|
هه‌موو
ئه‌و نه‌هامه‌تیانه‌ی که به‌سه‌ر کورد هاتوون ده‌ره‌نجامی
بێده‌وڵه‌تییه. کورد وه‌ک هه‌موو نه‌ته‌وه‌یه‌کی دیکه
سه‌ره‌تا له شێوه‌ی تیره‌و خێڵ و هۆزدا خۆی ڕیکخستووه،
به‌ڵام ئه‌وه‌ی مایه‌ی نیگه‌رانییه هه‌ر به‌و شێوه‌یه
ماوه‌ته‌وه‌و له بۆته‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌کی یه‌کگرتودا
نه‌تواوه‌ته‌وه. سه‌رکرده‌کان به ده‌ستکه‌وتێکی ناوچه‌یی
بچوک قایل بوون و هه‌میشه ترسی ئه‌وه‌یان هه‌بووه که
سه‌رکرده‌ی خێڵێکی دیکه‌ی کوردی هاوشانی خۆیان ببێته مه‌ترسی
له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات و ئه‌و گه‌وره‌یی و پایه‌یه‌ی که به‌سه‌ر
خه‌ڵکی داماوی خوارخۆیاندا به‌ده‌ستیان هێناوه. نمونه
له‌سه‌ر ئه‌وه زۆره‌و ئهگهر کتێبی شه‌رفنامه‌ی شه‌ره‌فخانی
بدلیسی یان کوردو کوردستانی ئه‌مین زه‌کی به‌گ بخوێنیته‌وه
بۆت ده‌رده‌که‌وێت که زۆربه‌ی زۆری سه‌رکرده‌کانی کورد
له‌سه‌ر داوه‌تی قه‌ل و مریشک به‌ده‌ستی براکانیان کوژراون.
له
مێژووی نوێشدا نمونه‌ی له‌وجۆره‌مان زۆره. به‌داخه‌وه له
که‌سایه‌تی تاکی کورددا به‌ئاشکرا دیاره که که‌سێکی هاوزمان
و هاونه‌ته‌وه‌ی خۆی به مه‌ترسی ده‌زانێت له‌سه‌ر ئه‌و
ده‌سه‌ڵات یان شوێن و پایه‌یه‌ی که به‌ده‌ستی هێناوه یان له
خه‌یاڵی خۆیدا بۆ خۆی دروستکردووه؛ ئیتر ئه‌و که‌سه کرێکارێک
بێت له دوکانێکی پیتزادا یان لێپرسراوی په‌یوه‌ندییه‌کانی
پارتێکی سیاسی بێت. کورد چونکه هه‌تا ئێستا نه‌بووه‌ته
خاوه‌نی کیانێکی سه‌ربه‌خۆی خۆی و ده‌وڵه‌تی کوردی نه‌بینراوه
بوونی خۆیشی وه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌ک وه‌ک پێویست نه‌ناسراوه‌و
هه‌رشتێکی به‌سه‌ربێت وه‌ک کێشه‌ی ناوخۆو کێشه‌ی لاوه‌کی
سه‌یری ده‌کرێت و که‌مترین سه‌رنجی ده‌وروبه‌ره‌که‌ی
ڕاده‌کێشێت.
ده‌وڵه‌تی کوه‌یت له باره‌ی نه‌ته‌وه‌یی و زمانه‌وه هیچ
بیانوویه‌کی بوونی نییه وه‌ک ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆ له ئێراق
یان له سعودییه، به‌ڵام چونکه ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆیه
هه‌ر ده‌ستدرێژییه‌کی بکرێته سه‌ر هه‌موو جیهان ده‌هه‌ژێنێت
که ده‌وڵه‌تێکی خاوه‌ن کیان و سیاده ده‌ستدرێژی
کراوه‌ته‌سه‌ر. ئه‌گه‌رچی ئهگهر به ڕوبه‌ری جوگرافی حیسابی
بکه‌ین پێده‌چێت ئه‌و وڵاته هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی پارێزگای
سلێمانی ببێت به هه‌موو قه‌زاو ناحیه‌کانیه‌وه. له‌باره‌ی
زمان و ئاین و مه‌زهه‌ب و کولتوره‌وه هه‌ر به‌شێکه له‌و
ئومه‌ی عه‌ره‌بییه‌ی که له ئێراق و یه‌مه‌ن و سعودییه هه‌ن.
