مه‌زهه‌ب و حكومه‌تی ئینسانی
وه‌ڵامی حه‌مید تقوایی به‌ چه‌ند پرسیارێك له‌ گفتوگۆیه‌كی ڕاسته‌وخۆ و كراوه‌دا

  

وه‌رگێڕانی له‌ فارسیه‌وه‌ :
كاروان نه‌جمه‌دین




یه‌كه‌مین پرسیار ئه‌وه‌یه‌ دوای ئه‌وه‌ی ئێوه‌ به‌ ده‌سه‌ڵات گه‌یشتن له‌گه‌ڵ مه‌زهه‌ب چی ده‌كه‌ن ؟ ، چونكه‌ هه‌نێك هه‌ن كه‌ نوێژ ده‌كه‌ن و زۆر ێك پێش جمهوری ئیسلامی حیجابیان هه‌بوه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ چی ده‌كه‌ن ؟


حه‌مید ته‌قوایی : ببینن سیاسه‌تی ئێمه‌ له‌ به‌رانبه‌ر مه‌زهه‌بدا ته‌واوه‌ن ڕۆشنه‌ ، یه‌كه‌مین كار كه‌ ئێمه‌ ئه‌یكه‌ین ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ده‌ستی مه‌زهه‌ب له‌ ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تی خه‌ڵك كۆتا ئه‌كه‌ین ، له‌ یاسا ، له‌ په‌روه‌رده‌ و فیركردن ، له‌ حكومه‌ت و هه‌تا له‌ مجلیسی میوانی و ئاهه‌نگی هاوسه‌رگیری ، له‌ مه‌راسمی پرسه‌ و له‌دایك بون و زه‌واج و ته‌ڵاق ، له‌ هه‌موو ئه‌و كارانه‌ ده‌ستیوه‌ردانی مه‌زهه‌ب و به‌لاشخۆری ئاخوندی كۆئه‌كه‌ینه‌وه‌ ، به‌ڵام به‌ناونیشانی بیروباوه‌ڕی تایبه‌تی مه‌زهه‌ب ئازاده‌ ، خه‌ڵك ئازادن باوه‌ڕیان به‌هه‌ر مه‌زهه‌بێك هه‌بێت ، یان هیچ مه‌زهه‌بێكیان نه‌بێت ، ئێمه‌ مه‌زهه‌بی ڕه‌سمیمان نیه‌ ، مه‌زهه‌بی ڕسمیمان نیه‌ چونكه‌ ئازادی مه‌زهه‌بمان هه‌یه‌ ، له‌ ته‌واوی ئه‌و وڵاتانه‌ی كه‌ مه‌زهه‌بی ڕه‌سمی هه‌یه‌ مه‌زهه‌به‌كانی دیكه‌ مافیان پێشێلكراوه‌ ، ئه‌گه‌ر مه‌زهه‌بی ڕسمی من شیعه‌ بێت هه‌تا سونیه‌كان مافی ئازادی مه‌زهه‌بیان نیه‌ تا ئه‌گات به‌ یه‌هودی و مه‌سیحی و به‌هائی ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئێمه‌ مه‌زهه‌بی ڕه‌سمیمان نیه‌ ، ئازادیی مه‌زهه‌بمان هه‌یه‌و ئازادیی بێ‌ مه‌زهه‌بی ، كه‌ ئه‌مه‌ی دوایی زۆر گرنگه‌ ، چونكه‌ هیچكات مه‌زهه‌ب مه‌حدودیه‌تی نه‌بووه‌ ، هه‌میشه‌ قسه‌یان وتراوه‌ ، ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ زمانی بڕدراوه‌ ئاته‌ئیسته‌كان بون ، كه‌سێك بوه‌ كه‌ كاریكاتێری محمد ی كێشاوه‌ یان له‌گه‌ڵ پیرۆزیه‌كانی مه‌زهه‌ب ڕوبه‌ڕو بونه‌ته‌وه‌ ، هه‌ركه‌س ئه‌بێت ئازاد بێت لایه‌نگر یان دژی هه‌ر مه‌زهه‌بێك هه‌رچی ئه‌وێت به‌ هه‌ر شێوه‌یه‌ك ده‌ری ببڕێت ، من ئه‌مه‌وێت كاریكاتێری محمد یان هه‌ر پیرۆزێكی تر بكێشم ، هه‌روه‌ها تۆ بڕۆ كاریكاتێری كه‌سێك بكێشه‌ كه‌ من خۆشم ئه‌وێت ، من ئه‌مه‌وێت یه‌ك كتێبی ئایه‌تی شه‌یتانی بنوسم ، تۆ بڕۆ كتێبی ئایه‌تی زه‌مینی بنوسه‌ ، من ئه‌مه‌وێت فلیمێك به‌هه‌م بێنم هه‌مانشێوه‌ كه‌ لێره‌ له‌ وڵاتانی ڕۆژ ئاوا به‌رهه‌می ده‌هێنن فلیمێك ته‌نز ئامێزی به‌ مه‌سیح ئه‌كات ( ئه‌گه‌رچی لێره‌ش ناچاریانكردن كه‌ ناوی فلیمه‌كه‌ بگۆڕن ، به‌ڵام له‌ كۆمه‌ڵگه‌ی خوازراوی ئێمه‌دا ناچار به‌وه‌ش نین ) ، تۆ بڕۆ فلیم به‌رهه‌م بێنه‌ و ته‌نز له‌ هه‌ركه‌سێك بده‌ كه‌ ئه‌ته‌وێت ، ئه‌بێت مه‌زهه‌ب بخرێته‌ چوارچێوه‌ی تایبه‌تیه‌وه‌ چونكه‌ مه‌زهه‌ب به‌ شێوه‌ی واقعی له‌ كۆمه‌ڵگاكانی ئه‌مڕۆ و ته‌واوی كۆمه‌ڵگای چینایه‌تی بیروباوه‌ڕی تایبه‌تی نه‌بووه‌ و نیه‌ .
