|
راستیه‌كه‌ی، ئه‌م نووسینه به‌رهه‌می وڵامی پرسیارێكه، كه
له لایه‌ن ماڵپه‌رێكی ئیسلامی ئاراسته‌ی من كرابوو. ناوه‌رۆكی
پرسیاره‌كه‌ش ئه‌وه‌بوو: بۆچی ئیسلامییه‌كان هه‌موو نسكۆ‌و
گلانێكی خه‌باتی نه‌ته‌وایه‌تی كورد به لایه‌نی ئیمانییه‌وه
ده‌به‌ستنه‌وه؟
سه‌ره‌تا،
بۆ
وڵامێكی
رۆشن’و دروست، ده‌بێ پێشه‌كی ئه‌وه رۆشن بكه‌مه‌وه، كه ئایا
ئیسلامی سه‌ده‌ی هه‌فته‌می زایینی ته‌نها ئیسلامه‌‌و ناكرێ
ئیسلامی‌تر بوونی هه‌بێ؟ ئایا ده‌كرێ له بنچینه‌دا بوونی
ئیسلامێك به مانا یه‌كه‌مه‌كه‌ی له گۆرێدا بێت؟
پێویسته هه‌ڵوێسته‌یه‌ك به‌رامبه‌ر فه‌رهه‌نگی كوردستانی
بكه‌ین‌و نێگایه‌كی ره‌خنه‌گرانه‌ش له فه‌رهه‌نگی
ئیسلامییه‌كان له په‌یوه‌ند به سیاسه‌ت و كۆمه‌ڵگا بگرین.
له كوردستان هێشتا زۆر كه‌من ئه‌و نووسه‌ره موسڵمانه
كوردانه‌ی كه ئازایه‌تی له خۆیان نیشان ده‌ده‌ن، له راستای
هه‌وڵدان بۆ نۆێكردنه‌وه‌و خوێندنه‌وه‌یه‌كی‌تر له ئیسلام،
جیاواز له خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و لایه‌نانه‌ی تا ئێستا له
گۆره‌پانی سیاسی و فه‌رهه‌نگی‌دا كلیلی چوونه ژووره‌وه‌ی
به‌هه‌شت به‌سه‌ر خه‌ڵك دابه‌ش ده‌كه‌ن.
سه‌ره‌تا با له‌و پرسیاره ده‌ست پێبكه‌ین، قورئان چییه؟
راستیه‌كه‌ی قورئان په‌رتووكێكی ئایینیه‌‌و له بنچینه‌دا
ده‌لیلی ئیمانی موسڵمانانه، هه‌ربۆیه ئه‌وانه‌ی قورئان وه‌ك
ده‌لیلێكی زانستی پیشان ده‌ده‌ن، زیانێكی گه‌وره به ئایینی
ئیسلام‌و خودی قورئان ده‌گه‌یینن. په‌رتووكه ئایینیه‌كان
ده‌لیلی زانستی نین، به‌ڵكو ده‌لیلی ئیمانن، هه‌ربۆیه ناكرێ
راست‌و دروستی له‌ناو خۆیداو له سه‌رچاوه‌كانی خۆیدا
بهێنرێته‌وه‌‌و ببه‌سترێته‌وه به قسه‌ی فلان‌و فیساره
ئه‌سحابه‌‌و ئیمام و...هتد. ئێمه ئه‌مرۆ له سه‌رده‌مێك
ده‌ژین كه گه‌شه‌یه‌كی سه‌رسورهێنه‌ر ده‌بینین له زانسته
سیاسیه‌كانه‌وه تا زانسته كۆمه‌لایه‌تی‌و ئابووری‌و
فه‌رهه‌نگی‌و گه‌ردوونیه‌كانه‌وه، بۆیه ئه‌گه‌ر رێگایه‌ك‌و
ئامرازێك بۆ سه‌لماندنی راست‌و دروستی شته‌كان هه‌بێ، ناتوانرێ
به‌ده‌ربێت له سوود وه‌رگرتن له ده‌ستكه‌وته فه‌رهه‌نگی‌و
زانستیه‌كانی ئه‌مرۆ.