به‌ڵام پێویسته ئه‌وه‌ش بڵێین که چونکه خه‌ڵکی ئه‌و وڵاته
ده‌یانه‌وێت سه‌ربه‌خۆبن ئه‌و ده‌وڵه‌ت و سه‌ربه‌خۆییه‌یان
مافێکی ڕه‌وای خۆیانه و ئێمه لاریمان لێی نییه. لێره‌دا
ئه‌و مه‌سه‌له‌یه دێته پێشه‌وه که گرنگ نییه ده‌وڵه‌ت
چه‌نده گه‌وره یان بچوک بێت. گرنگ نییه نه‌ته‌وه‌یه‌ک یه‌ک
ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی یه‌کگرتووی هه‌بێت یان چه‌ند
ده‌وڵه‌تێکی بچوک و گه‌وره‌و مامناوه‌ندی. دیاره پێویسته
ئه‌وه بڵێین که کورد مافی خۆیه‌تی خه‌بات بۆ ده‌وڵه‌تێکی
یه‌کگرتووی نه‌ته‌وه‌یی بکات به هه‌موو ئه‌و ناوچانه‌وه که
خۆیان به کورد ده‌زانن و ئاره‌زوی یه‌کگرتنه‌وه ده‌که‌ن.
کورد مافی خۆیه‌تی له سنوری پارچه‌یه‌کیشدا داوای ناوچه‌کانی
دیکه بکاته‌وه وه‌ک که‌رکوک و خانه‌قین و موسڵ له باشوری
کوردستان، به‌ڵام من له‌و باوه‌ڕه‌دا نیم که ئهگهر ئه‌و
ناوچانه ئه‌مڕۆ نه‌که‌ونه ناو سنوری ده‌وڵه‌تێکی کوردییه‌وه
ئیتر دواتر ناتوانرێت باسیان بکرێت یان وه‌ک ده‌ڵێن یان
که‌رکوک و خانه‌قین یان تا ماوین ده‌جه‌نگین بیانوو بێت بۆ
دروست نه‌کردنی ده‌وڵه‌تێکی کوردی.
ئهگهر
سه‌رنجی مێژووی کورد بده‌ین هه‌میشه خه‌باتی کردووه بۆ
سه‌ربه‌خۆیی و ئازادی. سه‌رکرده‌ی قاره‌مانی هه‌بووه‌و
پێده‌چێت له زۆر نه‌ته‌وه‌ی دیکه زیاتر له‌خۆبوردوو
خه‌باتکارو خۆڕاگربووبن. زۆرکه‌س خۆیان به‌وه‌وه خه‌ریک
ده‌که‌ن که گوایه فڵان قۆناغ خه‌تای فڵانه سه‌رکرده‌یه‌و
فڵانه‌که‌س خیانه‌تی کردو ڕه‌نجی کوردی به‌بادا. ئه‌م قسانه
بۆ زۆرکه‌س مایه‌ی نه‌زانی و کوڵۆڵییه‌و بۆ هه‌ندێکی دیکه‌ش
ده‌ره‌نجامی بیانووی سیاسی و ململانێی حیزبایه‌تییه. من له‌و
باوه‌ڕه‌دام که هه‌وڵ و خه‌باتی زۆر کراوه‌و ده‌کرێت به‌ڵام
گرێکوێره‌ی کێشه‌ی کورد له‌وه‌دایه خه‌باته‌که‌ی تاڕاده‌یه‌کی
زۆر بێبه‌رنامه‌و هه‌ڕه‌مه‌کییه. وه‌ک نوسه‌رێکی ئینگلیز
ده‌ڵێت کورده‌کان هێرشبه‌ری چاکن، که ده‌ستیان دایه په‌لامار
که‌م هێز ده‌توانێت ببێته له‌مپه‌ر له‌به‌رده‌م هێرشیاندا،
به‌ڵام ناتوانن به‌رگری بکه‌ن و له‌و باره‌دا تووشی پاشه‌کشه‌ی
خوێناوی ده‌بن. لێره‌دا ده‌رده‌که‌وێت که به‌داخه‌وه خه‌بات
و کۆشش و ماندووبوونی کورد هه‌میشه وه‌ک مارو په‌یژه
وابووه. هه‌رچییه‌کی به‌ده‌ست هێناوه دواتر ماره‌که
خواردویه‌تی و نه سه‌رکردایه‌تی کوردی ده‌رکی به کێشه‌که
کردووه‌و نه خه‌ڵک و نه لایه‌نه سیاسیه‌کانی دیکه‌ش.
