلهی خواکان لهناو ئهنجومهنی گشتیدا دهدوێم و پێشبینییهك دهربارهی ئهوان دهڵێم، گاڵتهم پێدهکهن. دهڵێن من شێت بووم! کهچی له ههموو پێشبینیهکانمدا من راست دهرچووم. ئهوان تهنیا حهسوودی به ئێمهمانان دهبهن که ئاوا بیرو بۆچوونی خۆمان ههیه. بۆیه نابێ گوێ بهوانه بدهیت_ دهبێ بهرهو ڕوویان بینهوه. سۆکرات: دهشێ تۆ راست بی ، ئیوثیفرۆ. ئهمه پرسێك نییه که شایهنی گاڵته پێکردن بێ.. دهبینی، من لام وایه ئهسینیهکان{ خهڵکی ئهسینا} گوێ نادهنه ئهوهی داخۆ کهسێك زیرهکه یان نا مادام ئهو کهسه شارهزایییهکهی خۆی فێری کهسانی دیکه ناکات. بهڵام گهر بزانن کهسێك خهڵکی دیش وهك خۆی زیرهك دهکات ، ئهوا لێی توڕه دهبن، ئهمهش وهك تۆ دهڵێی دهشێ لهبهر حهسوودیی بێ ، دهشێ هۆی دیکهش ههبن. ئیوثیفرۆ: من تاقهتی ئهوهم نییه ئهوه تاقی بکهمهوه داخۆ ئهوان لهم پرسهدا چۆن بیر له من دهکهنهوه. سۆکرات: رهنگه ئهمه لهبهر ئهوهبێ که تۆ خۆت دهگمهن (دوورهپهرێز) دهگری و ناتهوێ شارهزایی و لێزانیی خۆت فێری کهسانی دی بکهی. بهڵام دهترسم { وابیر له من نهکهنهوه} چونکه من لهبهر بهخشندهییم وا دهبینرێم که ههرچی دهیزانم بهبێ جیاوازیی به ههموو کهسێکی دهگهیهنم، نهك تهنیا ئهمه به خۆڕایی و بێ پاداشت دهکهم6_ من خۆشحاڵ دهبم که پاداشتی ههر کهسێ بدهم که ئارهزووی ئهوهی ههبێ گوێم لێ بگرێ.. لهبهر ئهوه ، وهك ئێستا وتم ، گهر مهسهلهکه ههر ئهوه بێ وهك چۆن تۆ دهڵێی گاڵتهت پێ دهکهن، ئاواش گاڵته به من بکهن، ئهوا من زۆر به خۆشییهوه کاتی خۆم له دادگا به نوکته و گاڵته و پێکهنین بهسهر دهبهم. بهڵام ئێستا، کهئهوان ئهم شتانه بهڕاستی (جددی) وهربگرن، ئهوه ئهوه ئهنجامهکهی بهکوێ دهگا مهگهر ههر ئێوهی پێشبینکار بزانن (Soothsagers).8 ئیۆثیفرۆ: دهی، دهی، باشه سۆکرات.. باوهڕ ناکهم مهینهتییهکی وا گهوره بێ و تۆش بهپێی نهخشه و پلان9، بهرهڤانی کێشهکهت دهکهی ههروهک چۆن من بهرهڤانی هی خۆم دهکهم. سۆکرات: کێشهکهی تۆ چییه، ئیۆثیفرۆ؟ ئایا تۆ تۆمهتبارکهری یان تۆمهتبار کراوی؟ ئیۆثیفرۆ: تۆمهتبارکهر. سۆکرات: کێ؟ ئیۆثیفرۆ: جارێکی دی دەیلێمەوە، کهسێکه که من چونکه تۆمهتبارم کردووه به شێت دانراوم؟ سۆکرات: چی؟ تۆ به دوای مراوییه کێوییهکی فڕیو کهوتووی؟ ئیۆثیفرۆ: نه، ئهو له فڕین بهدووره، راستیی ئهو تهواو پیر بووه. سۆکرات: کێیه؟ ئیۆثیفرۆ: باوکمه. سۆکرات: باوکی خۆت، ئیۆثیفرۆ؟ ئیۆثیفرۆ: وردوخشت (تهواو وایه). سۆکرات: چ تۆمهتێکت بهرامبهری ههیه؟ بۆچی دهیبهی بۆ دادگا؟ ئیۆثیفرۆ: کوشتن، سۆکرات. سۆکرات: ئهی ئاسمانهکانی سهرهوه! بهڕاستی ئهوه له دهسهڵاتی خهڵکی ئاسایی بهدهره که رێی راست بزانن، ئیۆثیفرۆ مهبهستم ئهوهیه ئهمه کارێك نییه کهسی ئاسایی شهقام له دهستی بێ، بهڵکو کهسێك که له ڕێی زانست و داناییدا پێشکهوتووه. ئیۆثیفرۆ: راسته، دهبێ زۆریش پێشکهوتوو بێ، سۆکرات. سۆکرات: کهوایه ئایا ئهو کهسهی لهدهست باوکت مردووه کهسێکی خێزان و بنهماڵهی خۆتان بووه؟ بهڵام خۆ ئهمه ئاشکرایه. تۆ بۆ خاتری کهسێکی دهرهوهی بنهماڵهی خۆتان ، به تۆمهتی کوشتن، نهتدهبرد بۆ دادگا. ئیۆثیفرۆ: ئهوه شتێکی شایانی پێکهنینه، سۆکرات، که تۆ وا بیر دهکهیتهوه! هیچ جیاوازییهك دروست دهکا گهر کوژراوهکه خزم بێ یان بێگانه؟ و دهرك بهوه ناکهی که ئهوهی تهنیا دهبێ سهرنجی بدهین ئهوهیه داخۆ بکوژهکه پاکانهی کوشتنهکهی ههبوو یان نا. ئهگهر پاکانهی ههبێ، ئهوا با بڕوا، ئهگینا ئهوه با دادگا بڕیاری خۆی دژی بدا ئهگهر چی بکوژهکه هاوتهندوورو خوانی خۆشت بێ. دهوری خراپهکارانهی تۆ وهك هی ئهو گهوره و خراپ دهبێ گهر ئاگاداری ئهوه بی ئهو کهسه چی کردووه و لهگهڵییدا بژی و نهتوانی خۆشت و ئهویش به بهکارخستنی کاری یاسایی دژی ئهو، پاك بکهیتهوه. ئهوهی ڕاستی بێ کوژراوهکه کرێکارێکی من بوو، و کاتێ له ناکسۆس Naxos خهریکی وهرزێریی بوو، له یهکێ له خزمهتکارهمان تووڕه بوو و قورگی به چهقۆ بڕی. ئهوسا باوکم دهست و قاچی بهست و فڕێی دایه ناو چاڵێکهوه و دۆستێکی خۆی نارد بۆ ئێره تا له راڤهکار10 nterpreteri بپرسێ ج بکا باشه. لهو ماوهیهدا باوکم زیندانییهکهی فهرامۆش کرد و لهبهر ئهوهی باوهڕی وابوو که ئهو پیاوکوژه، گوێی نهدا بووه ئهوهی داخۆ له برسان، له سهرما و زیندانیکردندا، دهمرێ یان نا. ئاخری ئهمه روویدا، زیندانییهکه، بەرلهوهی دۆستهکهی باوكم لای راڤهکار بگهڕێتهوه، مرد. لهبهر ئهوه باوکم و خزمهکانی دیم ههموو بهوه ناڕهحهتن که من ئێستا به تاوانی مرۆڤکوشتن باوکم رادهکێشمه دادگا بۆ سهندنهوهی ههقی کوژراوهکه. ئهوان ئێستا ئهو بههانهیهیان ههیه که گوایه باوکم ئهو خزمهتکارهی نهکوشتووه و تهنانهت گهر ئهویش کوشتبێتی ئهوه من نابێ گوێی بدهمێ چونکه ئهوه شتێکی (ناپیرۆز) و (ناخوایی)یه که کوڕ باوکی خۆی تۆمهتبار کا و به تاوانی پیاوکوژیی ڕاپێچی بکا بۆ دادگا. لهمهدا ئهوان زۆر خراپ له ههڵوێستی یاسای ئاسمانی (پیرۆز) دهربارهی ئهو شتانهی پیرۆزن و ئهوانهی