|
ـــ 1ـــ
کۆمه‌ڵگاى مێگه‌لاوى... یاخیبوونى شه‌یتانی
کۆمه‌ڵگا داخراوه‌کان کۆمه‌ڵگاى مێگه‌لاویین، له‌زه‌لکاوه‌کان
ده‌چن، کات و شوێن تێیاندا وه‌ستاو و جێگیرن، یان ڕاستتر بڵێین
له‌ده‌ره‌وه‌ی زه‌مه‌ن و شارستانییه‌تدا ده‌ژین، نه ئاماده‌ی
خۆگۆڕینن، نه ئاماده‌شن ده‌ره‌وه‌ی خۆیان په‌سند بکه‌ن و
له‌نێو پێکداخشانێکی پۆزه‌تیڤ( الاحتکاک الایجابی)دا نین
له‌گه‌لڕ ده‌ره‌وه‌ی جوگرافیای خۆیاندا. تاک تێیدا بآ ناسنامه
و کیانه و به مێگه‌لی له‌گه‌لڕ تاکه‌کانی دیکه‌یدا ده‌ژیت.
له دۆخێکی به‌مجۆره‌دا، کاتێک توخمێکی مه‌ده‌نی یان
خوازیارێکی کرانه‌وه و یاخیبوون به‌ڕووی مێگه‌لبووندا
ده‌رده‌که‌وآ، ئه‌وا شه‌یتان ئاسا به‌ر نه‌فره‌ت و ڕیسوایی
کۆمه‌ڵگا ده‌که‌وآ. له‌بنه‌ڕه‌تدا چه‌مکی \"شه‌یتان\" له‌نێو
میتۆلۆژیاکاندا به‌و توخمه یاخیبووه ده‌گووترآ که خوازیاری
کرانه‌وه‌یه و ڕێسا و نه‌ریته باوه‌کانی مێگه‌لبوونی په‌سند
نییه و یاخی ده‌بێت. \"شه‌یتان\" وه‌ک چه‌مک بۆ خۆی توخمێکی
مه‌ده‌نیخوازییه. وه‌لێ له میتۆلۆژیاکاندا هه‌رچی خراپی و
سه‌رپێچی هه‌یه دراوه‌ته پالڕ \"شه‌یتان\"ه‌وه. ئه‌و توخمه
به‌درێژایی ژیاری مرۆڤایه‌تی خواستوویه‌تی ئه‌و هه‌ڵه
گه‌وره‌یه‌ی به کۆمه‌ڵگابوون ڕاستبکاته‌وه که مێگه‌لبوونی
لێکه‌وتۆته‌وه، خواستوویه‌تی هاوسه‌نگییه‌ک له‌نێوان تاک و
کۆمه‌ڵگا، تاک و سروشت، تاک و ده‌وڵه‌ت، کۆمه‌ڵگا و ده‌وڵه‌ت
و... تاد بئافرێنآ. وه‌لێ هه‌میشه به‌ر نه‌فره‌تی
ده‌سته‌جه‌معیانه‌ی کۆمه‌ڵگا و جه‌به‌رووتی پادشا و
پادشاخوداوه‌ند و سێبه‌ره‌کانی خوداوه‌نده‌کان که‌وتووه و
ڕیسوا کراوه. شه‌یتانبوون و شه‌یتانێتی له گه‌وهه‌ری خۆیدا
ڕه‌تکردنه‌وه‌ی مێگه‌لایه‌تی کۆمه‌ڵگا و سیسته‌می ده‌سه‌ڵاته،
ڕه‌تکردنه‌وه‌ی دۆگما و قاڵبه‌کانه، داخوازی و
پێداویستییه‌کانی تاک به‌رجه‌سته ده‌کات. ئه‌مه‌ش کرۆکی
مه‌ده‌نیبوون و کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نییه.
به‌مه‌زه‌نده‌ی من، توخمی شه‌یتان له میتۆلۆژیاکاندا توخمی
هه‌ره سه‌ره‌تایی مه‌ده‌نیخوازییه، که ڕه‌تکردنه‌وه‌ی
\"مێگه‌لایه‌تی\" و \"قه‌ده‌رگه‌رایی\" و \"داخراوبوون\"ه.
له بنه‌ڕه‌تدا کاتێک توخمه‌کانی کۆمه‌ڵگایه‌کی مه‌ده‌نی کاملڕ
ده‌بێت که هاوسه‌نگییه‌ک له‌نێوان دوالیزمه‌کانی \"تاک –
کۆمه‌ڵگا\"، \" تاک – ده‌وڵه‌ت\"، \"کۆمه‌ڵگا – سروشت\"، \"ژن
– پیاو\" و.... تاد بێته‌دى.