سه‌رکردایه‌تی
شۆڕش یان ڕاپه‌ڕینه‌که هه‌میشه گله‌یی له ده‌رودراوسێ و
ده‌وڵه‌ته گه‌وره‌کان کردووه و لایه‌نه سیاسییه
ڕکه‌به‌ره‌کانیش ئۆباڵی هه‌موو نه‌هامه‌تییه‌کانیان کردۆته
ملی لایه‌نه‌که‌ی دیکه‌و خۆیان کردووه به مه‌هدی
چاوهڕوانکراوو
ووتویانه ئێمه ڕزگارتان ده‌که‌ین. خه‌ڵکه‌که‌ش بووه به
چه‌ند به‌شێکه‌وه: هه‌ندێکیان ووتوویانه لایه‌نی یه‌که‌م
ڕاست ده‌کات و هه‌ندێکی دیکه‌یان ووتویانه لایه‌نی دووه‌م و
به‌شی سێهه‌میشیان به‌ته‌واوی نائومێد بوون و ووتویانه ئه‌و
کاته نه‌کرا تازه هه‌رگیز ناکرێت.
ده‌توانین بڵێین ده‌وڵه‌تێکی کوردی خاوه‌ن سنورو ئاڵاو
متمانه‌پێکراو له‌لایه‌ن کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تییه‌وه تاکه
ڕێگایه‌که بۆ ده‌رهێنانی کێشه‌ی کورد له گه‌مه‌ی
ماروپه‌یژه. به‌بێ ده‌وڵه‌ت به‌ده‌ستهێنانی ده‌یان
ده‌ستکه‌وتی گه‌وره‌و گران و بڕینی چه‌نده‌ها ماوه‌و کێوو
هه‌رد له ئه‌نجامدا هه‌ر ده‌بێته خواردنی مارو ئێمه‌ش ده‌بێت
کاڵه‌ک به ئه‌ژنۆ بشکێنین.
ڕوونتر
و کۆنکرێتیانه‌تر بڕوانینه ڕاستییه‌کان ئه‌وه ماوه‌ی 15
ساڵه باشوری کوردستان تاڕاده‌یه‌کی زۆر سه‌ربه‌خۆیه. له‌نێو
خۆماندا حکومه‌تی هه‌یه‌و هه‌ندێک جار زیاد له یه‌ک
حکومه‌تیش، به‌ڵام ده‌وڵه‌ت نییه. وه‌ک بینیمان له‌سه‌ر
کێشه‌ی ئاڵایه‌ک چ هه‌راو هۆریایه‌کیان نایه‌وه. تورکیا هه‌ر
ڕۆژه بیانویه‌ک ده‌گرێت و ئێران هه‌ر ڕۆژه جۆره کێشه‌یه‌ک
ده‌نێته‌وه و ئه‌وه بۆ ئومه‌ی ئه‌ره‌وی هه‌ر مه‌پرسه. ئه‌ی
ده‌وڵه‌ته گه‌وره‌کان ده‌ڵێن چی؟ کورد له دڵی خۆیدا خۆی به
هاوپه‌یمان و دۆستی ده‌سته ڕاستی ئه‌وان ده‌زانێت و ئه‌وانیش
زۆر به‌داخه‌وه پێده‌چێت هێشتا ئۆتۆنۆمی به زۆر بزانن بۆ
کوردستان.
ئێمه
بۆ ئه‌و مه‌به‌سته ده‌توانین نمونه‌ی زۆر بهێنینه‌وه.
