عەبدوڵا مەحمود: هەر ‌هێزێک ئەگەر بیەوێت ببێت بە ئۆپۆزیسیۆن پێش هەموو شت ئەرکی ئەوەیە کۆتاییهێنان بەدەسەڵاتی حزبی بکاتە سەرلەوحەی خواستی جەماوەری

ئۆپۆزیسیۆن چییە،کێن ئەو هێزانەی دەتوانن نوێنەرایەتی ئۆپۆزیسیۆن بکەن، ئەرک و کاریان لە قۆناغەجیاوازەکان چییە؟ کام کەیس و کێشەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگ...ئۆپۆزیسیۆن دەبێت هەڵوێستەی لەسەر بکات؟ ئەو هێزانەی لە رۆژگاری ئەمڕۆ لە ساحەی سیاسی کوردستان بە ئۆپۆزیسیۆن خۆیان نیشان دەدەن، دەتوانن نوێنەرایەتی بکەن و ئەو ئەرکەی لەسەر شانیانە جێبەجێ بکەن؟ رۆشنکردنەوەی زۆرێک پرسیارو لایەنی تر ئامانجی تەوەرێکی ڕۆژنامەوانیمانە. بۆ ئەم جارە (عەبدوڵا مەحمود) چالاکوانی سیاسی و چاودێری سیاسی لەگەڵمان بەشدارە:
سازدانی/ بەشدار عوسمان(بەشدار عەلی)

پرسیار: کێ دەتوانێ ببێت بە هێزێکى به‌رهه‌لستکاری راسته‌قینه‌ لە کوردستان و نوێنەرایەتى به‌رهه‌لستکار بکات..؟

عەبدوڵا مەحمود: بەداخەوە پرسی "ئۆپۆزیسیۆن" بەرهەڵسکار، وەکو زۆر پرسی تر شێوێنراوە. پێشمەرج بۆ بوونی بەرهەلسکاری رێکخراو لەهەر کۆمەڵگایەکدا بوونی قەوارەی دەوڵەتییە. لەهەر شوێنێکی دنیا دەوڵەت نەبوو، پرسی بەرهەلسکاری چوارچیوەیەکی تر بەخۆیەوە دەگرێت. هێزو حزبی سیاسی لەم حاڵەتەدا بەوانەوە دەسەڵاتیان هەیەو بەوانەشەوە لە دەرەەوەی دەسەڵاتن، تەنها سیمای کیبەرکێیەکی حزبیمان نیشان دەدەن، نەک دەسەڵات و بەرهەڵسکار. کوردستان نمونەیەکی تەواو بەرجەستەی ئەم دۆخەیە.
دیارە لەسەر ئاستی جەماوەری و شەقام نارەزایەتی و بەرهەڵستکاری دەسەڵات بەشێوەی بەردەوام بوونی هەیە، بزوتنەوە نارەزایەتیەکانی کرێکاران و کارمەندان و خوێندکاران هەر ڕۆژە لەگۆشەی شارو شارۆچکەیەک، خۆی نیشان دەدات. بەڵام هێزو حزب و ڕێکخراوێکی سیاسی کە بووبێتە چوارچێوەی ئاراستەکردن و سازدان و ڕێنوێنکردنی ئەم بزوتنەوە نارەزایەتیانە، لە ئاستی نەبووندایە.
هەر حزب و لایەنێکی سیاسی تەنانەت ئەگەر ببێتە سەکۆ و بڵنگۆی نارەزایەتی چین و توێژەکانی کۆمەڵگاش، دیسان ناتوانین ناو لەو حزب و رێکخراوە بنێن ئۆپۆزیسیۆن، بەو هۆیەوە کە حکومەت و دەسەڵاتێکی دەولەتی پیناسەکراو، لە کوردستان بوونی نییە، بەڵکە دەسەڵاتی حزبی هەیە کە حکومەت و پەرلەمانی بەتەوفوقی حزبی سازداوە، و هەموو جوڵەو کارو بڕیارو هەڵویست و کارنامەکەی لە بارەگای سەرەکی حزبەکان و سەرۆک و سکرتیری حزبەکانەوە، دەدرێت. حکومەت و پەرلەمان تەنها گوێبیست و جیبەجێکەری بریارو راسپاردەکانی حزبن و هیچ بریارو کارنامەیەک نییە بخرێتە ئەجندای حکومەت و پەرلەمانەوە ئەگەر پێشتر رەزامەندی و تەوافوقی حزبە خاوەن دەسەڵاتەکانی لە پشت نەبێت. ئەمەش وای کردوە کە پەیوەندی حزبی دەسەڵات بەدەست لەگەڵ حزبی دەرەوەی دەسەڵات، ببیتە پلە پلە کردنی حزبی. بۆ نمونە حزبی پلە یەک و دوو پلە سێ و چوار ..تاد، نەک حکومەت لەلایەک و حزبی ئۆپۆزیسێۆن و نەیار لەلایەکی تر کە بەیاسا ئەم پەیوەندییە رێکخرابێت و ماف و سەلاحیەتی هەرلایەکیان دیاربێت.
من لام وایە هیزی راستەقینە ئەگەر بیەوێت ببێت بە ئۆپۆزیسیۆن پێش هەموو شت ئەرکی ئەوەیە یەکەمین و سەرەکیترین ئەجندای هەڵوەشاندنەوەی ئەم هاوکێشەیە بێت. کۆتاییهینان بە دەسەڵاتی حزبی بکاتە سەرلەوحەی خواستی جەماوەری. ئەو حزب و هێزەی دەتوانێت بەم کارە هەڵسێت، ئەوە ئەوە زۆرترین شانسی هەیە بۆ ئەوەی ببێتە هیزی دەسەڵات و لەوێشەوە پرسی ئۆپۆزیسێۆن بوون، مانای واقعی خۆی پەیا بکات.