خاڵی یه‌كه‌م : بروباوه‌ڕ ویراسی نیه‌ به‌ڵام مه‌زهه‌ب به‌ ویراسی ئه‌گات ، ئه‌گه‌ر دایكو باوكی تۆ لیبراڵ بن تۆ به‌ لیبراڵی نایته‌ دنیاوه‌ ، گه‌وره‌ ئه‌بیت و خه‌تی سیاسیت هه‌ڵئه‌بژێریت ، ئه‌گه‌ر دایكو باوكی تۆ لایه‌نگری وه‌رزشی تێنس بن تۆ به‌ لایه‌نگریی وه‌رزشی تێنس له‌دایك نابیت ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر دایك و باوكت مسوڵمان بن تۆ مسوڵمانی ، یه‌هودی بن تۆ یه‌هودیت ، به‌و شێوه‌یه‌ نیه‌ كه‌ خه‌ڵك بو به‌ 18 ساڵ بچێت بۆ كتێبخانه‌و قورئان و ئینجیل و ته‌ورات و ئاڤێستا و هه‌ر دینێكی تر بخوێنێته‌وه‌ و دواتر مه‌زهه‌بێك هه‌ڵبژێرێت ، كه‌سێك به‌ مه‌زهه‌به‌كه‌ی ڕازی نه‌بوه‌ ، ئه‌وه‌یان به‌ میرات پێگه‌یشتوه‌ .
له‌به‌ر ئه‌وه‌ به‌و واتایه‌ مه‌زهه‌ب بیروباوه‌ڕێكی تایبه‌تی نیه‌ ، مه‌زهه‌ب هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ به‌سه‌ر منداڵدا ئه‌سه‌پێت ، ئه‌بێته‌ به‌شێك له‌ شێوه‌ ژیانی خه‌ڵك و له‌گه‌ڵیان گه‌وره‌ ئه‌بێت و كه‌سێك كه‌ له‌ كۆمه‌ڵگایه‌كی ئیسلامیدا گه‌وره‌ئه‌بێت به‌پێی هه‌ڵسه‌نگاندن مسوڵمانه‌ و له‌ ئیسلامدا كه‌گه‌ر بتانه‌وێت واز له‌ مه‌زهه‌به‌كه‌تان بێنن خوێنتان حه‌ڵاڵه‌ ، ناتوانیت واز له‌ ئیسلام بهێنیت ، ئه‌تان كوژن ، له‌ مه‌زهه‌بی یه‌هودیدا كه‌ تا ئاستێكی زۆر خوێنیی و قه‌ومیه‌ و مه‌زهه‌بی یه‌هودی و نه‌ته‌وه‌ی یه‌هود كراوه‌ته‌ یه‌ك جه‌سته‌وه‌ به‌یه‌كه‌وه‌ هه‌ڵپیكراون ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هه‌تا وازهێنان له‌ مه‌زهه‌ب ئازاد بێت مه‌زهه‌ب ئه‌بێته‌ وه‌ره‌سه‌ ، هه‌ڵنابژێردرێت ، مه‌زهه‌ب هیچكات بیروباوه‌ڕ نه‌بوه‌ ، مه‌زهه‌ب هه‌میشه‌ چه‌كێك بوه‌ سه‌پێنه‌ر بۆئه‌وه‌ی هه‌ڵاواردن و بێچاره‌یی و جه‌هه‌نه‌می ئه‌و دونیایان ئاراسته‌ بكات ،
خاڵی دووه‌م ئه‌وه‌ی كه‌ مه‌زهه‌ب یه‌ك شێوه‌ كار و یه‌ك پیشه‌ی پڕ ده‌رامه‌ت بوه‌ و هه‌یه‌ ، ڤاتیكان گه‌وره‌ترین سه‌رمایه‌دای ئه‌وروپایه‌ ، هه‌روه‌ها ئیسلام كه‌لای هه‌موتان زانراوه‌ كه‌ له‌ ئێراندا چ كارێك ده‌كات ، به‌ دۆلار و یۆرۆ ماڵتی ملیاردێرن ، واتای دوه‌می ئێمه‌ بۆ سڕینه‌وه‌ی مه‌زهه‌ب له‌ كۆمه‌ڵگادا به‌رگرتنه‌ به‌ مه‌زهه‌ب وه‌ك پیشه‌یه‌ك ، ئه‌وه‌ مه‌منوع ناكه‌ین كه‌ سه‌ره‌نجام كه‌سێك ئه‌یه‌وێت نه‌زر و سه‌رفتره‌ و زه‌كاتی بداته‌ ئاخوندێكی لاكۆڵان، بڕوات بیدات به‌ڵام ئه‌بێت نوسینگه‌كه‌یان