|
چوار ساڵ پاش ده‌ستپێکردنی جه‌نگی خوێناوی دژی خه‌ڵکی عێراق
به‌ڵێنه‌کانی پێش جه‌نگ
ملیۆنه‌ها که‌سی ئازادیخواز و مرۆڤ دۆست له هه‌موو جێگه‌یه‌کی
جیهان به درێژای پایزی 2002 و به‌هاری 2003 به چه‌ندین
چالاکی جۆراوجۆر به‌رامبه‌ر ئه‌گه‌ری جه‌نگی ئه‌مه‌ریکا دژی
خه‌ڵکی عێراق وه‌ستانه‌وه و به‌رده‌می باڵویزی ئه‌مه‌ریکا له
وڵاته‌کان بووبوو به جێگه‌ی وتاف کێشان و هه‌ڵدانی لافیته
دژی جه‌نگ. ته‌نانه‌ت له شاره‌کانی ئه‌مه‌ریکا و به‌ریتانیاش،
که دوو ده‌وڵه‌تی سه‌رکی په‌یڕه‌وکردنی جه‌نگه‌که بوون،
سه‌دان هه‌زار که‌س ڕژانه سه‌ر شه‌قامه‌کان و ناڕه‌زایه‌تیان
به‌رامبه‌ر به جه‌نگ ده‌ربڕی و پشتیوانی خۆیان بۆ خه‌ڵکی
عێراق ڕاگه‌یاند.
له
پاڵ ئه‌م ناڕه‌زایه‌تیه فراوانه‌دا، دهسهڵاتی شه‌ڕخوازی
ئه‌مه‌ریکا به سه‌رۆکایه‌تی جۆرج بۆش سووربوون له‌سه‌ر
داگیرساندنی جه‌نگ و چه‌ندین پاساویان بۆ ده‌هێنایه‌وه و
چه‌ندین جار به‌ڵێنیان به خه‌ڵکی عێراقدا، که ”له
دیکتاتۆریه‌ت ڕزگاریان ده‌بێت و ده‌وڵه‌تێکی دیموکراسی نمونه‌ی
له ناوچه‌که‌دا جێگیر ده‌بێت; خه‌ڵکی عێراق که قوربانی
ده‌ییه‌کی گه‌مارۆی ئابوریبوون خۆراک و ده‌رمانی پێویستیان پێ
ده‌گات، ئاشتی و ئارامی و دواڕۆژێکی پڕ له خۆشی
چاوه‌ڕوانیانه... ”
لایه‌نه به ناو ئۆپۆسیزۆنه‌کانی ئه‌و کاته‌ی عێراق، هه‌موو
ئومێدی خۆیان به‌ستبوو به‌و جه‌نگه خوێناویه‌وه و ده‌یانویست
به هه‌ر نرخێک بێت بگه‌نه کورسی ده‌سه‌لات، بۆیه وه‌ک
کاسێتێکی تۆمارکراوی قسه‌کانی بۆشیان لێهاتبوو و به‌رده‌وام
دووپاتیان ده‌کرده‌وه.
به‌دا‌خه‌وا بێ گوێدان به ڕای گشتی جیهان و ئاکسیۆنه
فراوانه‌کان، له 20.3.2003دا به فه‌رمانده‌ی جۆرج بۆش جه‌نگی
خوێناوی دژی خه‌ڵکی عێراق ڕاگه‌یاندرا. له‌و کاته‌شدا جۆرج بۆش
و داروده‌سته‌که‌ی و ده‌سکه‌لاکانی بۆ جارێکی دی به‌ڵێنه
بریقه‌داریه‌کانی جه‌نگیان دووپاتکرده‌وه.