ــــ 2ــــ
کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى... ره‌گێک له‌قووڵایی دیرۆک
له‌ڕوویه‌کی دیکه‌ی مه‌سه‌له‌که‌دا به‌درێژایی مێژووی
شارستانییه‌تی هیرارکی (پله‌داری)دا ته‌واوی بزووتنه‌وه
باتنییه‌کان و ته‌ریقه‌ت و ڕێچکه مه‌زهه‌بی و ئایینییه‌کان
له سه‌ره‌تادا خاوه‌ن توخمی مه‌ده‌نیانه‌ن. ته‌کیه و
خانه‌قاکان، رێکخراوه باتنییه‌کان له بنه‌چه‌دا بریتین له
ڕێکخستنی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی. وه‌لێ پاشان شوناسێکی جوداتر له
شوناسی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی وه‌رده‌گرێت. یان ڕاستتر بڵێین:
ده‌بن به ئامرازێکی کوشنده‌ی ده‌ستی ده‌سه‌ڵاته‌کان. ئیدی
ئه‌مه ده‌سه‌ڵاتی خێلڕ بێت یان حزب یاخود ئایینی. ته‌نانه‌ت
له‌گه‌لڕ تێپه‌ڕینی ڕۆژگاردا تا دێت له‌گه‌لڕ پایه‌کانی
ده‌سه‌ڵاتدا ئاوێته ده‌بن و ده‌بن به کۆسپ و له‌مپه‌ری
هه‌ره مه‌زن له به‌رده‌م بونیادنانی کۆمه‌ڵگایه‌کی مه‌ده‌نی.
بێگومان هۆکاری ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و توخمه
مه‌ده‌نیانه که مه‌سافه‌یه‌ک له‌نێوان خۆیان و ده‌سه‌ڵات
دانانێن و دواجار له گۆڕه‌پان و ته‌وه‌ره‌ی ده‌سه‌ڵاتدا
ده‌سووڕێنه‌وه. هه‌روه‌ها مه‌سافه‌یه‌کیش له‌نێوان خۆیان و
کۆمه‌ڵگای باو (کۆمه‌ڵگای مێگه‌لاوی) ناهێڵنه‌وه. له هه‌مووی
گرنگتر ئه‌وه‌یه که \"فاکته‌ری تاک\" له پێکهاته‌ی
سۆسیۆلۆژی خۆیاندا به‌بنچینه وه‌رناگرن. ده‌کرآ ئه‌مڕۆش
هه‌مان ئه‌و سآ هۆکاره وه‌ک هۆکاری سه‌ره‌کی گه‌ڕانه‌وه بۆ
باوه‌شی کۆمه‌ڵگای باو و بوون به پارچه‌یه‌ک له
ده‌سه‌ڵاته‌کان بخه‌ینه‌ڕوو. له هه‌موو ئه‌مانه‌شدا خۆ
دانه‌بڕاندنی ئه‌و توخمانه له ئه‌قڵییه‌تی ده‌سه‌ڵاتخوازی
ده‌سه‌ڵات و مێگه‌لاوی کۆمه‌ڵگادا ده‌بینرێت. ئه‌مڕۆش له
کۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا توخمه مه‌ده‌نییه‌کان هه‌مان پرۆسه
دووباره ده‌که‌نه‌وه.
ئه‌گه‌ر ئه‌م مه‌سه‌له‌یه به‌شێوه‌یه‌کی کۆنکریتیتر
بخه‌ینه‌ڕوو به‌مشێوه‌یه ده‌بێت: ئه‌گه‌ر ڕێکخراو و
توخمه‌کانی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی وه‌ک گۆڕه‌پانێک ببینین،
کۆمه‌ڵگای باو و کۆمه‌ڵگای فه‌رمی (ده‌زگاکانی ده‌وڵه‌ت)یش
وه‌ک دوو گۆڕه‌پانی دیکه له به‌رده‌مماندا بێت، ئه‌وا
له‌نێوان هه‌ردوو کۆمه‌ڵگا (کۆمه‌ڵگای باو و کۆمه‌ڵگای
فه‌رمی)دا ڕێکخراو و توخمه‌کانی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی گۆڕه‌پانی
سێیه‌مه. گۆڕه‌پانی سێیه‌م هه‌میشه له‌نێوان خۆی و دوو
گۆڕه‌پانه‌که‌ی دیکه‌دا مه‌سافه‌یه‌ک ده‌هێڵێته‌وه و
ناکه‌وێته ژێر ڕکێفیانه‌وه، له هه‌مانکاتیشدا ره‌تیان
ناکاته‌وه، به‌ڵکو هه‌وڵی گۆڕانیان ده‌دات و ده‌سڕۆییان که‌م
و لاواز ده‌کات.