كراوه‌ بێت ، به‌لاشخۆری مه‌منوعه‌ ، باجیان ئه‌خرێته‌سه‌ر ،ئه‌وانه‌ی تا ئه‌وكات له‌خه‌ڵكیان سه‌ندوه‌ ئه‌یگێڕینه‌وه‌ بۆ خه‌ڵك، ته‌واوی زه‌وی و ماڵ و موڵكی كه‌ چ له‌م سه‌رده‌مه‌و چ له‌سه‌رده‌می شادا كۆیانكردۆته‌ لێیان وه‌رده‌گیرێت ، بچن به‌پێی سونه‌ته‌كانی خۆیان سه‌رفتره‌ و زه‌كات و هه‌قی ئیمامه‌كانیان بده‌ن ، به‌ڵام شێوه‌ و كاری مه‌زهه‌ب ئه‌بێت محدود و یاسایی و ته‌واوه‌ن ئاشكرا و كونترۆڵَكراو بێت .
وه‌سه‌ره‌نجام به‌جێگه‌یاندنی ڕێوڕه‌سمی مه‌زهه‌بی تا ئه‌و جێگه‌یه‌ی زه‌ره‌ر له‌ مافی كه‌سانی دیكه‌ نه‌دات ئازاده‌ ، له‌ كۆمه‌ڵگادا مه‌زهه‌ب ئازاده‌ هه‌ركه‌سێك نه‌ك ته‌نیا ئه‌توانێت به‌هه‌ر مه‌زهه‌بێك باوه‌ڕداربێت ، به‌ڵكو ئه‌توانێت كار به‌ سونه‌ت و ئاینی خۆشی بكات ، ئه‌توانێت نوێژ بكات ، بچێت بۆ حه‌ج ، هه‌تا ئه‌توانێت ڕێوه‌ڕسمی عاشوراشی هه‌بێت به‌ڵام به‌و مه‌رجه‌ی قه‌مه‌ نه‌وه‌شێنێت ، نه‌ك له‌به‌ر ئه‌وه‌ی قه‌مه‌ وه‌شاندن ئیسلامیه‌ ، به‌ڵكو له‌به‌ر ئه‌وه‌ی دژی ئینسانیه‌ ، وه‌حشه‌تناكه‌ و له‌به‌ر ئه‌وه‌ش پێشی پێ‌ ئه‌گرین ، سه‌پاندنی مه‌زهه‌ب به‌سه‌ر منداڵاندا مه‌منوعه‌ ، مناڵان مه‌زهه‌بیان نیه‌ ، حیجاب له‌سه‌ركردنی كچی 9ساڵ مه‌منوعه‌ ، لێگه‌ڕێ‌ با ببێت به‌ 18 ساڵ ، ئه‌گه‌ر حه‌زی لێبو ئه‌یكات ، شایه‌ت گا په‌رست ده‌رچێت ، ناتوانیت بیسه‌پێنیت به‌سه‌ریدا ، ئێمه‌ كۆشش ئه‌كه‌ین مه‌زهه‌ب بكه‌ینه‌ كارێكی تایبه‌تی و وه‌ك یه‌ك بیرو باوه‌ڕ به‌ سێ‌ ساڵ كاری كلتوری ته‌واوی ده‌كه‌ین ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی مه‌زهه‌ب له‌ مه‌نتقی بونیه‌وه‌ نیه‌ ، هه‌ر كه‌سێك دوو تا چوار بزانێت ئه‌فامێت كه‌ له‌ چاڵێكدا كه‌سێك ناتوانێت 500 ساڵ بژی ، یان ڕۆژێكی زیندوبونه‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ به‌سه‌ر پردێكدا تێپه‌ڕیت كه‌ وه‌ك مو باریكه‌ و وه‌ك شمشێر تیژه‌ ، ئه‌مه‌ به‌ منداڵێكی 6 ساڵ بڵێ‌ پێتان پێده‌كه‌نێت ، ده‌سه‌ڵاتی مه‌زهه‌ب له‌مه‌دا نیه‌ ، ده‌سه‌ڵاتی مه‌زهه‌ب له‌ هه‌مان پیشه‌گه‌ری و له‌وێدایه‌ كه‌ له‌سه‌ره‌وه‌ بانگه‌شه‌ ده‌كرێت و وه‌ك ماركس ده‌ڵێت ڕۆحی دنیای بێڕۆحی ئێمه‌یه‌ ، كۆمه‌ڵگایه‌ك كه‌ ئینسانی نیه‌ پێویستی به‌ ماده‌ی هۆشبه‌ره‌ و مه‌زهه‌ب هه‌رزانترین و ناسراوترین ماده‌ی هۆشبه‌ری ئه‌و دنیایه‌یه‌ ، له‌و كۆمه‌ڵگایه‌دا ئینسانیه‌ت ده‌سته‌به‌ر نابێت ، هه‌ژاری و به‌دبه‌ختی ئه‌بینیت ، دنیایه‌كی تر ئه‌سازێنن و دنیای نمونه‌یی ئینسان ئه‌نێرنه‌ ئاسمان و ئه‌ڵێن دوای مه‌رگ ئه‌چیت بۆ ئه‌وێ‌ ،نیگه‌رانی ئه‌مدنیا مه‌به‌ ئێره‌ كه‌ دنیای تێپه‌ڕیوه‌ و ته‌نیا 70 ساڵه‌ دوای ئه‌ڕۆیت بۆ ئاسمان و 700 ملیۆن ساڵ ئه‌ژیت .