كێشه‌كه ئه‌وه‌یه، كه زۆربه‌ی نووسه‌رانی ئیسلامی و
ئیسلامییه‌كان به گشتی، به چاویلكه‌ی شافعی وكوری ته‌یمیه‌‌و
ته‌برسی ....هتد ئایینی ئیسلام ته‌فسیر ده‌كه‌ن، وه
له‌وێشه‌وه سه‌یری سیكولاریزم و سه‌رده‌م ده‌كه‌ن. هه‌ربۆیه
قه‌ت نه‌یانتوانیوه‌و ناتوانن ولامێكی دروست بۆ كێشه‌كان
بدۆزنه‌وه. مه‌سه‌له‌كه‌ش زۆر ساده‌یه، ئه‌ویش له كاتێكدا
هه‌ندێكیان به چاوی شافعی و هه‌ندێكی تر به چاویلكه‌ی
ته‌به‌ری و ته‌برسی تێكسته قورئانییه‌كان ده‌خوێننه‌وه،
بیریان چووه به چاوی خۆیان بیخوێننه‌وه. ئیمامه‌كان وه‌كو
ئێمه مرۆڤ بوونه‌‌و خاوه‌نی ئاستێكی رێژه‌یی له
بیركردنه‌وه‌و تێگه‌یشتن بوونه، به‌لام وه‌ك ئێمه‌ی سه‌رده‌می
سه‌ده‌ی بیست‌ویه‌كه‌م به‌هره‌مه‌ند نه‌بوونه له‌و هه‌موو
زانست‌و پێشكه‌وتنه گه‌ورانه‌ی بواره‌كانی ته‌كنیك‌و
فه‌رهه‌نگه كۆمه‌لایه‌تییه‌كان‌و یاسا مرۆڤاتییه‌كانی ئێستا.
بێگومان
كاتێك باس له خوێندنه‌وه‌یه‌كی نوێ ده‌كه‌ی، یه‌كسه‌ر
خه‌ڵكانێك قووت ده‌بنه‌وه‌‌و ده‌ڵێن: چۆن شتی‌وا ده‌بێ؟!! وه
پێت ده‌ڵێن كه تێكسته خوایه‌كان ره‌هان‌و بۆ هه‌موو
سه‌رده‌مێك‌و كاتێك ده‌بن. ئه‌مانه له‌بیرخۆيان ده‌به‌نه‌وه
كه ته‌نانه‌ت ئیمامه‌كانی وه‌ك كوری ته‌یمیه‌‌و شافعی....هتد
له سه‌رده‌می خۆیاندا هه‌روایان‌كردووه، ئه‌وه‌ی ئه‌وان
كردوویانه خوێندنه‌وه‌ی تێكسته‌كانی قورئان بووه له
چوارچێوه‌ی سه‌یركردنی ره‌هایی تێكسته‌كان له نێو كات‌و
زه‌مان‌و تێگه‌یشتن‌و ووشیاری رێژه‌یی سه‌رده‌می
خۆیان بۆ تێكسته‌كان، وه له‌وه نه‌زیاتر‌و نه‌كه‌متریان
نه‌كردووه. بۆیه پێویسته له پله‌ی یه‌كه‌مدا خۆمان
رزگاربكه‌ین له‌مه‌‌و چاویلكه‌كان فرێده‌ین. ئه‌مه‌ش نابێ به
مانای ئه‌وه لێكبدرێته‌وه كه من لێره كه‌له‌پوور، به مانا
سه‌رده‌مییه‌كه‌ی، ره‌تده‌كه‌مه‌وه. مه‌به‌ستی من لێره
بانگه‌وازێكه بۆ خوێندنه‌وه‌یه‌كی سه‌رده‌میانه له ئایین،
له‌سه‌ر بنچینه‌ی كێشه‌و گرێگۆڵه كۆمه‌لایه‌تی‌و سیاسیه‌كانی
ئه‌مرۆ. بانگه‌وازێكه بۆ به‌كارهێنانی عه‌قلی فه‌لسه‌فی له