ئاکامه‌کانی پاش جه‌نگ
جۆرج
بوش له 1.5.2003دا کۆتای جه‌نگی ڕاگه‌یاند و سه‌رکه‌وتنی
ئه‌مه‌ریکا و هاوپه‌یمانانی به براوه له قه‌ڵه‌مدا،
هه‌روه‌ها به‌ڵێنه‌کانی پێشووی دووباره کرده‌وه‌و به خه‌ڵکی
عێراقی ڕاگه‌یاند که خزمه‌تگوزاری و دیموکراتی و ئاینده‌یه‌کی
ڕووناک چاوه‌ڕوانیان ده‌کات. له هه‌مان کاتدا لایه‌نگرانی
جه‌نگ به‌سه‌ر قوربانیانی جه‌نگدا شاییان ده‌گێڕا و له‌ناو
خۆیاندا کێشه‌ی دابه‌شکردنی سه‌روه‌ت و سامانی خه‌ڵکی و
کورسیه‌کانی ده‌سه‌ڵاتیان بوو، به‌ڵێندان به خه‌ڵکی عێڕاق
وه‌ک قه‌وانێک به‌رده‌وام ده‌وترایه‌وه.
نزیک
چوار ساڵ دواتر خودی بۆش، که به درێژای ئه‌و ماوه‌یه قسه
سواوه‌کانی ده‌وته‌وه، له کۆنگره‌یه‌کی ڕۆژنامه‌گه‌ریدا
وتی، که ”له عێراقدا نه سه‌رکه‌وتوین نه دۆڕاوین، به‌ڵکو
کار ده‌که‌ین بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رکه‌وین.” هه‌روه‌ها وتی ”ئه‌و
هه‌لومه‌رجه‌ی ئێستا له عێراق به‌ڕێوه‌یه قابیلی قبوڵ نییه!
”
ئه‌و
دێڕه کافییه بۆ ئه‌وه‌ی مرۆڤ تێبگات که ئێستا خه‌ڵکی عێراق
له چ جه‌هه‌نه‌مێکدا ژیان به‌سه‌ر ده‌به‌ن، هه‌لومه‌رجێکه
که هیچ وشه‌یه‌کی گونجاو وێنه‌که‌ی نادات به‌ده‌سته‌وه.
ئه‌وه‌تا ئه‌و که‌سه‌ی به درێژای چوار ساڵ ڕیکلامی دیموکراسی
و خۆشگوزه‌رانی ئاکامه‌کانی جه‌نگی ده‌کرد، ده‌ڵێت ”ئه‌و
هه‌لومه‌رجه قابیلی قبوڵ نییه.” جۆرج بوش ته‌نها له ژێر
فشاردا ئه‌وه ناڵێت، به‌ڵکو واقیعیه‌تی هه‌لومه‌رجی ئێستای
عێراق به شێوه‌یه‌ک دراوه به‌یه‌کدا، که ڕاستیه‌که‌ی ئه‌و
دێڕه‌ی بۆش زۆر بچوکه له چاویدا.
کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک که ئێستا وشه‌ی ئارامی و ئه‌منیه‌ت به هیچ
شێوه‌یه‌ک مانای نییه. ساڵ به ساڵ بار‌ی ئه‌منیه‌ت خراپ تر
ده‌بێت، ڕۆژانه ده‌یان تا سه‌دان که‌سی بێ تاوان ده‌بنه
قوربانی ته‌قینه‌وه‌کانی تاقمه تیرۆریسته‌کان و جه‌نگی قه‌ومی
و مه‌زهه‌بی و تایفی. ئه‌مڕؤ له عێراقدا هیچ شتێک به
ئه‌ندازه‌ی ئینسان کوشتن ئاسان نییه. ئه‌گه‌ر له وڵاتانی
جیهان به گشتی پۆلیس تا ئاستێک نیشانه‌ی پاراستنی سه‌لامه‌تی
هاوڵاتیان و ئارامی بێت، ئه‌وا ئه‌مڕۆ له عێراق ته‌واو به
پێچه‌وانه‌وه‌یه، پۆلیس نیشانه‌ی ئه‌وپه‌ڕی بێ ئارامیه،
چونکه یان له پاڵیاندا سه‌یاره‌یه‌کی بۆمبڕێژکراو
ده‌ته‌قێته‌وه یان پۆلیسه‌کان که زۆرێکیان سه‌ر به تاقمی
هێزه سیاسیه‌کانن به‌شێکن له ئه‌نجامده‌رانی ئه‌و شه‌ڕه
مه‌زهه‌بی و تایفییه.