له‌به‌ر ئه‌وه‌ ڕیشه‌ی مه‌زهه‌ب له‌سه‌ر بنچینه‌ی بێبه‌شی و هه‌ژاری و وه‌به‌رهێنانه‌ و ئه‌وانه‌ مه‌زهه‌ب به‌ زیندویی پیشان ده‌ده‌ن و ئه‌و چینانه‌ی كه‌ ئه‌و هه‌ژاری و وه‌به‌رهانانه‌ ئه‌خوازن و سودی لێ ئه‌كه‌ن ئه‌یپارێزن و گه‌وره‌ی ئه‌كه‌ن ، له‌ خوێندنگاكانیاندا دوباره‌ وه‌ك ده‌رس ئه‌یلێنه‌وه‌ ، تا ڕوداوێك دێته‌ پێشه‌وه‌ كه‌ پاپا ئه‌خه‌نه‌ سه‌یاره‌یه‌كی گه‌وره‌ی شوشه‌وه‌ و به‌ده‌وری ئه‌وروپای خۆرهه‌ڵات و خۆرئاوادا ئه‌یگێڕن ، له‌ ئه‌مریكای لاتین ئه‌یگێڕن ، بزوتنه‌وه‌ی ئیسلامی سیاسی زانستیی ئه‌كاته‌وه‌ ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پاره‌ له‌وه‌دایه‌ ، به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌شی چینێك پێویستیه‌تی ، له‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌م حاڵه‌ته‌دا كۆیله‌داری هه‌ڵپێچرا ، مه‌زهه‌بیش ده‌یتوانی هه‌ڵپێچرێت سه‌رمایه‌داری پێویستی به‌ كۆیله‌داری نیه‌ ، كرێكارێكی به‌كرێی ئه‌وێت كه‌ به‌ ڕواڵه‌ت ئازادبێت و وه‌كو كۆیله‌ش كار بكات و ئه‌وه‌شی دروستكردووه‌ ، به‌ڵام پێویستی به‌ مه‌زهه‌به‌ ، گه‌وره‌كانی شۆڕشی گه‌وره‌ی فه‌ڕه‌نسا ئاته‌ئیست بوون ، نێیه‌ت باشه‌كانیان بیریانكرده‌وه‌ به‌ڕاستی ئه‌یانویست مه‌زهه‌ب كۆبكه‌نه‌وه‌ ، به‌ڵام كۆمۆنه‌ی پاریس ڕویدا و بینیان نا نابێت ،مه‌جبور بون مه‌زهه‌ب بگێڕنه‌وه‌ و گێڕایانه‌وه‌ .
ئه‌وه‌ی كه‌ ئێمه‌ ئه‌یڵێین مه‌زهه‌ب وه‌لانێین بناغه‌كه‌ی ئه‌وه‌ نیه‌ كه‌ ته‌نیا ته‌بلیغ و ته‌رویج بكه‌ین ، ئه‌وه‌ به‌شێكی بنه‌ڕه‌تیه‌ ، ئه‌وه‌ی كه‌ زمانیان بڕیوین و ئازادیمان نیه‌و ئێستا ئازادی به‌ده‌ست دێنین و مه‌زهه‌ب به‌ناونیشانی یه‌ك بیروباوه‌ڕی تایبه‌تی ئه‌بینین و به‌م پێیه‌ له‌جێگه‌ی خۆیدا ئه‌چینه‌ جه‌نگیه‌وه‌ ، به‌ڵام بنه‌مای تێكۆشانی ئێمه‌ دژی مه‌زهه‌ب ئه‌وه‌یه‌ كه‌ پایه‌ واقعیه‌كانی له‌به‌ین به‌رین ، وه‌ك ماركس ده‌ڵێت مه‌زهه‌ب گوڵێكه‌ كه‌به‌ زنجیره‌وه‌ ڕواوه‌ ، ئه‌گه‌ ر ئه‌ته‌وێت له‌ناوی ببه‌یت زنجیره‌كه‌ بپسێنه‌ ، گوڵكه‌ لێبكه‌یته‌وه‌ دووباره‌ ده‌ردێته‌وه‌ ، ئه‌و دنیای توندوتیژ و نائینسانی و قبوڵنه‌كراوه‌ی كه‌ مه‌زهه‌ب به‌سه‌ر زۆرینه‌ی خه‌ڵكی هه‌ژار و بێچاره‌د ئه‌یسه‌پێنێت ، ئه‌و هه‌ژاری و به‌دبه‌ختیه‌ له‌ناوبه‌رن ، مه‌زهه‌ب ئیتر جێگایه‌كی نیه‌ وه‌ك ته‌شویشێك له‌ناو ئه‌چێت ، وه‌ك كرمێكی زه‌لكاو ، زه‌لكاوه‌كه‌ وشك بكه‌یت كرمه‌كه‌ش له‌ناوئه‌چێت .
ئه‌مه‌ بنه‌مای جوڵه‌ی ئێمه‌یه‌ به‌رانبه‌ر مه‌زهه‌ب و له‌ هه‌مانكاتدا وه‌ك كارێكی تایبه‌ت محدودمانكرد و به‌ناونیشانی بیروباوه‌ڕێك ئاسان ئه‌توانین ڕه‌خنه‌ی لێبگرین و ڕه‌تی بكه‌ینه‌وه‌ ، چونكه‌ هه‌مان شێوه‌ كه‌ وتم ده‌سه‌ڵاتی مه‌زهه‌ب له‌ مه‌نقی بونیه‌وه‌ نیه‌ .ده‌سه‌ڵاتی له‌وانه‌دایه‌ كه‌ وتم و ئه‌بێت ئه‌وانه‌ بسڕینه‌وه‌ .