جیاتی عه‌قلی شیعری‌و پێوانه‌یی. به‌كورتی بانگه‌وازێكه بۆ
دابرانێكی مه‌عریفانه له كه‌له‌پوور‌و مێژووی ئیسلام. نابێ
بیرمان بچی نه‌ك من یان ئه‌وان به‌ڵكو هه‌ركه‌سێك، له‌وانه‌ش
ئیمامی شافعی و كوری ته‌یمیه و ته‌برسی..هتد، تێكسته
قورئانییه‌كانینان له كات‌و شوێن‌و به ئامرازو ئاستێكی
تێگه‌یشتنی مرۆڤایه‌تی رێژه‌یی‌و تایبه‌ت’و دیاریكراو
خوێندۆته‌وه. هه‌موومان ئه‌وه ده‌سه‌لمێنین كه كات‌و
ئامرازو ئاستی تێگه‌یشتنی مرۆڤی ئێستا به به‌راورد له‌گه‌ڵ
مرۆڤی پێشوو گۆرانی به‌سه‌رداهاتووه، بۆیه ئێمه ئێستا له
چوارچێوه‌و ووشیارییه‌كی ته‌واو جیاوازداین له‌وانه‌ی پێش
خۆمان. هیچ شتێك له گه‌ردووندا سه‌داسه‌د وه‌كو یه‌ك نییه.
هه‌موو شتێك كه ده‌یبینین به‌چاومان، وه هه‌موو ده‌نگێك‌و
ناوێك‌و قسه‌یه‌ك كه رۆژانه ده‌یكه‌ین یاخود به گوێمان
ده‌یبیستین، وێنه‌یه‌ك له مێشك‌و خه‌یاڵمان دروست ده‌كات
یاخود خۆمان وێنه‌یه‌كمان بۆی هه‌یه، به‌وپێیه هه‌ر شتێكی
نوێ كه ووشیاری مرۆڤایه‌تی ده‌یدۆزێته‌وه، وه‌ك ئێستا مرۆڤ
توانیویه‌تی ملێۆنان دۆزینه‌وه‌ی نۆێ بكاو گه‌شه‌یه‌كی به‌رچاو
له هه‌موو بواره‌كانی كۆمه‌لایه‌تی‌و سیاسی‌و ئابووی‌و
فه‌رهه‌نگی‌و زانستی...هتد بكات، شتێ نوێن‌و پێشتر نه‌بوون،
به‌م پێیه‌ش وێنه‌و مانایه‌كانیشیان نوێن‌و پێشترنه‌بوونه‌‌و
مرۆڤه‌كانی رابردووش نه‌یانتوانیوه بیدۆزنه‌وه، وه هه‌ر
به‌و ساده‌یه‌ش نه‌یانتوانیوه قسه‌ی لێبكه‌ن‌و شیبكه‌نه‌وه‌‌و
له ماناكانیشی تێبگه‌ن. بۆیه هه‌ركه‌سێك بیه‌وێ
له رابردوو به‌دوای ماناو چاره‌سه‌ری شته دۆزراوه‌كان
بگه‌رێ، ده‌یه‌وێ گۆمه‌ڵگا راكێشته دواوهو هیچی نوێی پێ
نییه و رێگریشه له‌به‌رده‌م پێشكه‌وتن‌و گه‌شه‌پێدانی
كۆمه‌ڵگا. من باسم كرد، هه‌روه‌ك چۆن ئێمه گه‌شه‌ده‌كه‌ین‌و
له خاڵێكدا ناوه‌ستین، به‌هه‌مان شێوه‌ش ماناكان‌و
ووشیارییه‌كان‌و بیره‌كان‌و خولیاكانیشمان ده‌گۆرێن. مه‌به‌ستم
له‌م روونكردنه‌وه فه‌لسه‌فیه ئه‌وه‌یه، ده‌مه‌وێ ره‌خنه
له عه‌قل و ووشیاری ئیسلامییه‌كان، كه له‌سه‌ر پێوانه‌‌و