پرسیار: ئەرکى به‌رهه‌لستکار لە کوردستان دەبێت چى بێت و کامە پەیام بکاتە ده‌سپێکی کار و پرۆژەکانى؟

عەبدوڵا مەحمود: بەرهەڵسکار بۆ بەشداریکردن لە دەسەڵاتی ئیستا، یان بۆ گۆرینی دەسەڵات و دۆخی ئیستا بۆ شێوەیەکی تر، یان بۆ گۆرینی ریشەیی دەسەڵات و جیگیرکردنی جۆرێکی تری سیستەمی سیاسی هەرکام لەوانە جۆرو ماهیەتی هیزی بەرهەڵستکار دیاری دەکەن. دەکرێ لەیەککاتدا هەموو ئەو ئۆپۆزیسیۆنانە هەبن. مەبەستم ئەوەیە کە ئۆپۆزیسییۆن بوون ماناو دەلالەتەکانی وە ئەرک و ئەجنداکانی دەکرێ جیاواز و هاوکات هەمەجۆر بن.
لە کوردستان ململانێی حزبی سەراپای جومگەکانی کۆمەڵگای تەنیووە، ململانێی حزب و رێکخراوە لاوەکیەکان لەگەڵ حزبە دەسەلات بەدەستەکان، بە پلەی یەکەم ململانییەکی دیبلۆماسی و شەرمنۆکانەیە بۆ وەرگرتنی پۆستی ئیداری و حکومی و موچەی مانگانەی زیاتر.
بە واتایەکی رؤشن حزب و رێکخراوە سیاسیەکانی ناو بزوتنەوەی قەومی کورد کە بانگەشەی بەرهەلستکاری دەکەن، هەڵگری هیچ ئەجنداو پەیام و سیاسەتێکی بەرجەستەو ریشەیی جیاواز بەحزبەکانی دەسەڵات نین. وە بەراستی و لە دنیای واقیعدا ناکرێ پێیان بوترێت بەرهەلستکار، بەڵکە هێزو و حزبیکن کە زۆرتر وەکو کۆمپانیای موچەخۆر دەردەکەون. کیشەو ململانیکانیشیان لەسەر سیاسەت و داواو مافەکانی خەڵک نییە لەگەڵ حزبە دەسەڵات بەدەستەکان. بەڵکە کیشەی موچەو دامەزراندن و پۆست و بارەگا... مەبنای سەرەکی کێشەو تۆرانەکانیانە. دیارە بەشیکیان بە پشتیوانی هیزی دەرەکی مانەوەیان راگیراون هیچ زەمینەیەکی واقعیان نییە و زادەی پێداویستیەکی کۆمەڵگا نین.
لە کوردستان هەر هێزێک بانگەشەی بەرهەلستکاری بکات، بەر لەهەموو شتێک پێویستە ئەو واقعیەتە بەرەسمی بناسێت کە لە کوردستان دەسەڵاتی حکومی و بەرەسمی ناسراوی نێو دەوڵەتی بوونی نییە، هەوڵی سەرەکی لەپاڵ هەربانگەشەیەکی تردا پێویستە گرتنەبەری پەیام و سیاسەتێکی کارابێت