پرسایر : مه‌زهه‌بیه‌كان كام ئازادیانه‌یان هه‌یه‌ ؟

حمید ته‌قوایی : ئازادن تا كاتێك ئارامی خه‌ڵكانی تر نه‌شێوێنن ، هه‌قیان نه‌یه‌ 5ی به‌یانی له‌ بڵنگۆی گه‌ڕه‌كه‌وه‌ بانگ بده‌ن ، بچن له‌ ژوره‌كانتانا بانگه‌كه‌تان بده‌ن و نوێژه‌كه‌تان بكه‌ن ، ویستت بچی بۆ حه‌ج بڕۆ ، ئه‌تانه‌وێت عاشورا به‌ڕێبخه‌ن به‌ڕێی بخه‌ن ،به‌ڵام مافتان مه‌ڕ به‌وشێوه‌ جه‌زره‌به‌یه‌ بكوژن ، كارم به‌وه‌ نیه‌ قورئان وتویه‌تی یان كه‌سێكه‌ دیكه‌ ، هنده‌كانیش ده‌ڵێن نابێت گا بكوژیت ، هه‌ركه‌سه‌ شتێك ئه‌ڵێت ، ئێمه‌ كارمان به‌وه‌ نیه‌ ئێمه‌ مافی ئاژه‌ڵان ئه‌پارێزین ،ئێوه‌ نابێت ئازاری ئاژه‌ڵ بده‌ن ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی 1400 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر كه‌سێك وتویه‌تی مریشك نیوه‌ مردو بكه‌یت پاشان په‌له‌قاژه‌ بكات تا ئه‌مرێت ،ئه‌وه‌ مه‌منوعه‌ ، جا چجای مافی منداڵ و ئینسان ، له‌ هه‌رشوێنێك مه‌زهه‌ب به‌شێوه‌یه‌ك ده‌ستێوه‌ردانی كرد له‌ مافی مرۆڤدا كه‌ مافی مرۆڤ پێشێلبكات مه‌منوعه‌ ، نه‌ك له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مه‌زهه‌به‌ ، ڕه‌نكه‌ تۆ ناسیۆنالیست بیت و بڵێیت مه‌رامی من واده‌ڵێت كه‌ هه‌ركه‌س ئاگری به‌ردایه‌ ئاڵایه‌كی سێ‌ ڕه‌نگ ئه‌بێت له‌ په‌ناگوێی بدرێت ، پێش به‌ تۆش ئه‌گرین ، ناسیۆنالستبه‌ به‌ڵام ناتوانیت ده‌ستدرێژی بكه‌یت و مافی ئه‌وانی دیكه‌ به‌رته‌سك بكه‌یته‌وه‌ ، گا په‌رستیت ؟ محمد په‌رستیت ؟ بودا په‌رستیت ؟ مه‌سیح په‌رستیت ؟ ببه‌ ، هه‌ركه‌س هه‌یت كاره‌كه‌ت بكه‌ ، ئازادیت كتێب بنوسیت ، ئازادیت بۆنه‌ت هه‌بێت ( هه‌مان شێوه‌ كه‌ وتم به‌بێ‌ ئه‌وه‌ی كه‌ بیته‌ مایه‌ی عه‌زێتكردنی خه‌ڵكانی دیكه‌) ، ئازادیت حیجاب بپۆشیت ، به‌ناونیسانی بیروباوه‌ڕ به‌حس بكه‌یت ، كتیب بنوسن و جوابتان ئه‌ده‌ینه‌وه‌ ، مونازه‌ره‌ ساز ئه‌ده‌ین ، گفتوگۆ ئه‌كه‌ین ، كاری كلتوری ئه‌كه‌ین ، كاری زانستی ئه‌كه‌ین ، ئه‌وه‌ ئازاده‌ له‌كۆمه‌ڵگادا ، ئه‌مه‌وێت بڵم هه‌تا ئه‌و مه‌زهه‌بیانه‌ی كه‌ نیگه‌رانن ئه‌بێت خوازیاری كومه‌ڵگای سۆسیالستی بن چونكه‌ ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌یه‌ كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی واقعی ئازادی مه‌زهه‌ب تێیدا جێبه‌جی ئه‌بێت ، چونكه‌ كۆمه‌ڵگای ئێمه‌ مه‌زهه‌بی ڕسمی نیه‌ ،به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه‌وه‌ ئه‌ڵته‌رناتیڤێكی دیكه‌ ئه‌گه‌ر بییه‌وێت ڕه‌چاوی مه‌زهه‌بی ڕه‌سمی بكات ئه‌وا واتا مه‌زهه‌به‌كانی دیكه‌ بێ‌ مافن .

