|
چه‌مکی کرانه‌وه و داخران، بۆخۆی هه‌ڵگرو له دایک بووی نێو
دوو دژ له خۆ ده‌گرێت، واته ده‌رئه‌نجامی داخران و قه‌تیس
بوونه که به‌رئه‌نجام ده‌بێت کرانه‌وه له نێو هه‌ناوی
خۆیدا وه به‌رهه‌م بێت.
مێژووی
دژه‌کان هه‌ر له‌نێو خودی کایه سروشتیه‌کان و
زینده‌وه‌ره‌کان، تا ده‌گات به بوونی مرۆڤ و که‌ڵچه‌ره
به‌رده‌وام ڕووله سه‌ره‌که‌ی، به ناچاری و به‌بێ ڕامان،
ده‌بێت (مرۆڤ) گۆڕانێکی چۆنایه‌تی له خودی ژیاریه‌که‌ی خۆیدا
به ده‌ست بهێنێت. واته له ده‌ورانێکدا بوونێک که خاوه‌نی
بیر کردنه‌وه‌و هه‌ڵسوڕانه، ده‌کرێت ئاکارێک وه چنگ بخات که
هزر تێیدا کارامه بێت. مه‌به‌ست ده‌رئه‌نجامی گۆڕانکارییه‌ک
له نێوخودی ماته‌ریاڵه به‌رجه‌سته‌یه‌کاندا که پێویستییه
هه‌نوکه‌ییه‌کان ئاماده ده‌کات. لێره‌وه هزر دێت بیرۆکه و
ئاستی کرانه‌وه‌ی خۆی تێده‌په‌ڕێنێت، به‌سه‌ر داخرانێکدا که
ده‌ورانێکی ڕابردوو پێوه‌ی گیرۆده بوو بوو.
ده‌کرێت
لێره‌وه و به‌م ئاماژه کارلێکردنه‌وه‌ی سه‌ره‌وه بگه‌ین
به‌و ده‌رئه‌نجامه‌ی که ئه‌وه چۆنیه‌تی هه‌ڵسوڕانی نێو
په‌یوه‌ندیه کۆمه‌ڵایه‌ته‌کانه جێگاو ڕێگای ئارایشتگایی یان
هه‌قانیه‌ت بینانه‌ی جۆری ده‌سه‌ڵاته‌کان دیاری ده‌کات.
مه‌به‌ست له‌م ده‌سته‌واژه‌یه، په‌یوه‌ندی چالاک بوون و
هه‌ڵسوڕانی ئاستی هۆشیاری و له ڕوویه‌کی سه‌ره‌کییه‌وه
ده‌رگیر بوون و ئاماده‌کاریه‌کانی نێوخودی په‌یوه‌ندیه ئابوری
و ژێرخانه بنه‌ڕه‌تیه‌که‌یه جۆری ئازادی و کرانه‌وه و، ڕوو
له جیهانبینیه‌کی لانی که‌م هاوسه‌نگ دیاری ده‌کات. ده‌کرێت
له‌م خاڵبه‌ندیه، هه‌ندێک ووردتر چاو له باردودۆخی هه‌رچ
وڵات و ده‌ستوور و یاساکه‌ی بکه‌ین..واته به‌ئه‌ندازه‌ی گۆڕان
له نێو په‌یوه‌ندیه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کانه‌وه‌و وه‌به‌رهه‌م
هێنانی که‌لتورێکی دوور له ڕیاکاری و هه‌ست کردن به بوونی
به‌رژه‌وه‌ندیه‌ک، که ئینسان له‌سه‌رو ئامانج دارتر بێت له
ده‌ستوور و یاسایه‌ک بۆی دیاری ده‌کرێت، نه‌ک
به‌پێچه‌وانه‌وه، ئینسان گیرۆده و کۆیله‌ی ده‌ستوور و
یاسایه‌ک بێت و ماهیه‌تی بوونێک که بوون دروست ده‌کات تێیدا
بزر کرابێت.
