|
ئیداره ی بوش و سه ره ک وه زیرانی عێراق نوری مالیکی به
چه واشه کاری و شێواندنه وه پێشوازیان له ده نگدانه که ی
سیناتی ئه مریکا کرد له سه ر سیا سه تی عێڕاق( که له سه ر
پێشنیارێکی ئێمه بنیاتنراوه له ساڵی 2006). هه فتاو پێنج
سیناتۆر، له نێویاندا 26 کۆماری، ده نگیاند ا بۆ په ره
پێدانی چاره سه رێکی سیاسی له سه ر بنه مای هاوبه شی ده
سه ڵات به شێوازێکی لامه رکه زی . ئه و چاره سه ره وه ک
به له مێکی نه جات وابوو بۆ سیاسه تی عێڕاق( له ئێستادا)
که سیاسه تێکی هه ڵوه دایه.
له جیاتی ئه وه، مالیکی و ئیداره که ی بوش-- له ڕێگه ی
باڵوێزخانه که مانه وه له به غدا-- ته عدیلاته کانی بایدن-
براونباک-یان به جۆرێکی سه یر شێواند، به تۆ مه تبارکردنمان
به وه ی که ئێمه هه وڵی " پارچه پارچه کردن یان دابه
شکردنی عێڕاق ده ده ین به هه ڕه شه و هێز و هؤکاری تر"
.
ئێمه ده مانه وێ که هه ڵه کان ڕاست بکه ینه وه. ئه گه ر
وڵاته یه کگرتووه کانی ئه مریکا ناتوانێ که ئه م بیرۆکه
ی فیدڕالیزمه بخاته گه ڕ، ئیدی ئێمه چانسی چاره سه رێکی
سیاسیمان نابێ له عێڕاقدا و بێ ئه وه ش ، هیچ
چانسێکمان نابێ بۆ به جێهێشتنی عێڕاق به بێ ئه وه ی
پاشاگه ردانی له دوای خۆمان به جێبێڵین.
یه که م، پلانه که ی ئێمه پارچه پارچه کردن نییه، هه رچه
نده هه ندێک له پشتیوانانی پلانه که و میدیاش به هه ڵه
وه ئه و ناوه ی لێده نێن. ئه م پلانه عێڕاق به یه که وه
راده گرێت و ژیان خستنه به به ر ئه و سیستمه فیدڕالیه ی
که له ده ستوره که یدا جێگیر کراوه. عێڕاقێکی فیدراڵ
عێڕاقێکی یه کگرتووه به ڵام عێڕاقێک که ده سه ڵات دابه
ش ده بێت به سه ر حکومه ته ناوچه ییه کاندا، له گه ڵ
حکومه تێکی مه رکه زی سنوردار که به رپرس ده بێت له مه
سه له هاوبه شه کانی وه کو پاراستنی سنوره کان و دابه
شکردنی سه رچاوه نه وتیه کان.
عێڕاقیه کان ئاشانیه تیان نییه له گه ڵ فیدڕالیزمدا، که،
به نه بوونی داگیرکه رێک یان دیکتاتۆرێک، له مێژوودا تاکه
ڕێگه بووه بۆ ڕاگرتنی وڵاته نایه کگرتووه کان به یه
کگرتوویی. ئێمه ده توانین ئاماژه به سیستمی فیدڕالی
خۆمان بکه ین که چۆن ده ستیپێکرد و زۆربه ی هێز له ده
ستی ویلایه ته کاندایه. ده توانین ئاماژه به چاره سه ری
هاوشێوه بکه ین له مێڕنشینه عه ره بیه یه کگرتووه
کان(امارات)، ئیسپانیا و بۆسنیا دا. زۆرینه ی عێڕاقیه کان ده
یانه وێ وڵاته که یان به یه کگرتوویی بهێڵنه وه. به ڵام
ئه گه ر سه رکرده عێڕاقیه کان به رده وام ئه وه له ئه
مریکاوه ببیستن که فیدڕالیزم واته پارچه پارچه کردن، ئه
وانیش هه روا بیر ده که نه وه( له فیدڕاڵیزم).
به دیله ناوا قیعیه که ی ئیداره ی بوش بریتی بووه له په
ره پێدانی حکومه تێکی مه رکه زی به هێز له به غدا. ئه و
حکومه ته مه رکه زیه کارناکات؛ گه نده ڵه و به گشتی وه ک
حکومه تێکی نا له بار حیساب ده کرێت. تا ئێستا ئاشته وایی
سیاسی به رهه م نه هێناوه—هیچ به ڵگه یه کیش نییه که ده
توانی له داها توودا به رهه می بێنێت.
دووه م، ئێمه هه وڵی ئه وه ناده ین که پلانه که ی خۆمان
بسه پێنین. ئه گه ر عێڕاقیه کان نه یانه وێت، وه ریناگرن و
ناشبێ وه ریبگرن، هه روه ک ته عدیلاتی سینات ئه وه ی
ڕوون کردۆته وه. به ڵام عێراقیه کان و کۆشکی سپیش ڕه نگه
ڕاستیه کان له به رچاو بگرن. ده ستوری عێڕاقی هه ر بۆ خۆی
بوار ده کاته وه بۆ سیستمێکی فیدراڵی .ئایا هه رێمه کان به
گوێره ی پێکهاته ی تائیفی دیاری بکرێن، بۆ ئه وه ده ستوور
ئیختیار ده داته خه ڵکی 18 پارێزگاکانی.
کۆشکی سپی به زه حمه ت ده توانێ ناڕه زایی ئه وه بکات
که ئێمه ڕێگه چاره ی نه ویستراو به سه ر عێڕاقیه کاندا
ده سه پێنین. سه رۆک بوش دوودڵی نه کرد له وه ده رنانی
سه رۆک وه زیران ئیبڕاهیم جه عفه ری له پۆسته که ی تا
ڕیگه خۆش بکات بۆ مالیکی و ڕه نگه هه مان شتیش بکات
له به رامبه ر مالیکیدا.