پرسیار : له‌م ماوه‌یه‌دا باسێك هه‌یه‌ له‌ سوید ، كه‌سانێك كه‌ حیجابن به‌ ئاشكرا ئه‌ڕۆنه‌ده‌ره‌وه‌ و هه‌تا كه‌سێك هه‌یه‌ كه‌ ده‌یه‌وێت له‌ ڕه‌وزه‌یه‌كی منداڵان ئیش بكات ئه‌ڵێت من ئه‌م حیجابه‌م هه‌یه‌ و له‌م وڵاته‌ مه‌زهه‌ب ئازاده‌ و من ئه‌مه‌وێت له‌م خوێندنگایه‌ به‌ هه‌زهه‌ب و به‌ حیجابی خۆمه‌وه‌ ئیش بكه‌م ، حیزبی كۆمۆنیستی كرێكاری ئه‌ڵێت من باشترین حیزبم و باشترین ئه‌ڵته‌رناتیڤم هه‌یه‌ و هه‌موكه‌س ئه‌توانێت مه‌زهه‌بی خۆی پیاده‌ بكات ، ئایا ئێوه‌ ڕێگه‌ ئه‌ده‌ن كه‌ كه‌سێك به‌ ئاشكرا به‌ حیجابه‌وه‌ له‌سه‌ر جاده‌كان بڕوات و له‌ فه‌رمانگه‌ی ده‌وڵه‌تی و خوێندنگادا ئیش بكات ؟ ئه‌و ئازادیه‌ له‌ حیزبی ئێوه‌دا هه‌یه‌ ؟ ئه‌گه‌ر به‌ ده‌سه‌ڵات گه‌یشتن له‌ سبه‌ینێی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێراندا مۆڵه‌تی ئه‌و كاره‌ به‌و ده‌ده‌ن ؟ من وه‌ڵامێكی كورت به‌ پرسیاره‌كه‌ی خۆم ده‌ده‌مه‌وه‌ ، به‌ بۆچونی من ئه‌گه‌ر ئه‌و مۆڵه‌ته‌ی بده‌ن ئه‌وه‌ پێشپَلكردنی كه‌سایه‌تی منه‌ ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ له‌ كۆمه‌ڵگادا بۆچونی باوه‌ڕی خۆی ئاشكرا ده‌كات و به‌و كاره‌ی هه‌ر ساته‌و ئازادی من كه‌م و محدود ده‌كاته‌وه‌ .