ــــ 3ــــ
گۆڕه‌پانێک بۆ ژیان... گۆڕه‌پانێک بۆ تاک
له گۆڕه‌پانی سێیه‌مدا (رێکخراو و توخمه‌کانی کۆمه‌ڵگای
مه‌ده‌نی) په‌یوه‌ندییه‌کی نوآ له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه
باوه‌کانی کۆمه‌ڵگای باو و کۆمه‌ڵگای فه‌رمی (ده‌وڵه‌تگه‌رایی)
بونیاد ده‌نێت و تاکه‌کان به‌ئیراده و ئاره‌زوو و
پێداویستییه‌کانی خۆیان په‌یوه‌ندییه‌کانیان له‌گه‌لڕ یه‌کدی
ده‌ئافرێنن و له‌به‌رامبه‌ر لۆژیک و چه‌مکه مێگه‌لاوی و
ده‌وڵه‌تگه‌راییه‌کاندا لۆژیک و چه‌مکی مه‌ده‌نیانه
پێشده‌خات، تا له ئاکامدا کۆمه‌ڵگایه‌کی مه‌ده‌نی خاوه‌ن
دینامیکییه‌تی پێشکه‌وتن دێته ئاراوه و مێگه‌لبوون و
ده‌وڵه‌تگه‌رایی به‌لاوه ده‌نرێت و تێده‌په‌ڕێنرێت.
ئه‌و پرۆسه‌یه‌ی ئاماژه‌م پێیدا له توخمه مه‌ده‌نییه‌کانی
کۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا به‌دی ناکرێت، بۆیه دۆخێک دێته‌کایه‌وه
که‌وا له خۆ دووباره کردنه‌وه‌دا بێت و ببێته کولتوورێکی
دووپاتکه‌ره‌وه‌ی ئه‌وتۆ که توخمه مه‌ده‌نییه‌کان له‌گه‌لڕ
توخمه نامه‌ده‌نییه‌کانی کۆمه‌ڵگای باو و ده‌وڵه‌تگه‌رادا
له‌نێو سازش و ئاوێته‌بووندا بێت. هه‌ڵبه‌ته تێپه‌ڕاندنی ئه‌م
دۆخه هه‌روا ئاسان نییه و کارو تێکۆشانی نه‌پساوه‌ی
پێویسته.
ئه‌گه‌ر تاکه‌که‌س له کۆمه‌ڵگا دواکه‌وتووه‌کاندا کائینێکى
پاسیڤ بێت، ئه‌وا ڕۆڵى ئه‌و له کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نیدا رۆڵێکى
ئاکتیفه. هه‌ڵبه‌ته پێچه‌وانه‌ی کۆمه‌ڵگا داخراو و
دواکه‌وتووه‌کان، له‌کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نیدا هاوسه‌نگییه‌ک
له‌نێوان تاکه‌کان خۆیان و له‌نێوان تاک و کۆمه‌ڵگادا
به‌دیده‌کرێت. له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌کانی \"خوێن و
ڕه‌چه‌ڵه‌ک\" و ته‌نانه‌ت به‌رهه‌مهێنانیشدا په‌یوه‌ندییه‌کی
مه‌ده‌نی ده‌ئافرێنن. له‌کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نیدا ئه‌وه‌ی پاسیف
ده‌مێنآ تاک نییه، به‌ڵکو کۆمه‌ڵگای کلاسیک و کۆمه‌ڵگای
فه‌رمی ده‌وڵه‌تگه‌رایه. هه‌روه‌ها تاک له‌سه‌ر بنه‌مای
\"تاکێتی\" ئه‌رک و مافه‌کانی دیار ده‌بێت، له هه‌مانکاتدا
له به‌رامبه‌ر تاکڕه‌وێتی تاک و هوروژمی ده‌سه‌ڵات و
کۆتوبه‌نده‌کانی نه‌ریتی کۆمه‌ڵگای باو، تاکه‌کان تێکۆشان و
چالاکی مه‌ده‌نیانه‌ی به‌رده‌وام له‌ئه‌ستۆی خۆیاندا ده‌بینن.