ئه‌مریکا له باکوری ئێراق زیاتر ناوی کوردستانی به ده‌مدا
نایه‌ت له‌کاتێکدا هه‌ر له 11ی ئاداری 1970 ه‌وه ناوچه‌ی
کوردستانی ئۆتۆنۆمی دانیپێدانراوه. به‌ریتانیا بێجگه له
باکوری ئێراق، بۆ مهبهستی ناردنه‌وه‌ی په‌نابه‌ره
کورده‌کان بۆ کوردستان، دانی به ئۆتۆنۆمی و کورددا ناوه‌و
ده‌ڵێت ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی کورده‌کان
KAZ(Kurdish Autonomous Zone)
دیاره ئهگهر خۆمان نه‌خه‌ڵه‌تێنین ده‌وڵه‌تانی دیکه‌ش
له‌وه‌باشترمان پێناڵێن. به‌ڵام ئێمه پێویسته به‌ر له
هه‌موو که‌س گله‌یی له خۆمان بکه‌ین و نه هێنده چاوه‌ڕوانی
که‌س بین و نه هێنده‌ش دوای نابه‌کامی گله‌یی له خه‌ڵک
بکه‌ین.
په‌شیماننامه‌که‌ی کاک فه‌له‌که‌دین کاکه‌یی له گۆڤاری
گوڵاندا و ڕاگه‌یاندنه‌کانی سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێمی کوردستان
ئاماژه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی که ته‌نانه‌ت ئه‌و فیدراڵییه‌ش، که تا
ئیستا که‌م عه‌ره‌بێک دانیپێداده‌نێن، ناتوانێت چاره‌ی
ده‌رده‌کانی ئێمه بکات و ئێمه پێویسته له خۆمان بپرسین
له‌گه‌ڵ کێ ده‌چینه ناو حوکومه‌تێکی فیدراڵییه‌وه!؟
فیدراڵییه‌ت پێویستی به له‌یه‌کگه‌یشتن و هاوتایی و
هاوئاهه‌نگی و ڕێزگرتنه له هه‌موو لایه‌ک؛ که دیاره ئه‌وه
له‌ناو سنوری ده‌وڵه‌تی ئێراقیدا و له‌گه‌ڵ ئه‌و لایه‌نه
مه‌زهه‌بی و سیاسی و ئه‌تنییانه‌ی که به‌رده‌وام به‌یه‌کدا
هه‌ڵده‌پرژێن، له‌م سه‌رده‌مه‌دا ئه‌گه‌ری بوونی نییه مه‌گه‌ر
له خه‌ودا.
ئهگهر
کورد له‌م قۆناغه‌ی خه‌باتیدا نه‌توانێت ببێته خاوه‌نی
قه‌واره‌یه‌کی سه‌ربه‌خۆی خۆی سبه‌ینێ کاتێک ئه‌مریکا
به‌رژه‌وه‌ندی له کشانه‌وه‌دا هه‌بوو، یان به‌ریتانیا
به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی گۆڕا له ناوچه‌که‌دا، یان سونه‌و شیعه
ئاشتبوونه‌وه‌و ده‌ستیان کرده ملی یه‌کتر، یان سوپای مه‌هدی و
تورکمان بوون به یه‌ک هێز یان و یان و یان... ئێمه
ده‌چینه‌وه ده‌می ماره‌که‌و له نزیکی کلکییه‌وه ده‌رده‌چین
و له شه‌ڕه‌ده‌نوک و لۆمه‌کردنی یه‌کتر و شه‌ڕی ناوخۆ زیاتر
هیچی دیکه‌مان بۆ نامێنێته‌وه. له‌و کاته‌دا هیچ میدیایه‌کی
جیهانیش باسی ئه‌وه ناکات که ده‌وڵه‌تێک و میلله‌تێک زوڵمی
لێکراوه به‌ڵکو وه‌ک کۆمه‌ڵه خێڵێکی په‌رشوبڵاو چاومان
لێده‌که‌ن و هه‌ندێک په‌توو فانۆس و شیری ئێکسپایه‌ر ده‌نێرنه
خزمه‌تمان.
دیاره ده‌سه‌ڵاتی سیاسی کوردی ئێستا جیابوونه‌وه‌و
دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی کوردی به باش نازانێت، ئه‌مه‌ش
پێده‌چیت بگه‌ڕێته‌وه بۆ چه‌ند هۆیه‌ک:
-
چونکه ده‌وڵه‌تانی گه‌وره هێشتا نه‌یانفه‌رمووه.