ئه‌مڕۆ له عێراقدا چوونه ده‌ره‌وه له ماڵ ریسکێکی
گه‌وره‌یه. ته‌قینه‌وه له ناوه‌ڕاستی تۆڕه‌کان و ئه‌و
جێگایانه‌ی زۆرترین که‌سی لێیه، بۆته کارێکی ڕۆژانه.
مێدیاکانیش ته‌نها باس له ژماره‌ی قوربانیان ده‌که‌ن. ڕفاندن
و هه‌ڕه‌شه‌کردن له که‌سانی ناودار و مامۆستا و
ڕۆژنامه‌نووسان لیسته‌که‌ی ڕۆژانه زیاد ده‌بێت. ئه‌مڕۆ له
عێڕاقدا چه‌ندین کاری وه‌حشیانه ڕۆژانه پیاده ده‌کرێت، وه‌ک
سه‌ربڕین و کوڵاندن و کوشتو کوشتاری خه‌ڵکی به دڕنده‌ترین
شێوه...هتد. جگه له چه‌ندین ڕووداوی تری ڕۆژانه
به‌رامبه‌ر به خه‌ڵكی مه‌ده‌نی، وه‌ک ئه‌تکردنی ژنان و
بازرگانی به ژنان و منداڵان و چه‌ندین شتی تری له‌و بابه‌ته
که هه‌مووی باس له نه‌بوونی ئه‌منیه‌ت ده‌کات.
کوشت
و کوشتار ته‌نانه‌ت سه‌ربازانی ئه‌مه‌ریکا و هاوپه‌یمانانیشی
گرتۆته‌وه، له ده‌ستپێکردنی جه‌نگه‌وه تا ئێستا زیاتر له
3500 سه‌ربازی هاوپه‌یمانان گیانیان له‌ده‌ست داوه که
3200یان ئه‌مه‌ریکین. هه‌روه‌ها زیاتر له 22000 سه‌ربازیش
بریندارن، که له ده‌یاندا یه‌کێک به سه‌ختی. هه‌وڵی خۆ
کوشتن و ڕاکردن له خزمه‌ت بۆته شتێکی باو له ناو سه‌ربازانی
هاوپه‌یماناندا.
له
جیاتی ئه‌و دیموکراتیه نمونه‌ییه‌ی پێش جه‌نگ باسی لێوه
ده‌کرا و پێشوه‌خت شایی بۆ ده‌کرا، ئێستا عێراق بۆته
مه‌یدانێکی نمونه‌یی تاقمه تیرۆریسته‌کان. ئیسلامی سیاسی به
هه‌موو باڵه‌کانیه‌وه به دڕنده‌ترین شێوه به سه‌ر خه‌ڵکی
عێراقه‌وه به‌زۆر و به زه‌بری وه‌حشیگه‌ری خه‌ریکی
چه‌سپاندنی دهسهڵاتی کۆنه‌په‌رستانه‌یانن و له هه‌وڵی له
ناوبردنی هه‌موو ده‌نگێکی ئازاددان.
ئه‌م
هه‌لومه‌رجه‌ی ئێستای عێراق له زۆر ڕووه‌وه خه‌ریکه ژماره‌ی
نوێ و ڕه‌قه‌می قیاسی ده‌شکێنێت. یه‌کێک له‌وانه ئاواره‌بوونی
خه‌ڵکه‌که‌یه. له کاتی ده‌ستپێکردنی جه‌نگدا، وه‌ڵامی
لایه‌نگرانی جه‌نگ به یه‌کێک له پێشبینیه‌کانی بزووتنه‌وه‌ی
دژی جه‌نگ ئه‌وه‌بوو که ئه‌و ئاواره زۆره ڕووی نه‌دا که
لایه‌نی به‌رامبه‌ر پێشبینیان ده‌کرد. به‌ڵام ئه‌مڕۆ
ڕاپۆرته‌کانی
UN
باس له نزیکه‌ی 2 ملیۆن ئاوه‌ره هه‌ر له ناو خودی عێراق
خۆیدا و زیاتر له 2 ملیۆن له ده‌ره‌وه‌ی عێراق ده‌کات.
