|
له بڵاوكراوه‌كانى چاپ و په‌خشى سه‌رده‌م
سلێمانى 2009
بكوژان، له مێژووى مرۆڤایه‌تیدا زۆرن، جۆرو ره‌نگ و
ده‌نگ بۆن و شێوه‌و شه‌مایلیشییان زۆرن، وه‌لێ ئه‌و
بكوژه‌ى رۆمانه، بكوژێكى سه‌رپه‌رِه، له پێناو شتێك
مرۆڤ ده‌كوژێ، جیاواز له هابیل، سه‌ڵاحه‌دینى ئه‌یوبى
، ناپلیۆن ، هیتله‌ر ، ستالین، سه‌دام حوسێن و بكوژه
دیاره‌كانى دیكه‌ى مێژووى مرۆڤایه‌تى.
پاڵنه‌رى بكوژه‌كانیش به شێوه‌یه‌كى گشتى، بۆ پایه و
ده‌سه‌ڵات، ترس و تۆقاندن،مه‌رامى سیاسى، كۆمه‌ڵایه‌تى،
ئابوورى، بۆ دین، به‌هه‌شت، بۆ سێكس و تۆڵه‌كردنه‌وه
و ده‌یان جۆر پاڵنه‌رى دیكه.
لێ پاڵنه‌رى (گرینۆى) بكوژى ئه‌م رۆمانه، هیچ یه‌كێك
له‌و پاڵنه‌ره باوانه نییه، كه مرۆڤ پێیان ئاشنا
بووه، به‌ڵكو پاڵنه‌رێكى ده‌گمه‌نه، بۆیه‌ش ئه‌م
رۆمانه له چیرۆكى بكوژێكه‌وه ده‌بێته بكوژى چیرۆكه‌كانى
كوشتنه‌كانى دیكه، بكوژ ته‌نیا بكوژى مرۆڤ نییه، له
فۆرِمى كچدا، به‌ڵكو بكوژى ئه‌و وینانه‌شه كه ئێمه
له‌سه‌ر جۆره‌كانى پاڵنه‌ریى كوشتنمان هه‌یه،
(گرینۆى) كه‌سێكه، نه دین، نه سامان، نه‌پایه‌ى
كۆمه‌ڵایه‌تى، نه ژن، نه پیاوه‌تیى، نه نیشتمان، نه
بێدادى كۆمه‌ڵایه‌تى، نه خه‌مى هه‌بوون، نه‌مه‌سه‌له‌یه‌كى
گشتى یان تایبه‌تى نییه بۆ ئه‌وه‌ى شه‌رِى له
پێناودا بكات و مرۆڤه‌كانى بۆ بكوژێت.
ئه‌و دواى ئه‌وه‌ى كوشتنه‌كانى ده‌كات هیچ وه‌ڵامێكى
برِوا پێكه‌رى بۆ خه‌ڵكى پێ نییه كه ئه‌و بۆچ ئه‌و
مرۆڤانه‌ى كوشتووه، ته‌نیا ئه‌وه نه‌بێت كه ئه‌و
پێویستى پێبوون، بۆچى كه‌س نازانێت و ئه‌ویش لاى كه‌س
نایدركێنێت.
(لێره‌شدا خوێنه‌رى ئازیز،نامه‌وێت پاڵنه‌ره‌كان زۆر
ئاشكرا بكه‌م، تا به‌خۆت تامى وه‌رگرتنى زانییارییه‌كان
له خوێندنه‌وه‌ى رۆمانه‌كه وه‌ربگریت، نامه‌وێت
بكوژى خوێندنه‌وه بم!)