قیاس له ئوسوله‌كانی فوقهی رابردووی پێشینه‌كانمان
دامه‌زراوه، بگرم. ئیسلامییه‌كان قیاس ده‌كه‌نه بنه‌ما،
به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی جیاوازی ووشیاریه‌كان‌و خولیاكان‌و
مانای شته‌كان له كات و شوێنی جیاوازدا. به‌م پێیه‌ش
ئیسلامییه‌كان هه‌م خویان‌و هه‌م كۆمه‌ڵگا به‌ره‌و دواوهو
وه‌هم ده‌به‌ن. نه‌بینینی جیاوازی مانای شته‌كان له نێوان
دوێنێ‌و ئه‌مرۆدا ئاكامه‌كه‌ی بیرباوه‌رۆێكی دۆگم‌و وێرانكردنی
فیكرو توندوتیژی به‌رهه‌م دێنێ. لێره‌وه‌یه، من بانگه‌وازی
خوێندنه‌وه‌یه’كی نوێ‌و سه‌رده‌میانه له قورئان‌و رابردوو
ده‌كه‌م، به‌و مانایه‌ی كه بگونجێ له‌گه‌ڵ ئه‌و ماناو
پێشكه‌وتنه نوێ‌و سه‌رده‌میانه‌ی ئێستا، هه‌روه‌ك چۆن هه‌موو
كه‌سایه‌تییه ئایینیه‌كانی پێشووش هه‌مان شتیان كردووه‌‌و
نه‌یانتوانیوه خۆیان له‌م بنه‌مایه لاده‌ن. به‌لام ده‌بێ
بزانین، كه خوێندنه‌وه‌یه‌كی سه‌رده‌میانه‌ی نوێ له ئایین
به ئایدۆلۆژیا ناكرێ، به‌ڵكو
له‌لایه‌ك پێویستی به داهێنانه له په‌یوه‌ند به واقعی
كوردستانه‌وه، وه له‌لایه‌كی‌تر پێویستی به دابرانێكی
مه‌عریفانه‌یه له كه‌له‌پووری ئیسلام. بۆچی
خوێندنه‌وه‌یه‌كی نوێی سه‌رده‌میانه له ئایین پێویسته؟
چونكه هه‌ر ئه‌وه ده‌مانگه‌یه‌نێ به بریارو فوقهێكی نوێی
ئیسلامی سه‌رده‌میانه. من له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ی
سه‌ره‌وه‌‌و له راستای روونكردنه‌وه‌و تێگه‌یشتنی خوێنه‌ری
خۆشه‌ویست له باسكردنی ئه‌و پێشه‌كییه فه‌لسه‌فیه،
حه‌زده‌كه‌م له خواره‌وه چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌ك باس بكه‌م.
مه‌سه‌له‌ی یه‌كه‌م ئه‌وه‌یه كه كێ ئيمانداره؟ به پشت
به‌ستن به كتێیبه ئایینیه‌كان، له‌وانه‌ش قورئان، كه
لێره‌دا بۆ كورتكردنه‌وه‌ی باسه‌كه‌م نه‌مهێناونه‌ته‌وه،
هه‌ركه‌سێك به ئيماندار حیساب ده‌كرێ ئه‌گه‌ر:
1ـ
باوه‌ری به بوونی خوا هه‌بێ.
2ـ
باوه‌ری به تاكبوونی خوا هه‌بێ.
3ـ
باوه‌ری به رۆژی قیامه‌ت هه‌بێ.
4ـ
باوه‌ری به كاری چاكه "عه‌مه‌لی سالح" هه‌بێ.