وڵاته یه کگرتووه کانی ئه مریکا کۆمه ڵێک په رپرسیارێتی
هه یه له عێڕاقدا که ئێمه ناتوانین لێیان ڕابکه ین.
عێڕاقیه کان پێویستیان به هاوکاری ئێمه ده بێت له
ڕوونکرنه وه و کۆکردنه وه ی پشتیوانی بۆ ڕێگه چاره یه کی
فیدڕالی. به 160000 سه ربازه وه که له مه ترسیدان له
عێڕاقدا ، به چه ندین بلیۆن دۆلاره وه که سه رفکراوه و به
زیاتر له 3،800 کوژراو و نزیکه ی 28،000 برینداره وه،
ئێمه ش مافی ئه وه مان هه یه که گوێمان لێبگیرێت.
سێیه م، پلانه که ی ئێمه' ئازار و خوێنڕشتن' به رهه م ناهێنێت
وه ک که باڵوێزخانه ی ئه مریکی نامه سئولانه وا مه زه
نده ده کات. هه روه ها زه حمه ته خه یاڵمان بۆ ئازارو
خوێنڕێژی زیاتر بچێت له وه ی که هه تا ئێستا بینیومانه
له هه ندێک له و میلیشیایانه ی که له لایه ن حکومه ته
وه چاوپۆشیان لێده کرێت، له جیهادیه کان و به عسیه کان و
ئیداره ی هیچ له باردا نه بوو. تا ئێستا زیاتر له 4
میلیۆن عێڕاقی زۆربه یان له ترسی توندوتیژی تائیفی
ماڵه کانی خۆیان به جێهێشتووه.
ده بێ ئیداره ی بوش هاوکاری عێڕاقیه کان بکه ن بۆ ئه وه
ی فیدڕاڵیزم کارا بێت-- له ڕێگه ی ڕێکه وتنێکه وه سه باره
ت به دابه شکردنێکی عادیلانه ی سه رچاوه نه وتیه کان؛ گه
ڕانه وه ی بێوه ی ئاواره کان؛ جێکردنه نه وه ی ئه ندامانی
میلیشیاکان له ناو هێزه ئاسایشیه خۆماڵیه کاندا؛ به
هێزکردنی به رژه وه ندی هاوبه شی وڵاته دراوسێکان له
عێڕاقێکی ئارامدا؛ هه روه ها جه ختکردنه وه سه ر یارمه تی
و بنیاتنانی تواناکانی پارێزگاو هه رێمه کان—نه
ک ته راندنیان به وێناکردنی فیدڕالیزم وه کو پارچه پارچه
کردن و، تایفه گه ری و که ڵه گایی بێگانه.
بۆ زیاتر شێواندنی شته کان، ئیداره که ی بوش ستراتیژیه کی"
له خواره وه بۆ سه ره وه--
bottom-up
--
که تام و ڕه نگی فیدڕالیزم ده دات-- به ڵام له واقیعدا،
هه ر خۆی به رنامه ی پاشاگه ردانیه.
"له خواره وه بۆ سه ره وه" وێده چێ ئه وه بگه یه نێت که
وڵاته یه کگرتووه کانی ئه مریکا یارمه تی هه ر گرۆپێک ده
دات، له هه ر کوێیه ک، که شه ڕی قاعیده و شیعه توندڕه وه
کان بکات. ئێستا، هه میشه جێگه ی خۆی بووه که به دوای
هاوپه یمان بگه ڕێی له ناو سه رۆک عه شیره ته کاندا بۆ
شه ڕکردن له گه ڵ دوژمنانی هاوبه ش له تیرۆرستان. به ڵام
که هه ر که ئه و گروپانه ده رکه وتن پشتیوانیان لێبکه ی ،
به بێ هیچ چوارچێوه یه ک یان ئامانجێکی سیاسی، واته خۆت
پاشاگه ردانی بهێنیته ژووره وه. هیچ شتێک وه کو سیاسه
تێکی له خواره وه بۆ سه ره وه که گرۆپێک له گرۆپێکی تر
به رده دات و ناتوانێت که که ئه و پارچانه له پیكهاته
یه کدا به یه که وه گریبدات که بتوانرێ کۆنتڕۆڵ بکرێت--
هیچ شتێک له وه زیاتر عێڕاق پارچه پارچه ناکات.
فیدڕاڵیزم به رنامه یه که که ده گونجێت له گه ڵ خواسته به
ڕواڵه ت دژ به یه که کانی عێڕاقیه کان، خواستی مانه وه به
یه کگرتوویی و خواستی گروپه جیا جیاکان بۆ خۆ به ڕێوه
بردنیان له حاڵی حازردا. فیدڕاڵیزم هه روه ها واقیعی ئه
و ڕێگه چارانه ش ده خوێنێته وه که له به رده مماندان له
عێڕاقدا: گواستنه وه یه کی کۆنتڕۆڵکراو بۆ فیدڕاڵیزم یان
پارچه پارچه بوونێکی به واقیعی له ڕێگه ی شه ڕی ناوخۆوه.
Joseph R. Biden Jr. (D-Del)
سه رۆکی لیژنه ی په یوه ندیه ده ره کیه کانی سیناته.
Leslie H. Gelb
سه رۆکی خانه نشینه له ئه نجومه نی په یوه ندیه ده ره کیه
کان.
------------------------------------
سه رچاوه:
washingtonpost.com
ڕۆژی 2007-10-03. لینک:
http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/10/02/AR2007100201824.html
|