(دەبێت بڵێم كەس نەبوو بە ئەندازەی گەلاوێژخان تاوڵە بزانێت، هەندێك عەسر كە هاوڕێكانی خۆیان لەكارخانەی مافوورەكە كۆدەبوونەوە، گەر زار نامەرد نەبوایە لە هەموو ئەو پیاوانەی دەبردەوە كە سەریان بە قیڕەقیڕی هەپی بەیاز و دوو شەشدا سپی كردبوو(، جا ئێوە پێم بڵێن من قوڕی كام وڵات بەسەر خۆمدا بكەم، كە ڕۆشنبیرێكی وەكو حەمە سەعید حەسەن نەتوانێت بەراوردێك لەنێو ئەم ڕستەیەی سەرەوەدا بكات....

نووسەر حەمە سەعید حەسەن لە دوو بەشدا بابەتێكی لەسەر ڕۆمانێكی نووسەر بەختیار عەلی نووسیوە، تێیدا چەند ناوو بیرۆكەكانی نێو ڕۆمانەكە ڕەتدەكاتەوە و جگە لەوەش خوێنەرانی ڕۆمانەكەشی بەگێل و نەزان وەسف دەكات، ئەمەو چەندین تانەو تەشەری تری لە ڕۆمانی (غەزەلنووس و باغەكانی خەیاڵ) گرتووە، پێم باشە چەند تێبینییەك بخەمە سەر ئەو بابەتەی بەڕێز حەمە سەعید حەسەن، هیواداریشم بەدڵێكی فراوانەوە وەری بگرێت. ٭ لەسەرەتای بەشی یەكەمی بابەتەكەیدا دێتە سەر ئەوەی كە بەختیار شایانی وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵ نییە، چ خراپەیەك دەبێت میللەتی كورد پێش فارس بكەوێت لەوەرگرتنی ئەو خەڵاتە، بۆچی هەردەم خۆمان لە میللەتانی تر بێقیمەتتر بزانین و نەزان خۆمان پیشان بدەین، بۆ قەت ئامادە نین دانی خێر بەخۆماندا بنێین، ئەم نەریتی خۆبەكەمزان و خەڵك بەكەم زانە لەناوماندا بمێنێتەوە. من نازانم لای نووسەرو ڕۆشنبیرێكی كورد ئاوا بیر بكاتەوە، ئەدی دەبێ نەتەوەكانی دیكەی وەك تورك و عەرەب و فارس و بیانی چی حیسابێكمان بۆ بكەن. من ناڵێم بەختیار عەلی شایانی وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵە، بەڵكو من دەخوازم لەپاداشتی ئەو ماندووبوونانەیدا هەر هیچ نەبێت ڕێزی لێ بگیرێت، نەك بێین و بە بەرهەمەكانیدا داشۆڕێین. ٭ نووسەر دەڵێ: بەختیار عەلی دەستڕەنگینترین نووسەری كوردە، بەڵام پێی هەزم ناكرێت بەباشە ستایشی بكرێت، بەختیار ڕیكلام بۆ خۆی ناكات، بگرە ئەوەندە لە خەمی خوێنەرانی ڕۆمانەكانیەتی، بڕوا ناكەم نیو ئەوەندە بیر لە ڕیكلامكردن بۆ خۆی و ڕۆمانەكانی بكاتەوە، یاخود بەدوای كۆكردنەوەی پارەو پوول و كورسیدا عەوداڵ بێت. ٭ ستایشكەرانی بەختیار عەلی، یان ڕۆمانەكانی، من نازانم مەبەستی سەرەكیت لەم دوانە كامەیە؟ ئەگەر مەبەستت خودی بەختیارە، ئەوا بۆ خۆتی بەجێ دەهێڵم، ئەگەر مەبەستت ڕۆمانەكەیەو بەخوێنەرانی دەبێژی، من ئەمەیان بە ناڕەواو ناپەسەند دەزانم، بەختیار كتێب نانووسێت بۆ ئەوەی پلەو پایەیەك وەدەست بهێنێت، بەڵام ئەوەی تۆ نووسیت لە كتێبی (……) زۆربوون ئەوانەی ستایشی كتێبەكەتیان دەكرد، هەر ئەوەشبوو تۆی گەیاندە ئەو پلەو پایەی ئێستات، ئەوەش بزانە، جیاوازی نێوان تۆو بەختیار بەقەد بۆشایی ئاسمان و زەوییە، ئەو پلەو پۆستی ناوێت، بەڵكو بۆ وریاكردنەوەو ئاگاداركردنەوەو بەئاگاهێنانەوەی چینی خوێندەوار دەنووسێ، جگە لەمەش لەماندووبوون زیاتر هیچی تری پێنەگەیشتووە، نەخوازەڵڵا بەخراپە ناوی بهێنیت و لەهەمانكاتیشدا خوێنەرانی ڕۆمانەكانیشی بە جاهیل و نەزان ناوبەریت. ئەوەش باش بزانە، بەختیار عەلی لەڕێگای ڕۆمانەكانیەوە پەیامی ڕاستەقینەی خۆی پێیەو دەیگەیەنێتە هەر كەس و خوێنەرێك گەر بیانەوێت فێری وشەیەكی شیاو بن، هەروەها گومانیشم لەوەدا نییە تۆ دەتەوێ لێرەدا ڕۆڵی (بارۆنی خەیاڵ) بگێڕیت، بۆ ئەوەی نەكا چینی خوێنەران بە ئاگا بێنەوە كاریگەری لەسەر تاج و پلەكەی تۆ بكات، یاخود دەتەوێ بەم شێوەیەی ئێستا كە هەیە، بارەكە خوار نەبێتەوەو میللەت وەكو كوێر بەدەوری نەزانیندا بسووڕێنەوە. ٭ باس لە دوورودرێژی ڕۆمانی (غەزەلنووس و باغەكانی خەیاڵ) دەكەیت، نموونەی باشی ڕۆمانیش بە كورتبڕی و كەمیی لاپەڕەكانی بەپەسەند دەزانی، گەر غەزەلنووس 300 لاپەڕە بووایە، ئەوا بواری ئەوەی بۆ نووسەر نەدەهێشت بەتێری باس لە چەند ڕووداوێكی نێو ڕۆمانەكە بكات، ئەوەش بزانە، هەردوو نامەكەی (مەلا مەعروفی هاجەرو مەلای سوختە و بارام شكور) شایانی ئەوەن، زیاتر لە كتێبێكیان لەسەر بنووسرێت، نەك بێت و لەچەند لاپەڕەیەكدا ئەو هەموو ڕووداوانەی كە لەسەردەمی ئەواندا ڕوویاندابوو، بەكورتی بگێڕنەوە. ٭ بەختیار لاف لێنادات و ئامادەش نییە ئەو سیفەتە لەخۆی هەڵكێشێت، بەڵكو ئەو دەیەوێ خوێنەر فێری زۆر شت بكات، كە ئێمە لێی بێبەرین و بەهۆی چەند هۆكارێكەوە نەمانتوانیوە بەتەواوی پێی بگەین، لەوانەش: فێری پەیوەندی بەستنمان دەكات، فێری هونەری هاوڕێیەتیمان دەكات، فێری خۆشەویستیمان دەكات، لە مەترسییەكانی حزب ئاگادارمان دەكاتەوە، ئەمانە هەمووی لە خەیاڵی ئێمەدا هەن، بەڵام پەی پێنابرێت، ئەو ڕووداوانەی كە بەسەر میللەتەكەماندا هات، زۆر شتی جوانی لێسەندینەوە، یەكێك لەوانەش، خەیاڵ بوو، ڕووداوە ترسناكەكان وەك دیوارێكی ئەستوور بەدەوری بیركردنەوەكانماندا هەڵچنرا، ئیتر كاتێك نووسەرێك دەیەوێ ئێمە ئەو دیوارە بڕووخێنین، چ تاوانێك دەكات؟ بەختیار عەلی دەیەوێت لەڕێگای خەیاڵەوە، نەك ئەوەی تۆ دەیڵێیت زیاتر لە درۆوە نزیكە نەك خەیاڵ، فێری ئەوەمان بكات چۆن خۆمان لە كۆیلایەتی رزگار بكەین، كۆیلە لە ژیان، لە دەسەڵات، لە كۆمەڵگا، لەشار. بەختیار هاتووەو هەوڵدەدات ئەو خەیاڵە دووبارە لەگەڵماندا ئاشت بكاتەوە، نموونەش، ئەو ڕووداوانەی ناو غەزەلنووس و باغەكانی خەیاڵ)دا هاتووە، كاتێك (مەهناز) بەبێ خەیاڵ دەبێتە دەستگیرانی پیاوێك، كە خۆی بەبێ ڕۆح لەگەڵیدا دەزانێ، پاش ئەوەی غەزەلنووس وەك مامۆستایەكی خەیاڵ وانەی تایبەتی پێدەڵێت، وانەیەك تاكو خەیاڵی بكاتەوە، تاكو لەو وانەیەكی تێیدا سەركەوتوونییە، بتوانێت نمرەیەكی زۆرباش بەدەست بهێنێت، ئەوەبوو لەكۆتاییەكەشدا مەهناز خەیاڵی دەكرێتەوەو هەموو ئەو ئەو ژیانەی لە رابردوویدا چ بەدەستگیران بوونی لەگەڵ ( نەجەی ئەشكەنەیی) و هەموو ئەو شتانە رەتدەكاتەوە و دووبارە عاشق دەبێت و دونیایەكی ڕەنگاو ڕەنگ و پڕ بۆن هەڵدەبژێرێت و بەنیگایەكی ترەوە بڕوانێتە دەوروبەرەكەی كە پێشتر لێی بێبەش بووە. جگە لەمانەش گەر خەیاڵوانێك نەبوایە، چۆن شۆڕشی (سپارتاكۆس) ڕوویدەدا، ئەو شۆڕشەی كە بەناوی (شۆڕشی كۆیلە ڕاپەڕیوەكان) ناوی دەركرد، ئەوانیش خەیاڵیان نەبوو بۆیە كۆیلەبوون، بەڵام خەیاڵیان نەبوو، خوا ئەوەی كرد فریادڕەسێكیانی بۆ ناردو دونیایەكی دیكەیانی نیشاندا، كە لێی بێبەش بوون، گەر خەیاڵ و تیكەڵاویكردنیان لەگەڵ ژیانی واقیعدا نەبووایە، گومانم لەوە نەدەبوو، كە تاكو ئێستا هەر بەسیفەتی كۆیلایەتی دەمانەوە، جا هەر بڵێ بەختیار عەلی هەڵەی نووسیوە، نووسەری غەزەلنووس هەم باسی خەیاڵ دەكات و هەمیش خەیاڵی خستۆتەگەڕ، ئەوەش باش بزانە، كەسێكی وا باسی شتێك ناكات كە نەزانێت هاتنەدی ئاسانە، ئەو هەموو گەشتەی قوتابیە نابیناكان لەگەڵ كەشتیە خەیاڵیەكەدا لەگەڵ (ماجیدی گوڵ سۆلاڤ- ماجەلانی خەیاڵی)دا چیمان پێ دەڵێت. ٭ دێتە سەر باسی گەلاوێژخان و ئاماژە بە ل62 دەكات، خۆی لەڕاستیدا لە ل61دایە، كە وانووسراوە:(دەبێت بڵێم كەس نەبوو بە ئەندازەی گەلاوێژخان تاوڵە بزانێت، هەندێك عەسر كە هاوڕێكانی خۆیان لەكارخانەی مافوورەكە كۆدەبوونەوە، گەر زار نامەرد نەبوایە لە هەموو ئەو پیاوانەی دەبردەوە كە سەریان بە قیڕەقیڕی هەپی بەیاز و دوو شەشدا سپی كردبوو....). جا ئێوە پێم بڵێن من قوڕی كام وڵات بەسەر خۆمدا بكەم، كە ڕۆشنبیرێكی وەكو حەمە سەعید حەسەن نەتوانێت بەراوردێك لەنێو ئەم ڕستەیەی سەرەوەدا بكات، ئاخر كێشەی ڕۆشنبیرانی ئێمە لەوەدایە، ئەوەندە لە هەوڵی شكاندنەوەی بەرامبەرەكەیاندان، نیو ئەوەندە بەوردی لە بابەتەكە ناڕوانن، لێرەدا ئەوەی مانای هەڵەبێت، بوونی نییە، گەلاوێژخان ئاستی زیرەكی لەو قومارەدا هێندە بەرزە، لە دەتوانێت لەو پیاوانەش بباتەوە، كە جگە لە تاوڵە، دۆمینەش دەزانن، پێم وابێ ئەمە مەبەستی سەرەكی بەختیار عەلییە، نەك بێت و هەڵەی كردبێ، جگە لەمەش مەلای سوختە، دیوە شەهوەتكارەكەی مەلا غەریبی