ڕه‌شنووسی ده‌ستووری هه‌رێمی کوردستان بۆ خۆی هه‌ڵگری جۆرێک
له ئارایشتگای و ڕیاکاریه له نێوخۆیدا. به جۆرێک ناتوانێت
ڕاستینه و بوونه ئایدۆلۆژیه‌که‌ی خۆی به فه‌رمی نیشان بدات،
واته له لایه‌ک هه‌ڵگری کۆمه‌ڵێک خاڵبه‌ندی پۆزه‌تیف و
کرانه‌وه‌یه و له لایه‌کی دیکه هه‌ڵگری کۆمه‌ڵێک خاڵبه‌ندی
یه‌کجار داخران و قوفڵ کردنه.
ئه‌م
ڕه‌شنووسی ده‌ستووره ده‌یه‌وێت هه‌م هه‌ڵگری ئایدیا و هزری
ڕۆژ ئاوای بێت و له ڕوویه‌کی دیکه‌شه‌وه ناتوانێت خۆی
ده‌رباز بکات له‌و که‌لتووره ڕۆژهه‌ڵاتی و ئایدیا ئیسلامییه‌ی
که له ناوچه‌که‌دا سه‌پێنراوه.
به
مانایه‌ک، نه سیسته‌می سیاسی ڕۆژئاوا و ڕۆژهه‌ڵات، ئه‌مڕۆ و
ده‌ورانی پێش ئێستاش، بوونی ئازادیه‌ک، به‌رجه‌سته‌و
تێروپۆشته، به ئامانج گرتنی بنه‌ڕه‌تی ئینسانی بوون، بوونی
نه‌بووه، به‌ڵکو ئه‌وه‌ی له ڕۆژئاوادا خۆی سه‌پاندووه،
ئاستی کرانه‌وه و هۆشیاری و بنبڕکردنی ئایدۆلۆژیا
مه‌زهه‌بیه‌کان بووه له نێو خودی یه‌که ئیداریه‌کان و
ده‌ستووره‌کاندا، به ناچار ده‌وڵه‌تی خستۆته ژێر کاریگه‌ری و
ملکه‌چ بوون، بۆ جیاکردنه‌وه‌ی دین له ده‌وڵه‌ت. ئه‌مه‌ش
ده‌رئه‌نجامی خه‌باتی کۆمه‌ڵگه و لێبڕاوه‌یی و هاتنه
مه‌یدانی بیرمه‌ندان و گه‌ڕان و سه‌رقاڵبوون به وه‌ی، مادام
مرۆڤ خۆی خاوه‌نی بیرکردنه‌وه‌و داڕێژه‌ری ئاڵوگۆڕه
نێوخۆییه‌کانیه‌تی، ده‌کرێت هه‌ر مرۆڤ له سه‌روو ده‌ستوور و
یاساکانیشه‌وه بێت، له گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ململانێکانی نێو کایه
چینایه‌تیه‌کانی خودی ئه‌م نیزامه سه‌رمایه‌داریه،
ده‌رئه‌نجامی ڕوو له به‌رزبوونه‌وه و وه‌چنگ خستنی به‌رهه‌م
هێنان و زێده‌بایی، له‌م خاڵه‌وه‌یه ئاستی وه‌رچه‌رخان و
کردنه‌وه‌ی
ته‌واوی ئه‌و گرێ کوێرانه‌ی په‌رستن ده‌خوڵقێنێت، واته به
جێگه‌یاندنی ئه‌رکێکی مێژووی بۆ ئه‌وه‌ی زۆرینه ناچار نه‌کرێت
به خورافه‌یه‌کی هازاران ساڵه‌ی ڕابردوو. به‌ڵام ئه‌وه
پێویستیه‌کانی ده‌سه‌ڵاتی حاکم و مانه‌وه‌ی ئاستی دواکه‌وتویی
کۆمه‌ڵگه‌یه له به‌رانبه‌ر پرسیار گه‌لێکدا تائێستا
ڕۆژهه‌ڵات و که‌لتووره داخراوه‌که‌ی پێوه‌ی ده‌ناڵێنن و
جیهانبینی تاک په‌رستی و مه‌زهه‌ب گه‌رایی تێیدا بوونی خۆی
ده‌سه‌پێنێت.