ئه‌مه‌ش یه‌کێکه له ئاکامه‌کانی جه‌نگ، که ویژدانێکی ده‌وێت
هه‌وڵی پینه‌و په‌ڕۆی بدر‌یت.
کاردانه‌وه‌یه‌کی سه‌ره‌کی ئاوه‌ره‌بوون ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌ی
ئێستا و نا ئارامییه‌یه که پێشتر باس کرا. ئه‌گه‌ر چوونه
ده‌ره‌وه له عێراقدا ڕیسکبێت، ئه‌وا ژیان له ناوچه‌یه‌ک که
سه‌ر به مه‌زهه‌به‌که‌ی خۆت نه‌بێت ڕیسکێکی گه‌وره‌تره. شتێک
که هیچ کاتێک پێشتر جێگه‌ی باسێکی ئه‌وتۆ نه‌بووه بۆ خه‌ڵی،
که کێ سه‌ر به چی مه‌زهه‌بێکه یان نییه، ئه‌مڕؤ ژیان و
نه‌مانی مرۆڤه‌کان به‌نده به‌و شته بێ مانا و ناوه‌ڕۆکه‌وه.
بۆیه سه‌دان که‌س تا به ملیۆن ناچار ده‌بن جێگه‌ی ژیانیان جێ
بهێڵن تا یه‌کێک له هه‌ڕه‌شه‌کانیان که‌متر له‌سه‌ر بێت.
به
دوای جه‌نگه‌وه هه‌ژاری له عێراقدا هه‌ڕه‌شه له هه‌موو
خێزانێکی ساده ده‌کات. ڕێژه‌ی هه‌ژاری چه‌ند به‌رابه‌ر
زیاتره له‌و کاته‌ی که حکومه‌تێکی فاشستی وه‌ک به‌عس له‌سه‌ر
ده‌سه‌ڵات بوو وه گه‌مارۆی ئابووریشی له‌سه‌ر بوو. ڕێژه‌ی
ئه‌و که‌سانه‌ی که له خوارو یه‌ک دۆلار له ڕۆژێکدا ده‌ژین
خه‌ریکه پله‌ی یه‌که‌م به ده‌ست دێنێت له‌سه‌ر ئاستی هه‌موو
جیهاندا. ڕێژه‌ی وازهێنانی منداڵان له قوتابخانه گه‌شتۆته
ئاستێکی زۆر به‌رز و ڕۆژ به ڕۆژیش له زیادبووندایه.
منداڵانی عێراق له بری خوێندن له قوتابخانه له سه‌ر
شه‌قامه‌کان کاسپی ده‌که‌ن و ئه‌رکی به‌خێوکردنی خێزانیان
له‌سه‌ر، ته‌واو له جیهانی خۆیان فه‌رامۆش کراون. ڕێژه‌ی
بێکاری له عێراقدا ئه‌سته‌مه له توانای هیچ وڵاتێکدا هه‌بێت
نزیکبێته‌وه لێی.
جگه
له‌مانه‌ش ڕۆژانه چه‌ندین شتی سه‌یر و سه‌رسوڕهێنه‌ر
ده‌بیستین که له‌م سه‌رده‌مه‌‌دا له عێراقدا ڕووده‌ده‌ن،
که پێمان سه‌یره له سه‌ده‌ی 21دا شتی له‌و جۆره بکرێت.
ئه‌مانه هه‌مووی سه‌رچاوه‌ی جه‌نگێکه که بڕیاربوو ئازادی و
خۆشی بێنێت بۆ خه‌ڵکی عێراق، جه‌نگێک که ملیۆنه‌ها
ئازادیخوازی جیهان به توندی به‌رامبه‌ری وه‌ستان و
مه‌حکومیانکرد.