هاجەرە، نەك كەسایەتییەكی ڕاستەقینە، تۆ ڕەخنەت لە ناوی سوختە گرتووەو بە كەسایەتییەكی بەرجەستە داتناوە. ٭ ئەو خاولیەی كە حەمە سەعید بۆ گاڵتەجاڕی وەك نموونە دەیهێنێتەوە، گەر بڵێم بەوردی ڕۆمانەكەت نەخوێندۆتەوە، زویر مەبە، ئەو خاولیە دەستكردنی (بارۆنی خەیاڵ) بوو، لەسەر ئەو خاولیەش دوو ڕووداوی تێدا نەخش كرابوو، كە لە دیوێكیدا پاشا بەسەر شاعیردا سەردەكەوێت و لەدیوەكەی تریشدا، شاعیر بەوەسفە جوانەكانی بۆ شارەكەی، بەسەر پاشادا سەر دەكەوێت، بارۆنی خەیاڵ، ئەمەی كردبووە یەكێك لە ئامانجە گڵاوەكانی خۆی بۆ ئەوەی بیسەلمێنێت كە كامەیان لە دونیای ڕۆژەڤدا بەسەر ئەویتریاندا زاڵ دەبن، ئەوەش دووپات دەكاتەوە، كە شاعیر و پاشا لە وەسفكردنی شاردا هەریەكەیان بەجۆری خەیاڵی خۆیان جوانی بەشارەكە دەبەخشن، ئەوەبوو كۆتایی داستانەكەی ناو ئەو خاولییە، هەروەك لەكۆتایی غەزەلنووسدا باسكراوە، لەم كێشمە كێشمەدا شاعیر دەدۆڕێت و ملی لەپەت دەدرێت و پاشا ئازاد دەكرێت، ئەمە نموونەیەكی جوانمان بەدەستەوە دەدات، كە غەزەلنووسیش تا دوا ڕۆژی تەمەنی ئامادە نابێت لەگەڵ دەسەڵاتدا لەدروستكردنی شاری خەونەكاندا كاربكات، دەرەنجام غەزەلنووس بەهۆی گۆشەگیری و دوورەپەرێزی لەدەسەڵات و هاوكاری نەكردنی بارۆنی خەیاڵ، لەدوا ڕۆژی تەمەنیدا، دەكوژرێت و خاولیەكەش بە تەرمەكەیەوە دەپێچرێت. ٭ كاك حەمەسەعید دەڵێ: بەختیار عەلی شارەزایی لە ئافرەتدا نییەو توانای وەسفكردنیشی نییە، بەختیار كاتێك لە ڕۆمانەكانیدا دێتە سەر ئافرەت، هێندە وەسفی جوانی و هەستە ناسكەكانیدا دەكات، هێندە تام دەبەخشێتە ئافرەت، بەتەواوەتی لەوەسفەكانیدا ڕۆدەچێتە ناخی ئافرەتەوە. ئەوەتا لە ل271 تا ل276ی (غەزەلنووس و باغەكانی خەیاڵ)دا بەپێنج لاپەڕە وەسفی جوانیەكانی ئافرەتت بۆ دەكات، چ لەڕووی جەستەو هەناسەو دەنگ و بۆن و ناسكی و ئەفسونی و ماچ و سەرنجڕاكێشی و سیحرو چرپەكانی و تام و ئارەزوو و چاوو جوانی دەكات و پاشانیش لەپەرەگرافێكی پێش كۆتایی ل276دا دەڵێت: هیچ پەڕەیەكی دونیا نییە بتوانێت بەرگەی وەسفێكی وەها ئافرەتێك كە مەبەستی (ئەفسانەیە) بگرێت و نەسووتێت. لە ئێوارەی پەروانەش كاتێك دێتە سەر قوتابخانەی خوشكە تۆبەكارەكان، دیسان باس لە دیمەنی چاوو بۆنی جەستەو زمان و لەرینەوەی جەستەی ئافرەت دەكات، ئیتر لەمە زیاتر بەختیار عەلی چی لەسەر ئافرەت بنووسێت؟ گەر فەیلەسوفێكیش بوایە هەر ئەوەندەی دەبڕیە باڵای ئافرەت، یانیش ئەگەر ئافرەتێك ئەم چەند لاپەڕەیەكی بنووسیبایە، بەقەد بەختیار عەلی نەیدەتوانی وەسفی ئافرەتبوونی خۆی بكردایە.

zanko_jaf@yahoo.com