-
چونکه ده‌وڵه‌تانی دراوسێ و له‌سه‌رو هه‌موویشیانه‌وه
تورکیا به‌وه ڕازی نابێت.
-
چونکه کوردستان به بێ که‌رکوک و ناوچه‌کانی دیکه
هه‌ژارو لاواز ده‌بێت و ناتوانێت باری دارایی خۆی ببات
به‌ڕێوه.
-
چونکه ئهگهر ئێستا ئه‌و ده‌وڵه‌ته دا‌بمه‌زرێت دوایی
ناتوانین داوای که‌رکوک و خانه‌قین و ناوچه‌کانی دیکه
بکه‌ینه‌وه.
-
چونکه هێشتا هه‌ر پێویستمان به به‌غدایه و پاره‌و
یارمه‌تی زۆر له ئێراق وه‌رده‌گرین.
ئه‌مانه‌و چه‌نده‌ها چونکه‌ی دیکه.
ئهگهر بمانه‌وێت وه‌ڵامی ئه‌و ئهگهر و چونکانه
بده‌ینه‌وه پێده‌چێت زۆر سه‌خت نه‌بێت:
-
ئه‌ی
ئهگهر ده‌وڵه‌تانی گه‌وره هه‌رگیز نه‌یان فه‌رموو،
ئێمه هه‌ر خه‌ریکی ماروپه‌یژه بین به‌و میلله‌ته
داماوه‌و شۆڕشیان لێ بکه‌ین به شاییه‌که‌ی بناویله
و زوو زوو تێکبشکێین و تێهه‌ڵبچینه‌وه.
-
جا
توخوا تورکیا به بنێشتی کوردی ڕازی ده‌بێت تا دان به
ده‌وڵه‌تی کوردیدا بنێت! به‌ڵام ئهگهر ده‌وڵه‌ت بیت
تورکیاش ناچار ده‌بێت ڕێز له سنورت بگرێت و خۆ ئهگهر
ده‌ستدرێژیش بکات ئه‌وا بۆ سه‌ر ده‌وڵه‌تێکی خاوه‌ن
سیاده‌ی ده‌کات و قورستر ده‌که‌وێت له‌سه‌ری. ئهگهر هه‌ر
کردیشی خۆ کورد له ئه‌نفال و کیمیاوی خراپتری به‌سه‌ر
نایه‌ت ئیتر له‌چی بترسێت.
-
ده‌وڵه‌تێکی هه‌ژارو بێده‌رامه‌ت به‌ڵام خاوه‌ن سیاده‌و
سنور زۆر باشتره له ده‌وڵه‌مه‌ند بوونی مه‌سوله‌کان.
-
دیاره گه‌ڕانه‌وه‌ی که‌رکوک و ناوچه‌کانی دیکه زۆر گرنگ
و ستراتیژین، به‌ڵام ده‌بێت هه‌وڵبدرێت ئه‌وان
بگه‌ڕێنه‌وه سه‌ر کوردستان نه‌ک کوردستان بگه‌ڕێته‌وه بۆ
لای ئه‌وان.
-
دیاره باری ئێستا بۆ مه‌سوله‌کان هیچ عه‌یبی نییه‌و له
هه‌موو لایه‌ک ده‌خۆن. ئه‌وان وادیاره هه‌ر چاوه‌روانی
ئه‌و ڕۆژه‌ن ده‌سه‌ڵاتی کوردی شکست بخوات و ئه‌وانیش
پاره‌و سه‌رمایه‌یان له ده‌ره‌وه بخه‌نه گه‌ڕ.
ئه‌م باسه پێشنیارێکه بۆ باس و لێکۆڵینه‌وه‌ی زیاتر به
مهبهستی وروژاندنی پرسیاری زیاتر و کردنه‌وه‌ی ده‌رگای
دایه‌لۆگ و گفتوگۆ، له‌پێناوی نه‌ک به‌ده‌ستهێنانی
ده‌ستکه‌وتدا بۆ گه‌لی کورد که گه‌لێک ساڵه و سه‌رده‌مه
به‌ده‌ست دێن، به‌ڵکو له‌پێناوی پارستنی ئه‌و
ده‌ستکه‌وتانه‌داو ڕزگارکردنی کێشه‌ی کورد له گه‌مه‌ی
ماروپه‌یژه.
|