ئه‌گه‌ر له کۆمه‌ڵگا داخراو و نامه‌ده‌نییه‌کاندا \"مێگه‌لێتی
کۆمه‌ڵگا\" ته‌وه‌ری سه‌ره‌کی بێت، ئه‌وا له کۆمه‌ڵگا
مه‌ده‌نییه‌کاندا \" تاکێتی تاک\" وه‌ک ته‌وه‌رێکی بنچینه‌یی
خۆی ده‌سه‌پێنآ. له‌نێوان تێپه‌ڕاندنی کۆمه‌ڵگای باو و
ده‌وڵه‌تگه‌رادا و گه‌یشتن به کۆمه‌ڵگایه‌کی مه‌ده‌نی
قۆناخێکی ڕاگوزاری هه‌ره گرنگ هه‌یه. له‌و قۆناخه
ڕاگوزارییه‌دا تێکۆشانێکی دژوار و قوولڕ و به‌رفراوانى
دیموکراتخواز و ئاشتیخواز و ژینگه پارێزان به‌ڕێوه‌ده‌برێت.
تاکه‌کان و ڕێکخراوه مه‌ده‌نییه‌کان له به‌رامبه‌ر کۆمه‌ڵگای
باو و کۆمه‌ڵگای فه‌رمیدا له دوولاوه خه‌ریکی کاروچالاکی
مه‌ده‌نیانه و دیموکراتییانه ده‌بن. چه‌نده ئه‌و کار و
چالاکییانه فره‌ڕه‌هه‌ند و ئاست به‌رز بێت ئه‌وه‌نده گه‌یشتن
به کۆمه‌ڵگایه‌کی مه‌ده‌نی زووتر ده‌بێت. بۆیه ڕۆڵی تاکه‌کان
و ڕێکخراوه مه‌ده‌نییه‌کان ژیانیی و وه‌رچه‌رخێنه‌رانه‌یه.
له کۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا هێشتا ئه‌و قۆناخه ڕاگوزارییه
له‌سه‌ره‌تای سه‌ره‌تاکانی دایه. تاکه‌کان نه‌بوونه‌ته
خاوه‌ن بانگه‌شه‌ی مه‌ده‌نیانه، ڕێکخراوه مه‌ده‌نییه‌کان
هێشتا له بازنه‌ی ده‌سه‌ڵات و حزبی ده‌سه‌ڵاتدا
ده‌خولێنه‌وه. ئه‌وه‌ی ئێستا له ئارادا ده‌بینرآ فێلڕ له
خۆکردنه و به‌س، دووره له کرۆکه مه‌ده‌نییه‌که‌ی خۆی،
که‌چی به ناوی مه‌ده‌نییه‌ت و کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نییه‌وه نمایش
ده‌کرێت. نه ده‌سه‌ڵاتی لوکاڵی و نه کۆمه‌ڵگای نه‌ریتی و باو
به‌قه‌د گه‌ردێک ئاماده‌گی داقورتاندنی داخوازییه
مه‌ده‌نییه‌کانیان نییه. ڕێکخراوه مه‌ده‌نییه‌کانیش به قه‌د
گه‌ردێک نه‌یانتوانیوه داخوازییه‌کانی خۆیان به‌سه‌ریاندا
بسه‌پێنن.
به‌مه‌زه‌نده‌ی من ئه‌و پڕۆژه مه‌ده‌نییه‌ی شیمانه‌ی
ئه‌نجامدانی بکرێت، پێویست ده‌کات له سه‌ره‌تادا له تاک و
پاشان له خێزان و قوتابخانه‌کانی خوێندن و ده‌ستووردا
ده‌ستپێبکات، هه‌ڵبه‌ته به بآ هۆشیاربوونی تاک و
دیموکراتیزه‌کردنی خێزان و سه‌راوبنکردنی میتۆد و
به‌رنامه‌کانی خوێندن و به مه‌ده‌نیکردنی حزب و سنووردارکردنی
ده‌زگا فێنده‌مێنتالییه‌کان قسه‌کردن له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگای
مه‌ده‌نی بێ سووده.
له کۆمه‌ڵگای ئێمه و ته‌واوی خۆرهه‌ڵاتی ناویندا پرۆسه‌ی به
مه‌ده‌نیکردنی کۆمه‌ڵگا له به مه‌ده‌نیکردنی که‌سێتی تاکدا
تێپه‌ڕ ده‌بێت. ئه‌مه‌ش له میانه‌ی وه‌رچه‌رخانێکی \"زیهنی –
ویژدانی\" تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگا دێته‌دی. وه‌رچه‌رخانی زیهنی –
ویژدانی تاکه‌کان بنچینه‌ی ئافراندنی کۆمه‌ڵگایه‌کی
مه‌ده‌نییه. ئه‌مه‌ش تا ئێستا له کۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا ده‌ستی
پێنه‌کردووه.
|