حکومه‌تی نوێی عێراق
له
کاتێکدا که به سه‌دان تا هه‌زاران که‌س ڕۆژانه ده‌بنه
قوربانی هه‌لومه‌رجی ئێستای عێراق، لایه‌نگرانی جه‌نگ، که
ئێستا حکومه‌تی عێراقیان پێکهێناوه، حکومه‌تێک که ته‌نها له
شاشه‌کانی
TVه‌وه
دیاره، شه‌رم دایان ناگرێ که ئه‌م ڕۆژه سه‌خت و دژوار و
خوێناویانه به ده‌ستکه‌وتی گه‌وره بۆ خه‌ڵکی عێڕاق
ده‌ژمێرن. ئه‌و ناوچه‌وانه‌نه چین که ده‌ڵێن، ئه‌مڕۆ خه‌ڵکی
عێراق هه‌ست با ئازادی و خۆشگوزه‌رانی ده‌که‌ن.
بۆ
گه‌شتن به ده‌سه‌ڵات چوونه پاڵ سیاسه‌تی شه‌ڕخوازی
ئه‌مه‌ریکا و بۆ مانه‌وه‌یان چه‌ندین سیاسه‌ت و مه‌زهه‌له‌ی
کۆنه‌په‌رست و خوێناویان هێنایه ئاراوه، وه‌ک مه‌زهه‌له‌ی
هه‌ڵبژاردنه بێ وێنه‌یه‌کان،که خه‌ڵکیان به هه‌ڕه‌شه و ترس
و تۆقاندن و نه‌دانی نانی ڕۆژانه هێنایه سه‌ر ”سندوقه‌کانی
هه‌ڵبژاردن”. ده‌وڵه‌تیان له‌سه‌ر بنه‌مای قه‌وم و مه‌زهه‌ب
پێک هێنا، ده‌ستووره فاشسته‌که‌ی به‌عسیان پێ شارستانیبوو و
کۆنه‌په‌رسترین ده‌ستووری جیهانیان هێنایه ئاراوه و به زۆری
هێزه میلیشیاکنیان به سه‌ر خه‌ڵکیدا کاری پێده‌که‌ن. چه‌ندین
پڕۆسه‌ی تری بێ بنه‌ما و دژ به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵکیان پیاده
کرده‌وه.
بڕیاربوو هه‌ر یه‌ک له‌م پڕۆسانه زیاتر به‌ره‌و ئازادی و
خۆشگوزه‌رانی خه‌ڵکی عێراق به‌رێت، به‌ڵام رۆژ به رۆژ
پێچه‌وانه‌که‌ی زیاتر خۆی نیشان ده‌دات. ئه‌م حکومه‌ته
به‌شێکه له‌و نا ئارامیه‌ی ئه‌مڕۆ هه‌یه، نه‌یتوانیه‌وه
بچوکترین شتێک به قازانجی خه‌ڵکی بکات، نه ئارامی، نه
ئه‌منیه‌ت، ته‌نانه‌ت نه‌یتوانیوه چه‌ند کاتژمێر کاره‌با بۆ
خه‌ڵکه‌که دابین بکات. هه‌ڵبه‌ت هیچ هه‌وڵێکیشی بۆ کارێک به
قازانجی خه‌ڵکی نه‌داوه، کاری سه‌ره‌کی به ناو حکومه‌تی
ئێستای عێراق ململانێبووه له‌سه‌ر دابه‌شکردنی سه‌روه‌ت و
سامانی خه‌ڵکی و ده‌وڵه‌ت له ناو یه‌کتریدا.
حکومه‌تی ئێستا که ئاماده نییه سه‌ره‌تایترین مافی خه‌ڵکی
دابین بکات، به‌ڵام بۆ ده‌ست بردن بۆ کاری چه‌په‌ڵ و دڕنده‌ی
که‌م ته‌رخه‌می نه‌کردوه، وه‌ک به کار هێنانی سزای ئیعدام،
هێنانی خه‌ڵکی بۆ سه‌ر
TV
و سوکایه‌تی پێکردن پێیان، داخستنی ڕێگه‌وبانی هاتوچۆی
خه‌ڵکی...هتد. زۆرێک له‌م کارانه له یاساکانی مافی مرۆڤ به
پێشێلکردن ده‌ژمێردرێن.