گرێنۆى، كه‌سێكه، هه‌ستى بۆن كردن، ته‌واوى جه‌سته و
هه‌بوون و ژیانى گرتووه، به بۆن شته‌كان له یه‌كدى
جیاده‌كاته‌وه و هه‌بوون ده‌ناسێ، سه‌رمه‌ست و جه‌سته
مه‌سته به بۆن، بۆن لاى ئه‌و كلیلى ده‌رگه‌ى ژیانه،
كردنه‌وه‌ى جه‌سته و هه‌بوون و ته‌واوى گه‌ردوون له
لووتییه‌وه درك پێ ده‌كات، لووتى ده‌بێته تاكه سه‌رچاوه‌ى
بۆ ژیان كردن و بۆ ژیان نه‌كردنیش. بۆ مردن و بۆ نه‌مریش،
كه ئه‌و عه‌وداڵى هیچیشییان نییه، بوونه‌وه‌رێكى سه‌رپه‌رِ
و لاپه‌رِ دیچته به‌رچاو، به‌لام ئه‌وه ئێمه‌ین واى
ده‌بینین، چونكه لووتى ئه‌و و هه‌ستى بۆن كردنى ئه‌ومان
نییه، لاى ئه‌و دنیا ئه‌و ره‌نگ و ده‌نگ و ته‌ماشاكردن
و ده‌ست لێدان و تامانه نین كه ئێمه به‌هه‌سته‌كانمانه‌وه
دركییان پێده‌كه‌ین و ئه‌و زانییارییانه‌ى به هه‌سته
جۆراوجۆره‌كانمان وه‌ریده‌گرین و ده‌یخه‌ینه مێشكمانه‌وه،
لاى ئه‌و دنیا بۆنه و له رێى كه‌پوویه‌وه ده‌بێته
وێنه، وێنه‌كانى ئێمه له‌سه‌ر هه‌بوون و خۆمان، له
رێى ده‌نگ و ره‌نگ و تام و ده‌ستلێدان و گرتنه‌وه
دروست ده‌بن، به‌ڵام وێنه‌كانى گرینۆى خاوه‌ن ئه‌و جه‌وهه‌ر
و ماهییه‌ته نین، كه له‌زه‌ینى ئێمه‌دا درووست ده‌بن.
بۆ نموونه ئه‌گه‌ر لاى بكوژێك، مرۆڤ بۆ نموونه (تێكده‌ر)
بێت و ئه‌مه ببێته هۆكارى كوشتنى له لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتێك
خۆى پێ (ئاواكار) بێت، یان ئه‌گه‌ر بكوژێك مرۆڤێكى پێ
(كافر) بێت و له لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتێك خۆى پێ (ئیماندار)
بێت، یان ئه‌گه‌ر بكوژێكى (شۆرِشگێرِ) (خاینێك) له‌ناو
ببات، ئه‌وه گرینۆى ئه‌و جۆره دابه‌ش كردن و
پۆلینكردنه مێژووییانه‌ى نین بۆ بكوژ و كوژراوه‌كان،
ئه‌و له پێناو هیچ بیرۆكه‌یه‌ك و فه‌لسه‌فه‌یه‌ك و
ئایدیایه‌ك كه‌سه‌كان ناكوژێت، ئه‌و (سوكرات) و (حه‌لاج)
و (سوهره‌وه‌ردى) ناكوژێت چونكه پاراستنى ده‌سه‌ڵاته‌كان
واى پێ ده‌ڵێن له بیركردنه‌وه بترسه، ئه‌و (جوله‌كه‌كان)ناكوژێت
چونكه كه‌سێك نییه پێى بڵێت ئه‌وانه نه‌فره‌ت
لێكراون و ده‌بێت له‌نێو بچن. (كورده‌كان) ناكوژێت،
چونكه دكتاتۆرێك نییه پێى بڵێت ئه‌وانه خۆفرۆش و
نۆكه‌رن و دژى شۆرِشن. به‌ڵكو ئه‌و كه‌سانێك ده‌كوژێت
چونكه لووتێكى هه‌یه، جیاواز له لووتى ئێمه، له
لووتى فرِه‌نسییه‌كانى سه‌رده‌مى خۆى، جیاواز له
لووتى ناپلیۆن و سه‌ركرده‌كانى دیكه‌ى هێزێكى
كۆڵۆنیالى.
ئه‌گه‌ر بكوژه‌كانى دیكه، نه‌خۆشییه‌كییان هه‌بووبێت
و كردبێتنى به بكوژ، یان ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتێكى ره‌هایان
هه‌بێت و بیانكاته بكوژ. ئه‌وه گرینۆى ئه‌و نه‌خۆشییه
و ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ى نییه، ئه‌و ته‌نیا لووتێكى
نائاسایى هه‌یه كه به‌دووى عه‌ترێك ده‌كه‌وێت و ته‌نیا
له جه‌سته‌ى كچه‌كاندا بۆنى ده‌كات.