لێره‌دا
ده‌مه‌وێت ئه‌وه ڕوون و ئاشکرابێت، که ئه‌وه جۆری ژیان و
گوزه‌رانه‌کانه، ئاستی قبوڵکردن یان ڕه‌تکردنه‌وه ده‌خاته
ڕوو،نه‌ک دانانی ده‌ستورێک و له (کونفه‌یه‌کونێکدا) بتوانرێت
گوڕانێکی ڕیشه‌یی به ده‌ست بخرێت. ئێمه ئه‌گه‌ر به‌ئینساف و
دوور له ڕیاکاری، بارودۆخی ئه‌م ده‌ورانه‌ی پێش جێبه‌جێ
گه‌یاندن و سه‌پاندنی ئه‌م ده‌ستووره له به‌رچاوبگرین،
ده‌گه‌ین به‌و مه‌نزڵه‌ی مه‌به‌ستمانه. چونکه ئه‌وه مێژوو
ڕۆژگاره ده‌توانێت پێوانه‌کان به هاوسه‌نگی دیاری بکات،
به‌ڵام له‌کاتێکدا و ئه‌م پێوانه‌یه له ناهاوسه‌نگ بوونێکی
یه‌کجار قورسدا لاسه‌نگ ده‌بێت، ناتوانرێت به دانانی
ده‌ستوورێک ئاڵوگۆڕێکی بنچینه‌یی وه‌ئه‌نجام بگه‌یه‌نرێت.
بۆ
نموونه له مادده‌ی 21 ی ئه‌م ڕه‌شنووسه‌دا جه‌خت له‌سه‌ر
ئه‌وه‌ده‌کاته‌وه که(ئافره‌ت یه‌کسانه له‌گه‌ڵ پیاو نابێ
جیاوازی له دژی بکرێت و حکومه‌تی هه‌رێم هه‌موو ئه‌و مافه
مه‌ده‌نی و سیاسیانه‌ی له‌م ده‌ستووره و له‌و په‌یمان و
ڕێککه‌وتنامه نێو ده‌وڵه‌تیانه‌دا هاتوون که ده‌وڵه‌تی عێراق
په‌سه‌نیکردوون، ده‌سته‌به‌ر ده‌کات، هه‌روه‌ها ده‌بێ هه‌رشتێک
به‌به‌ربه‌ست دابنرێت له‌به‌رده‌م یه‌کسانیان له ژیانی
کۆمه‌ڵایه‌تی و ڕۆشنبیری و ئابوری و سیاسیدا، لابه‌رێت).
لێره‌دا
خاڵی جیاواز ئه‌وه‌یه، ئه‌گه‌ر وایه‌و بڕیاره ئه‌م یه‌کسانی
خوازیه بچه‌سپێت، هۆکار چیه باسی ئه‌وه نه‌کراوه له‌م
مادده‌یه‌دا(دووژن یان زیاتر بۆ پیاوێک یاساغ بکرێت) به
شێوه‌یه‌کی فه‌رمی. یان ئه‌مه بۆخۆی ڕوکه‌شێکه‌و ده‌یه‌وێت
خۆی وانیشان بدات پێشکه‌وتن خوازه، له‌لایه‌کی دیکه باس
له‌یه‌کسانی و ئازادی خوازی ده‌کرێت، به‌شی مافه‌بنچینه‌یه‌کان
و ئازادیه‌کان و دابین کردنی بۆ سه‌رجه‌م هاوڵاتیان،
له‌لایه‌کی دیکه باس له‌بازاڕی ئازاد و پاراستنی خاوه‌ندارێتی
تایبه‌تی ده‌کرێت، ئه‌م دوو چه‌مکه ئێجگار لێک جیاوازن و به
هیچ پێوه‌رێک ناتوانرێت گونجان له نێوانیاندا بڕه‌خسێنریت، تۆ
ئه‌گه‌ر ده‌ته‌وێت ئازادی و یه‌کسانی وه‌ده‌ست بخه‌یت،
ده‌رئه‌نجام له‌ناوچوونی خاوه‌ندارێتی تایبه‌تییه،
وه‌به‌پێچه‌وانه‌وه.