هه‌ربۆیه ئيمانداربوون، به گوێره‌ی چه‌ندین ئایه‌تی قورئان و
كتێیبه ئایینیه‌كان، ته‌نها په‌یوه‌ندی به "خوا" هه‌یه‌‌و
به‌س. به‌واتایه‌كی‌تر هه‌ركه‌سێك باوه‌ری به بوونی خوا و
تاكبوونی و رۆژی قیامه‌ت و كاری چاكه هه‌بێ، به‌بێ
له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌و پێغه‌مبه‌ره‌ی كه باوه‌ری
پێیه‌تی له لایه‌ن خوداوه به موسلمان حساب ده‌كرێ. پرسیاری
گرنگ‌و چاره‌نووسساز ئه‌وه‌یه كه كاری چاكه چییه؟ له
قورئاندا، به تایبه‌تی له سوره‌تی ئه‌نعام، باس له كۆمه‌ڵێك
كاری چاكه ده‌كرێ كه خوا بۆ مرۆڤی رۆشن كردۆته‌وه، كه
ئه‌مانه‌ش هه‌ر له نوحه‌وه بگره تا پێغه‌مبه‌ر موسا‌و
عیسا‌و دوایش پێغه‌مبه‌ری ئیسلام مه‌حه‌مه‌د هه‌مان شته.
راستیه‌كه‌ی كاری چاكه "عه‌مه‌لی سالح" به‌شێكه له بوون‌و
خودی مرۆڤ. كاری چاكه یاسایه‌كی داندراوی سه‌پێندراو نییه
تا جیابێت له بوونی كۆمه‌لایه‌تی‌و وشیاری مرۆڤ.. ئایا كه‌س
ده‌توانێ ئه‌وه ره‌تبكاته‌وه كه كاری چاكه پێش ئیسلام‌و
دوای ئیسلام‌و له هه‌موو كۆمه‌ڵگایه‌كدا هه‌بووه‌‌و هه‌یه،
ئینجا ئه‌و كومه‌ڵگایه باوه‌ری به ئایینی ئیسلام هه‌بێ یان
نه‌بێ. لێره قسه له‌سه‌ر ئه‌و هه‌لسوكه‌وته
مرۆڤایه‌تییانه‌یه
كه گرێدراون له‌گه‌ڵ هه‌لسوكه‌وتی كۆمه‌لایه‌تی و خێزانی و
ئابووریه‌وه، كه به‌بێ ئه‌مانه‌ش كاری چاكه مانای نییه‌‌و
"كۆمه‌ڵگای سالح"یش بوونی نییه. هه‌ربۆیه كاری چاكه هیچ
په‌یوه‌ندی به رۆژوگرتن‌و حه‌ج‌كردن‌و نوێژكردن‌و زه‌كاتدان
نییه، بۆچی؟ چونكه
ئه‌مانه ته‌كلیفن و مه‌وجود نین له خودی مرۆڤدا. پرسیارێك
ره‌نگه به مێشكی زۆر كه‌سدا بێت، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه: باشه
كه‌وابێ چ شتێك باوه‌ردارانی پێغه‌مبه‌ر موحه‌مه‌د له‌وانی‌تر
جیاده‌كاته‌وه؟ راستیه‌كه‌ی ده‌بێ رۆشن بێت بۆ هه‌موو كه‌س
كه كاری چاكه‌‌و
به‌ها مرۆڤایه‌تیه‌كانی وه‌ك: درۆنه‌كردن‌و دزی‌نه‌كردن‌و
وه‌فاداری‌و خۆشه‌ویستی‌و خه‌ڵك نه‌كوشتن‌و...هتد
په‌یره‌وكه‌رانی موحه‌مه‌د له‌وانی‌تر جیاناكاته‌وه، به‌ڵكو
ئه‌وه‌ی جیایان ده‌كاته‌وه بریتییه له كۆمه‌ڵێك ئه‌رك، كه
تایبه‌تن به ئایینی ئیسلام’و به’س، له
بابه‌تی: حه‌ج‌كردن بو ماڵی خوا له مه‌ككه، پێنج جار
نوێژكردن له رۆژێكدا، زه‌كاتدان‌و رۆژو‌گرتن له مانگی
ره‌مه‌زان ... وه به‌جێگه‌یاندنی ئه‌م ئه‌ركانه‌ش وه‌ك