لووتى وێنه‌ى مرۆڤ و وێنه‌ى جیهانى بۆ نه‌خش ده‌كات،
له رێى بۆنه‌وه، ماهییه‌تى مرۆڤ ده‌ناسێ، مرۆڤ ئه‌و
مرۆڤانه‌ى ئه‌و ده‌یانكوژێ كانگاى بۆنێكى مرۆڤ وروژێنه‌ر
و سه‌رخۆشكه‌ره. ئه‌گه‌ر مرۆڤ مه‌حه‌كى ژیان و جیهان
بێت، ئه‌وه گرینۆش لووتى مه‌حه‌كى هه‌بوونه، ئه‌گه‌ر
من بیرده‌كه‌مه‌وه كه‌واته هه‌م، گرینۆش بۆن ده‌كات
كه‌واته هه‌یه، ئه‌و به‌ومانایه نییه، گرینۆى فه‌یله‌سوفه
وه‌ك پرۆتۆگۆراس و دیكارت، به‌ڵكو ماناى ئه‌وه‌یه، هه‌قیقه‌ت
و هه‌بوون له لووتى ئه‌ودایه، جیهان عه‌تره و
لووتیش پشكنه‌رى ئه‌و جیهانه‌یه.
ده‌یان تیۆره، جیهانیان شیكردۆته‌وه، ده‌یان بیرۆكه
و فه‌لسه‌فه‌ى میتافیزیك و فیزیكى هه‌وڵیانداوه دنیا
بناسن، گرینۆش له رێى لووتییه‌وه هه‌وڵ ده‌دات جیهان
به شێوه‌یه‌كى دیكه بناسێنێ، كه سه‌رچاوه‌كه‌ى بۆنه،
نه‌وه‌ك رووناكى، یان خوا، یان گه‌شه‌كردن یان ته‌قینه‌وه‌ى
گه‌وره و گچكه‌ى ئه‌م گه‌ردوونه.
ئه‌و له‌رِێى لووتییه‌وه، جیهان وه‌سف ده‌كات، به‌وه‌ى
قه‌باره‌یه‌كه له عه‌تر، عه‌تر سرووشت و زینده‌وه‌ر
و مرۆڤه‌كانى پێچاوه‌ته‌وه، عه‌تر رێنمایى مرۆڤ ده‌كات
به‌ره و چێژ و ده‌سه‌ڵات و ژیان كردن. عه‌تر خولیایه
و مه‌راقى مرۆڤ. عه‌تر سه‌رچاوه‌ى ژیان و مردن، جیهان
و عه‌ده‌مه. عه‌تر ئاراسته‌ى مرۆڤه‌كان ده‌كات بۆ
ناسینه‌وه‌ى رێگه‌كان و وێنه‌كان و سرووتى دنیایى و
روحى به مرۆڤ ده‌به‌خشیێت. دواتریش هه‌ر عه‌تره په‌رده
له‌سه‌ر نهێنییه‌كانى مرۆڤ لا ده‌دات و ده‌توانێت له
ساتێكى بێهۆشیدا، مرۆڤه‌كان به ده‌سته‌جه‌معى له
گۆرِه‌پانێكى حیساب و كوشتندا رووت رووت بكاته‌وه و
بیانگه‌یه‌نێته ترۆپكى ئه‌و ساتانه‌ى عه‌تر كۆنترِۆڵى
دینى و كۆمه‌ڵایه‌تى و شارستانییه‌تى مرۆڤ تورِ هه‌ڵده‌دات
و هه‌موو كه‌سه‌كان، ژن و پیاو، هه‌ژار و ده‌وڵه‌مه‌ند،
ده‌سه‌ڵاتدار و بنده‌ست، ئیماندار و بێ باوه‌رِه‌كان
وه‌ك یه‌ك و پێكه‌وه ده‌یانخاته نێو هه‌قیقه‌تێك، كه
بكوژ و كوژراوه‌كان ده‌كاته‌وه به گرێیه ته‌واوكه‌ره‌كانى
یه‌كدى له سسته‌مێكى دیكه‌دا، سسته‌مێك كه ده‌توانێت
به‌سه‌ر ماناى مرۆڤ بۆ كوشتن باز بدات و بكوژێك ببێته
خوداوه‌ندێكى مرۆڤ مه‌ستكه‌ر و له جیاتى ئه‌وه‌ى
بیكوژن به فریشته‌ى بناسن و پیرۆزیى بكه‌ن. سسته‌مێك
له ریێ عه‌تره‌وه بۆ چه‌ند ساتێك كۆنترۆڵى ئه‌و زه‌ینه
نه‌فى ده‌كاته‌وه كه مرۆڤى تاوانبار و قوربانى لێك
جیاده‌كاته‌وه، سسته‌مێك كه رێسایه‌كانى مرۆڤ ده‌كاته
بكوژ و فریشته، قوربانى و جه‌لاد. ئیدى روانینه‌كان
بۆ شتێیى و ئاقڵبوون ئاوه‌ژوو ده‌بنه‌وه و به شێوه‌یه‌كى
دیكه بۆ چه‌ند ساتێك ژیان رێكدێخنه‌وه، كه‌تیایدا چه‌مكى
قانون و سزا و پاداشت له ره‌گه‌وه ده‌گۆرِێن و
شێوازێكى دیكه به خۆوه ده‌گرن.