حمید ته‌قوایی : ئێوه‌ چه‌ند خاڵێكتان گوت كه‌ به‌ بڕوای من جیاوازن .مه‌زهه‌ب له‌ دامه‌زاره‌وه‌ی ده‌وڵه‌تیدا مه‌منوعه‌ ، وه‌ هه‌ر جۆره‌ ڕوكه‌شێكی مه‌زهه‌بی له‌ خوێندنگا و فه‌رمانگه‌كاندا مه‌منوعه‌ ،له‌ خوێندنگادا نه‌ ئه‌بێت الله‌ و ئه‌كبه‌ر بكرێت و نه‌ ئه‌ستێره‌ی داود و نه‌ سه‌ڵیب ، له‌ ده‌وائیر و خوێندنگادا ڕێوڕه‌سم و بانگه‌شه‌ی مه‌زهه‌بی مه‌منوعه‌ ، نابێت مامۆستا به‌جلی مه‌زهه‌بی ئیسلامی و مه‌سیحی و بودایی و ئه‌وانی تره‌وه‌ بچێت بۆ خوێندنگا ، جیایی دین له‌ په‌روه‌رده‌ و فێركردن ته‌نیا ئه‌وه‌ نیه‌ كه‌ له‌ كتێبه‌كاندا ده‌رسی دینی نه‌لێینه‌وه‌ ، به‌ڵكو به‌و واتایه‌ی كه‌ جلوبه‌رگه‌كان و و نیشانه‌كان و ڕێوڕسمی مه‌زهه‌بی له‌ خوێندنگاكاندا مه‌منوعه‌ و هه‌روه‌ها له‌ دامازراوه‌ی ده‌وڵه‌تییش، سكۆلاریسم واتا ئه‌وه‌ ، كه‌سێك ئه‌یه‌وێت له‌ شه‌قامه‌كان به‌ حیجابه‌وه‌ بڕوات ئازاده‌ ، ئه‌یه‌وێت پرسه‌گێڕیی عاشورا بكات ئازاده‌ ، ئه‌وه‌ ئه‌بێته‌ ئازادی بێقه‌یدو شه‌رتی به‌یان ،كه‌سێك ئه‌یه‌وێت له‌ شه‌قامه‌كان بڕوا به‌ رێدا و بگری ،هیچ كه‌س زه‌ره‌ر ناكات ، ئه‌وه‌ پرسیارێك بوو كه‌ له‌كۆبونه‌وه‌یه‌كی حزبی لێیانكردم ، وتیان مۆڵه‌تی عاشورا ئه‌ده‌ن وتم بێگومان ده‌یده‌ین ، له‌به‌رانبه‌ردا مۆڵه‌تی كه‌رنه‌ڤاڵی شادیش ده‌ده‌ین ، ئه‌مڕۆ عاشورا و سبه‌ی كه‌رنه‌ڤاڵی موزیك و یان كه‌رنه‌ڤه‌ڵی گه‌ی و له‌زبیه‌نه‌ ، له‌ هه‌مان شه‌قام ، سه‌یربكه‌ن خه‌ڵك بۆ كه‌رنه‌ڤاڵی شادی باشتر ئه‌چێت یان پرسه‌ ، ئێمه‌ ئه‌بێت به‌ سه‌لماندن مه‌زهه‌ب له‌ كۆمه‌ڵگادا كۆبكه‌ینه‌وه‌ ، ئه‌بێت كاربكه‌ین كه‌ بپوكێته‌وه‌ ،یاساییه‌ن ڕاست نیه‌ و هه‌تا به‌ قازانجی مه‌زهه‌ب ته‌واو ده‌بێت ، ئه‌گه‌ر بڵێیت كه‌تۆمافت نیه‌ له‌ شه‌قام نمایش بكه‌یت ، بۆنمونه‌ مۆڵه‌ت نه‌ده‌یت بڕۆن بۆ حه‌ج و مه‌منوعه‌ و خورافه‌یه‌ ، باشه‌ خورافه‌یه‌ كه‌ خورافه‌یه‌ تۆ ئه‌و خورافه‌یه‌ له‌ بیری مندا تێكبشكێنه‌ ، به‌ڵام ئه‌ی ئازادی سه‌فه‌ر چیلێهات ؟ ، ئازادی مه‌زهه‌ب چیلێهات ؟ ، مه‌زهه‌ب به‌ناونیشانی كارێكی تیبه‌تی ئازاده‌ هه‌تا ئه‌گه‌ر ئه‌و كاره‌ تایبه‌تیه‌ یانه‌یه‌ك بێت ، سه‌یركه‌ن له‌ ئه‌مریكا ئه‌نجومونێك هه‌یه‌ وابیر ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ زه‌وی ته‌خته‌ ، ئه‌چن بانگه‌شه‌ ئه‌كه‌ن ، ڕێپێوان ئه‌كه‌ن ، پیكنیك ئه‌كه‌ن ، كۆبونه‌وه‌ی وتاردان ئه‌به‌ستن ، نازانم ئه‌ندامه‌كانیان چه‌ند نه‌فه‌ره‌ به‌ڵام هه‌ن ، به‌شێكیش باوه‌ڕیان وایه‌ خودا هه‌یه‌ ، ئه‌وانه‌ له‌و ئه‌نحومه‌نی زه‌مین ته‌خته‌ زیاترن و به‌ڵام بیروباوه‌ڕیان به‌ یه‌ك ئاست خورافیه‌ ، با بڕۆن ئیشی خۆیان بكه‌ن و قسه‌ی خۆشیان بكه‌ن ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی من ئیسپاتی بكه‌م كه‌ زه‌وی ته‌ختنیه‌ ئه‌نجومه‌نه‌كه‌ قه‌ده‌غه‌ ناكه‌م ، یه‌ك وێنه‌یان پیشان ئه‌ده‌م كه‌ له‌ڕێگه‌ی سه‌ته‌لایته‌وه‌ گیرابێت ده‌ڵم سه‌یركه‌ زه‌وی خڕه‌ ، ( ئێمه‌ له‌ پۆلی 12 له‌ خوێندنگا كتێبێكمان ئه‌خوێند به‌شێكی 50 لاپه‌ڕه‌یی تێدابوو ئه‌وه‌ی ڕون ده‌كرده‌وه‌ كه‌ بۆچی زه‌وی خڕه‌ ،له‌كتێبه‌كه‌دا هاتبوو كه‌ كه‌شتی له‌ ئاسۆدا ده‌ڕوات له‌پێشدا به‌یداخه‌كه‌ی ئه‌بینرێت و ئۆقیانوس خڕده‌بێت و خۆر نیوه‌ی ده‌رئه‌كه‌وێت و ئه‌وانه‌ ، مامۆستاكه‌مان وتی ئه‌و به‌شه‌ ته‌رك بكه‌ن من وێنه‌یه‌كم هه‌یه‌ پیشانتان ده‌ده‌م ، زه‌وی خڕه‌و ته‌واو !)