پیرۆز نین، گهیشتوون. { لێرهدا سۆکرات هانه هانهی ئیۆثیفرۆ دهدات تا زیاتر بیر و باوهڕهکانی دهربارهی ئهو شتانهی پیرۆزن و ئهو شتانهی پیرۆز نین، روون بکاتهوه. ئیۆثیفرۆ ڕهفتاری خۆی وهك نموونهی پیرۆزیی دێنێتهوه بۆ سهلماندنی قسهکانی پشت به باوی میللی دهبهستێ. سۆکرات پهیامی خۆی دهربارهی ئهو جۆره چیرۆکه دینیانه نیشان دهدات و ئهوه دووباره دهکاتهوه که پێویستی به ستانداردێکی گشی ههیه بۆ نرخاندنی پیرۆزیی و ههر جۆره کارێکی دی}.
سۆکرات: ئیۆثیفرۆ من دهڵێم ئایا تۆ وابیردهکهیتهوه هێنده به باشی له ئایین گهیشتووی، واته له پرسهکانی پیرۆزیی که تۆ هیچ ههڵهیهك دهربارهی ئهو ههلومهرجانهی باسیان دهکهی نادۆزییهوه؟ تۆ ترسی ئهوهت نییه که به بردنی باوکت بۆ دادگا، تۆش لهوانهیه کاریکی نا پیرۆز ئهنجام بدهی؟. ئیۆثیفرۆ: نا، سۆکرات، من کابرایهکی بێ کهڵك دهبم و هیچ جیاوازییهکم له خهڵکی گاگهل نابێ گهر ههموو وردودرشتییهکی ئهم بابهتانه تێنهگهم. سۆکرات: ئهمه شتێکی سهرنج ڕاکێشه، ئیۆثیفرۆ! لهم حاڵهتهدا باشتر وایه بۆ من که ببمه شاگردی تۆ، بهر لهوهی من ههوڵ بدهم بهرامبهر میلیتس ئهو تۆمهته دژی خۆم رهت بکهمهوه، من بوێریی (تهحهددای) ئهو لهسهر ههمان خاڵ دهکهم، من پێی دهڵێم که من بهش بهحاڵی خۆم له رابردوودا زۆر به کارێکی گرنگم داناوه دهربارهی ههموو پرسه ئایینیهکان بزانم و فێربم، ئێستا مادام ئهو (میلێتس) من بهوه تۆمهتبار دهکا که من له مهسهلهی چاککردن و داهێنان له پرسهکانی دین دا چهوتیم کردووه، ئهوه من به شێوهیهکی سروشتی بوومه شاگردی تۆ، پێی دهڵێم (میلێتس) گهر وای دابنێی که تۆ دان بهوهدا دهنێی که ئیۆثیفرۆ چاوگهیهکی دهسهڵاته لهم بارهیهوه، دهبێ تۆ ئهوهش قبووڵ بکهیت که باوهڕهکانی منیش درووستن و نابێ بمبهی بۆ دادگا. گهر دان بهمهشدا نانێی ئهوا بهرلهوهی داوایهک لهسهر من تۆمارکهی، بڕۆ ئهو داوایه لهسهر مامۆستاکهم تۆمارکه لهبهر ئهوهی ئهو گهورهترهکانی منی بهوه خراپ کردوون که فێری کردووین، باوکیشی بهڕهخنه لیگرتن و سزادانی خراپ کردووه، جا گهر ئهو (مێلێتس) بهقسهم نهکات و یان داوایهکه واز لێ نههێنێ یان تۆ لهجێی من دادگایی نەکات، ئهوا بۆ من واباشتره له دادگاشدا ههر ئهم بوێرییهی (تهحهددا) بهرامبهر بنوێنم. ئیۆثیفرۆ: راست دهکهی، سۆکرات، ئهگهر ئهو ههوڵ بدات من بخاته بهردهم دادگا، من خاڵی لاوازی ئهو دهدۆزمهوه و ئهو زۆر لهپێش من دهبێ له دادگا بەرەڤانیی لهخۆی بکات!.