ده‌ستوور و یاسا ناتوانێت(ده‌ستکردانه) گۆڕان له نێو
په‌یوه‌ندیه کۆمه‌ڵایه‌یه‌تیه‌کاندا به‌ده‌ست بهێنێت، به
ئه‌ندازه‌یه‌ک هه‌وڵدان و په‌روه‌رده‌کردنێکی مه‌ده‌نیانه
به‌و کاره هه‌ستێت، چۆن ئه‌گه‌ر ئایدیایه‌ک و تێگه‌یشتنێک له
مانای ووشه‌ی (ده‌وڵه‌ت)دا خۆی ببینێته‌وه، ته‌نها ده‌کرێت
هه‌ڵگری یه‌ک جیهان بینی نادادپه‌روه‌ری بێت، ده‌وڵه‌ت به‌ده‌ر
له خه‌سڵه‌تی چینایه‌تی و چه‌وساندنه‌وه و وه‌ده‌ست خستنی(
زێده‌بایی) ناکرێت پێناسه‌یه‌کی شیاوتر به خۆی ڕه‌وا ببینێت.
به پێچه‌وانه‌شه‌وه، یه‌کسانی خوازی و ئازادی و بنیاتنانی
جیهانبینیه‌کی مه‌ده‌نی و دوور له چه‌وساندنه‌وه، خۆی له‌و
دیو شورای ده‌وڵه‌ت و زیندان و پۆلیس و داروده‌سته‌که‌یه‌وه
ده‌بینێته‌وه.
له
ده‌روازه‌ی سێیه‌م/ ده‌سه‌ڵاته‌کانی هه‌رێمی کوردستان-عێراق
له
کاتێکدا به‌رجه‌سته بوونێکی نایه‌کسانی خوازی له‌م به‌شه‌دا
خۆی ده‌سه‌پێنێت، سوێندی یاساییه و ده‌بێت سوێند به (خوا)
بخۆیت ئه‌وکات ده‌توانیت لانی که‌م ئه‌ندام په‌رله‌مان بیت،
یان پۆستێکی باڵاتر له ئه‌ستۆ بگریت. پرسیار ئه‌وه‌یه..
گریمان ئه‌و به‌ڕێزه بڕوای به‌هیچ دینێک و هیچ خوایه‌ک نیه‌و
که‌سێکی سکولار و بێ باوه‌ڕه، له‌م دۆخه‌دا ئایا جێگای ئه‌م
که‌سه ده‌بێته‌وه پۆستێکی ئه‌ندام په‌رله‌مان یان سه‌روتر
به‌ده‌ست بهێنێت؟
ئه‌گه‌ر
به‌ڵێ بێت بۆ ده‌ستنیشانی یاسایی بۆ دیاری نه‌کراوه!
کاتێک
سوێند خواردن به( خودا) بۆ خۆی قوفڵ کردنی ته‌واوه
له‌به‌رده‌م که‌سانێکدا که هه‌ڵگری هیچ بڕوایه‌کی سه‌رو
سروشتی نین، ئه‌م مادده‌یه بێ سێودوو ڕێگره له به‌رده‌م
ئه‌م جۆره که‌سانه‌دا، که پۆستێک وه‌ربگرن. یان ده‌بێت
که‌سێکی ڕیاکار و دژ به‌خواسته مه‌دنیه‌کان بیت. من پێم
سه‌یره هێشتا ئیسلامیه‌کان ناڕازین له به‌رانبه‌ر ئه‌م
ده‌ستووره‌دا، له کاتێکدا ئه‌م ڕێوڕه‌سمه ده‌رگا
کۆنه‌په‌رستیه‌کانی بۆ خراونه‌ته سه‌رپشت. ده‌کرێت ئه‌م
ده‌ستووره دان به ناجۆریه‌کانی خۆیدا بنێت، جیهانبینی
دوالیزمی تاسه‌ر ناتوانێت کاریگه‌ر و خۆسه‌پین بێت. ناکرێت
له‌یه‌ک کاتدا هه‌ڵگری جیهانبینی کرانه‌وه و داخران بیت،
ئه‌مه دوو چه‌مکی دژ به‌یه‌ک و ناته‌بایه.
ئه‌گه‌ر
بڕیاره هه‌ڵگر و بنیاتنه‌ری جیهانبیننیه‌کی ئازادی و
دیموکراسی به‌مانا ڕاسته‌قینه‌که‌ی بیت، خۆی له ناوه‌ڕۆکی
خۆیدا به مانای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه و سه‌رله‌نوێ
دروستکردنه‌وه‌یه‌کی نوێی ته‌واوی پێگه‌کانی ئێستایه.
27/09/2006
هۆله‌ندا
|