من ئه‌مه‌وێت بڵێم هه‌ركه‌سێك چی ئه‌نجومه‌نێك دروستده‌كاتو له‌باره‌ی هه‌رچیه‌كه‌وه‌ ئازاده‌ ، ته‌نها مه‌زهه‌ب نیه‌ ده‌رباره‌ی هه‌رشتێكی وه‌كو لایه‌نگرانی زه‌مین ته‌خته‌ و یانه‌ی خۆیانیان هه‌یه‌ ، شیعه‌كان ، سونه‌كان ، یه‌هودیه‌كان ، هه‌ڵبه‌ت ئه‌زانم زۆر له‌م قسانه‌ قوڵتر و مێژوویی تر و بنه‌ڕتی ترن ،به‌ڵام له‌ڕوی یاساییه‌وه‌ كه‌ئێمه‌ تێی ئه‌ڕوانین له‌كۆمه‌ڵگه‌ی سۆسیالستیدا ئه‌بێت هه‌بێت ئه‌وانه‌ هه‌مو مافی كۆبونه‌وه‌ و ئه‌نجومه‌ن و ڕێخراوه‌یی ئه‌یانگرێته‌وه‌ ، ئێوه‌ له‌باره‌ی هه‌رشتێكه‌وه‌ ئه‌توانیت ئه‌نجومه‌ن دروست بكه‌ن ، له‌ كومه‌ڵگه‌كانی ئه‌وروپادا ده‌یان هه‌زار له‌وانه‌ هه‌یه‌ ، هه‌ندێك له‌وانه‌ ئه‌وه‌نده‌ گاڵته‌ ئامێزن كه‌ پێكه‌نینتان پێی دێت به‌ڵام دروستیانكردووه‌ ، له‌ده‌وری یه‌ك كۆده‌بنه‌وه‌ و نانی ئێواره‌ به‌یه‌ك ده‌ده‌ن و سه‌یران ساز ئه‌كه‌ن و له‌ شه‌قامه‌كاندا خۆپیشاندان ئه‌كه‌ن ، ئه‌گه‌ر بابه‌تێكی كۆمه‌ڵایه‌تی و واقعیش بێت هه‌زاران كه‌سیان لێ‌ كۆده‌بێته‌وه‌ ، وه‌كو دژی سته‌م به‌رانبه‌ر ژنان ، شكستی عه‌وله‌مه‌ ،بزوتنه‌وه‌ی ژینگه‌ كه‌ له‌ ئه‌مریكا و كه‌نه‌دا و هه‌م له‌ ئه‌وروپاش هه‌یه‌ و خۆپیشاندان ئه‌كه‌ن ، مافی هاو ڕه‌گه‌زبازان له‌و ڕۆژانه‌دا باشترین ئاڵایا به‌رز ئه‌كه‌نه‌وه‌ چونكه‌ مافی هاوڕه‌گه‌ز بازان له‌ ئه‌مریكای شیمالی مه‌سه‌له‌یه‌كی گه‌رمه‌ ، ئه‌گه‌ر مه‌سه‌له‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی نه‌بوایه‌ وه‌كو ئه‌نجومه‌نه‌كانی زه‌وی ته‌ختیان لێده‌هات ، ئێستا بزوتنه‌وه‌ی مه‌زهه‌بی وه‌كو ئه‌و پارێزه‌رانه‌ی ژینگه‌ی لێهاتووه‌ و ئه‌مانه‌وێت كار بكه‌ین كه‌ وه‌ك ئه‌نجومه‌نه‌كانی زه‌وی ته‌خته‌یان لێبێت ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بتوانین ئه‌و كاره‌ بكه‌ین ئه‌بێت بڵێین ئازادید ، ئه‌گه‌ر ئه‌وان بكه‌ینه‌ژ ێرزه‌مینی وه‌ك نمونه‌یه‌ك كه‌ هاوڕێه‌ك وتی كاتێك شوره‌وی شكستی خوارد مه‌زهه‌ب له‌هه‌موو كونو كه‌له‌به‌رێكه‌وه‌هاته‌ ده‌رێ‌ و یه‌كێك له‌ مه‌زهه‌بیترین وڵاته‌كان وڵاته‌كانی ئه‌وروپای ڕۆژهه‌ڵاتن ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ناكرێت شتێك كه‌ له‌ زهنی ئینسانه‌كاندایه‌ به‌زۆر بیسڕیته‌وه‌ ، ئه‌بێت كۆشش بكه‌ین مه‌زهه‌ب ببێته‌ بیروباوه‌ڕێكی تایبه‌تی ، وه‌ختێك گۆڕا به‌ بیروباوه‌ڕی تایبه‌تی نابێت به‌ یاسا بچیته‌ سۆراخی چونكه‌ پێچه‌وانه‌كه‌ی لێده‌كه‌وێته‌وه‌ ، ئه‌بێت به‌ مه‌تق ، به‌ به‌ وریایی و به‌ تیشكی زانست بچیته‌ سۆراخی .ئه‌مه‌ شێوه‌ی مامه‌ڵی ئێمه‌یه‌ له‌گه‌ڵ مه‌زهه‌ب .
 

 


* تێبینی وه‌رگێڕ: ده‌قی فارسی ئه‌م گفتوگۆیه‌ له‌ ژماره‌ 449 ی 6-3-2010ی هه‌فته‌نامه‌ی لاوانی كۆمۆنیست ( جوانان كومونیست )وه‌رگیراوه‌



 

           

 

07/06/2010

 

goran@dengekan.com

 

dengekan@yahoo.com