1 ڕوون نییه بۆ ئهفلاتوون ئهم ناوهی (ئیۆثیفرۆ) بۆ ئهو کهسێتیی و دهوره ههڵبژاردووهو داخۆ کهسێکی به ڕاستی بووە یان ههر ناوێکی خوازراوه. 2 لیسیۆم جیمناسیۆمێکه به ناوی ئهو شوێنهوه ناونراوه که تێیدا بووه و سۆکرات زۆر جار ڕووی تێکردووهو شاگردهکانی لهوێدا بینیون 3 میلیتۆس ناوێکی نهناسراو نهبووهو ئهو کهسهی( ئهندۆسایدسی) ش به بێدینیی تاوانبار دهکا ناوی میلیتۆس بووه. بهڵام ئاشکرا نییه داخۆ ههمان کهسن. 4- تۆمهتی رهوشتخراپکردن لهوه دهچێ له هی زهندهقهی دینی، دروستکردنی باوهڕی تازه، گرنگترو مهترسیدارتر بووبێ. چهشنی تومهتهکه له ئهپۆلۆجی(229b_) ولای زینەفون له مێرولهبیلیا(10101) وه له (Diogenes Laertius) (2_90) باسکراوه. 5_ دهربارهی ئهو کۆمهڵه سهیری ئهم دهقانهش بکه: 10101Apology 24b-c, Xenophon Momorabilia ناوکهبیری باوهڕنهکردنی سۆکرات به خواکان له شانۆگهریی ئهرسیتۆفانس(بۆقهکان) یشدا هێمای پێکراوه. 6- دهربارهی نیشانهی پیرۆز سهیری ( Apology 31 c-d،40) بکه. لهم هێمایانه وادهردهکهوێ که نیشانهی پیرۆز دهنگێکی ناوهوه بووه که به سۆکراتی وتووه خۆی له ههندێ شت دورخاتهوه. ئهم دهنگه وهك مرۆڤ یا خودا باس نهکراوه بهڵکو وهك شتی پیرۆز، یهزدانی (Aimonion) وهسف کراوه. ئهمهش، (دروست کردنی خواکان) لای ئیۆثیفرۆ وهك حاڵهتی ههستی پێغهمبهرایهتی لای سۆکرات لێك دهدرێتهوه. 7- مهترسییهکی گهورهی سۆکرات بۆ دامهزراوهی دهسهڵات و دهستهی ڕووناکبیرهکانی ئهوه بوو که سۆکرات پارهو پاداشتی وهرنهدهگرت، به خۆڕایی خهڵکی فێر دهکرد. لهکاتێکدا سۆفیستهکان( دهستهیهتی پیشهکاری فێرکردنی زانین) به پاره خهڵکیان فێر دهکرد. دهربارهی ئهمه بڕوانه(Apology 33a-b). 8 پێشبینکار Soothsagers كەسێ پێشبیبنیی داهاتوو بكات. 9 ئهمه ئایرۆنییه. سۆکرات باسی پێشبینی دهکا، ئهو باسی نهخشه و پلان دهكا.
10-ڕاڤهکار Interpreterبه بهرپرسێك دهوترێ که یهکێك بوو له سێ ئهندامی ئهنجومهنێکی تایبهتی که ئهرکی ئهوهبوو ئامۆژگاری دهربارهی پرسه دینییهکان به تایبهتی خراپکردنی ئاین، پێشکهش بکات
|
|
02/09/2015 |