ته‌كلیف له لایه‌ن خوداوه دانراون‌و مه‌رجیش نییه
جێبه‌جێبكرێن، وه‌ك له قورئاندا هاتووه
:{لایكلف
الله نفسا إلا وسعها}. ئه‌م ئه‌ركانه هیچ مانایه‌كیان نییه
له په‌یوه‌ند به كاری چاكه‌‌و كاری سیاسیه‌‌وه، چونكه
ئه‌مانه ته‌كلیفن‌و مۆركێكی جیهانی‌و بۆ گشت مرۆڤایه‌تی
نیین، به‌ڵكو تایبه‌تن به په‌یره‌وكه‌رانی پێغه‌مبه‌ری
ئیسلام. به‌لام ئه‌گه‌ر سه‌یركه‌ین ئه‌وه‌ی ئه‌مرۆ ئیسلامی
سیاسی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی سیاسی‌و به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی ده‌سه‌لات
پێی هه‌ستاوه، بریتییه له تێكه‌ڵ كردنی ئه‌وله‌وییاته‌كانی
موسلمانان. هه‌ربۆیه‌ش ده‌بینیین كه رۆژونه‌گرتن زۆر به
ترسناكتر‌و خراپتر له دزیكردن چاوی لێده‌كرێ وه نوێژنه‌كردن
گوناحتره له درۆكردن، وه ئاره‌ق خوردنه‌وه گوناحتره له
كوشتنی مرۆڤ.
مه‌سه‌له‌یه‌كی‌تر كه گرنگه باسی بكه‌م، مه‌سه‌له‌ی ئیدعای
ئیسلامی سیاسیه سه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه مرۆڤ كۆیله‌ی خوایه.
مافی خۆمانه بپرسین، خوا چ پێویستی به كۆیله‌تی ئێمه
هه‌یه؟ ئایا به گوێره‌ی مه‌فهومی ئایینی ده‌كرێ بووترێ، خوا
دژی بریارو هه‌ڵبژادنی ئازادانه‌ی مرۆڤه، وه ئه‌م ولات‌و
لایه‌ن‌و هێزه ئیسلامییانه‌ی كه به‌زۆر خه‌ڵك راپێچی مزگه‌وت
ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی نوێژبكه‌ن‌و ژنان به‌زۆر ده‌كه‌ن به
موحه‌جه‌به، ده‌توانرێ پێی بووترێ ولاتێك‌و هێزێكن قسه‌ی خوا
له‌لایان سه‌روه‌ره؟ ئایا ئازادی مرۆڤ له هه‌ڵبژاردنی
په‌رستنی خوا یان نه‌په‌رستنی په‌یوه‌ندی به خواوه هه‌یه
یان به مرۆڤ؟ پێموایه مرۆڤ كۆیله‌ی خودا نییه به‌ڵكو مرۆڤ
خواپه‌رسته، بۆچی؟ چونكه كۆیله مافی ئازادی‌و هه‌ڵبژاردنی
نیه، جیاواز له خواپه‌رستی كه تیایدا مرۆڤ سه‌رپشكه
له‌وه‌ی خوا بپه‌رستێ یا نه‌په‌رستێ، هه‌ر ئه‌مه‌شه مانایه‌ك
ده‌دات به مه‌فهومی هه‌لسوكه‌وتی خوا به‌رامبه‌ر به مرۆڤ له
په‌یوه‌ند به چه‌مكی پاداشت‌و عه‌قاب له رۆژی قیامه‌ت.
راستیه‌كه‌ی بانگه‌وازی رۆژ تا ئێواره‌ی ئیسلامی سیاسی،
به‌وه‌ی كه مرۆڤ كۆیله‌ی خوایه، وایكردووه، كه مرۆڤه‌كانی
كۆمه‌ڵگای ئێمه هه‌ست به بچوكی‌و هیچ بوونی خۆیان بكه‌ن‌و
ببنه نێچیرێكی ئاسان‌و وه‌ك مێگه‌له مه‌ر له لایه‌ن
زۆرداران‌و داگیركه‌رانی كوردستان‌و مشه‌خۆرانی گۆمه‌ڵگا
ئاراست بكرێن.
ـ ماویه‌تی ـ
|