له‌م رۆمانه‌دا، ئه‌وه‌نده‌ى چیرۆكى بكوژێك ده‌خوێنینه‌وه،
ئه‌وه‌نده‌ش هه‌ڵگه‌رِانه‌وه‌ى سسته‌م و مرۆڤه‌كان ده‌بینینه‌وه،
له رووى سرووشتى شارستانى و كۆمه‌ڵایه‌تییانه‌ى ژیان.
هه‌ڵگه‌رِانه‌وه‌یه‌ك كه هیچ دوور نییه، ئه‌و
بكوژانه‌ى له مێژووى مرۆڤایه‌تیدا تا ئێستاش په‌یكه‌ر
و وێنه و ناوو ناوبانگییان پیرۆزكراوه، بگۆرِێته سه‌ر
بكوژێكى نه‌خۆش، له هه‌مان كاتیشدا ئه‌و قوربانییانه‌ى
له مێژووى مرۆڤایه‌تیدا وه‌ك خاین و ئه‌خڵاق تێكده‌ر
و بێ باوه‌رِ ناسراون بكاته فریشته‌یه‌كى له شێوه‌ى
گرینۆى، لێ پرسیارى من ئه‌وه‌یه ئایا چ عه‌ترێك هه‌یه
رۆژێ له رۆژان بێت و گشت مرۆڤه‌كان رووت بكاته‌وه و
بۆ چه‌ند ساتێك هه‌قیقه‌تى هه‌بوون و جیهان و مرۆڤمان
نیشان بدات؟ چ عه‌ترێك ده‌توانێت زه‌ینمان به‌سه‌ر هه‌قیقه‌تێكدا
بكاته‌وه؟ هه‌قیقه‌تى مێژووى ئێمه‌ى مرۆڤ، له شووشه‌ى
عه‌ترى چ گرینۆیه‌كى عه‌ترساز خۆى به‌یان ده‌كات؟!
ئه‌م رۆمانه، به شیوه‌یه‌كى سه‌ره‌كى درێژه و سێ به‌شه،
309 لاپه‌رِه‌ى قه‌باره‌ى گه‌وره‌یه، به‌ڵام چیرۆكه
راسته‌قینه‌كه‌ى له به‌شى سێیه‌مدا ده‌ست پێده‌كات،
ده‌كرا هه‌مان ئه‌و ئه‌نجامانه‌ى ده‌ست ده‌كه‌ون ته‌نیا
به‌و به‌شه‌ش وه‌گیرهاتبان ئه‌گه‌ر نووسه‌ره‌كه‌ى ئه‌وه‌نده
درێژدادرِى نه‌كردبا. به‌هه‌رحاڵ، هیوادارم ئه‌م
نووسینه ببێته هانده‌ر بۆ خوێندنه‌وه‌ى ئه‌و رۆمانه
و ستاییشێكیش بێت بۆ وه‌رگێرِ (كه‌ریم په‌رِه‌نگ) ، كه‌راسته‌وخۆ
له ئه‌ڵمانییه‌وه وه‌ریگێرِاوه و له خوێندنه‌وه‌ى
وه‌رگێرِانێكى دیكه‌ى هه‌مان ئه‌و رۆمانه‌ى له عه‌ره‌بییه‌وه
رزگاریكردین.
|