ئومێدێک
هه‌لومه‌رجی ئه‌مڕۆی عێراق که سه‌رچاوه‌ی سه‌رکی جه‌نگ و
به‌دوایدا داگیرکارییه، زۆر له‌وه سه‌ختتر و ترسناکتره که
مرۆڤ بتوانێت به وشه لێی بدوێ. له‌وه‌ش ترسناکتر ئه‌وه‌یه
که ئه‌م هه‌لومه‌رجه ڕوو له خراپبوون ده‌کات، هه‌ڕه‌شه‌ی
ماڵوێرانکاریه‌کی ته‌واو له عێراق ده‌کات. ئه‌مه‌ریکا
تاقیکردنه‌وه‌ی خۆی کردوو و فه‌شه‌لی ته‌واوی تێدا هێنا، ئێستا
ته‌نها به دوای ڕێگه‌یه‌کدا ده‌گه‌ڕێت لێی ده‌ربازبێت.
لایه‌نگرانی جه‌نگ و حکومه‌تی ئێستای عێراق هیچ کارێکیان
نه‌کردوه بۆ ده‌ربازکردنی هه‌لومه‌رجی ئێستای عێراق، وه هیچ
به‌دیلێک و به‌رنامه‌یه‌کیشیان پێ نییه. ته‌نها له هه‌وڵی
ئه‌وه‌دان به زۆر ده‌ستووره کۆنه‌په‌رسته‌که‌یان بچسه‌پێنن و
مانه‌وه‌ی خۆیان له ده‌سه‌ڵاتدا مسۆگه‌ر بکه‌ن.
چاوه‌ڕووانبوونی ئه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریکا یان حکومه‌تی ئێستای عێراق
کارێک بکات که به قازانجی خه‌ڵکی بشکێته‌وه، فڕیوخواردنه.
ده‌رکێشانی عێڕاق له‌م هه‌لومه‌رجه‌ی ئێستایدا به‌نده به
کۆتای هێنان به داگیرکاری ئه‌مه‌ریکا و ده‌ستکۆتا کردنی
ئیسلامی سیاسی و دامه‌زراندی ده‌وڵه‌تێکی عه‌لمانی و غه‌یره
دینی و غه‌یره مه‌زهه‌بی. کۆنگره‌ی ئازادی عێراق بۆ ئه‌م
ئامانجه پێکهاتوه و له پێناویدا خه‌بات ده‌کات، بۆ ئه‌م
مه‌به‌سته هێزی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵکی به هاوپشتی ئازادیخوازانی
جیهان ڕێکخراو ده‌کات. ته‌نها بزووتنه‌وه‌یه‌کی له‌م چه‌شنه
ده‌توانێت ئومێدێکبێت بۆ خه‌ڵکی عێڕاق به تایبه‌تی و
بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی جیهانی به گشتی، چونکه چ
به‌هێزبوونی ئه‌مه‌ریکا یان ئیسلامی سیاسی مه‌ترسیدارێکی
گه‌وره‌تر بۆ سه‌ر جیهان پێک دێنێت. کۆنگره‌ی ئازادی ته‌نها
ڕێکخراوێکه که ده‌توانێت له‌م سیناریۆ ڕه‌شه‌و له بوونی
داگیرکاری و هێزه‌کانی ئیسلامی سیاسی چرایه‌کبێت بۆ
ڕزگاربوون. ئومێدێک که بۆ خه‌ڵکی عێراق ماوه‌ته‌وه کۆنگره‌ی
ئازادی عێڕاقه. با ئه‌م کۆنگره‌یه به‌هێزکه‌ین!
23.3.2007
bnarmustafa@yahoo.co.uk |