بە ئاقاری پیكهینانی دەوڵەتێکی سکیولارو ناقەومی و کۆتاییهێنان بێت بەو دۆخە سیاسیەی ئیستا کە نەئیستاو نە داهاتووی رؤشنە چی بەسەر دێت. هیزی بەرهەڵستکاری واقعی ئەو حزب و لایەنە نییە کە دۆخی سیاسی و دەسەڵاتدارێتی ئیستا بە بڕاوە تەماشادەکات و دەیەوێت بەشیک یان پۆستیکی پێبدرێت و موچەی زامنکراو بێت و لەپاڵ دەسەڵاتدا سەر کزبکات.
من لام وایە لە دۆخی ئێستادا حزب و رێکخراوەی چەپ و عەلمانی دەتوانن سیمای هیزی بەرهەلستکاری واقعی لە خۆیان نیشان بدەن، وە ئەمانن کە زۆرترین شانس لەبەردەمیاندا واڵایە. لە کوردستان حزبەکانی ناو چوارچێوەی بزوتنەوەی قەومی کورد، هیچیان عەلمانی نین، تاکە لایەنێکیان تیا نادۆزیتەوە جەنگی جیایی دین لە دەسەڵات، یەکسانی ژن و پیاو، بەرەسمی ناسینی مافی تاک، دەست بۆ ببەن بە پێچەوانەوە هەموویان لە بەرامبەر توێژینەوەیەکی زانستیدا، لە پای بڵاوبونەوەی رۆمان و بابەتێکی نەیاری بیروباوەری زاڵی نێو کۆمەڵگادا، دەچنە پشت فتواچیەکان و دەمارگیرانی قەومپەرستی...تاد.
کوردستان هیزی بەرهەڵستکاری وای پێویستە، رەچەشکێنی بکات، حەرامەکانی ناو کۆمەڵگا توربدات، بێ سازش بچیتە جەنگ بۆ گۆرینی دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی. ئەمەش تەنها بە هێزە کۆمۆنیست و چەپ و عەلمانیەکان دەکرێت کە نوێنەرایەتی رادیکالیزمی کۆمەڵگا بکەن.

پرسیار: لە ئیستادا گۆڕان و ئیسلامیەکان خۆیان بە به‌رهه‌لستکار دادەنێن، تۆ لەم بارەیەوە چى دەڵێى؟

عەبدوڵا مەحمود: ئەوەی کە ئەمانە خۆیان بە هێزی بەرهەڵستکار دەزانن یان کەسانێک هەن پشتیوانی لەو بۆچونە دەکەن کە گوایە ئەمانە ئۆپۆزیسۆنن، جگە لە درۆیەکی ئاشکرا هاوکات ژەهراوێک ئەکەن بەکۆمەڵگادا.
ئیسلامیەکانی کوردستان، بە( نەرم و توندەکەیانەوە) لە بنەرەتدا هەرگیز ناتوانن ببنە هێز، مانەوەیان و بوونیان بەندە بە پشتیوانیەکی بێئەوپەری چەند وڵاتێکی ناوچەکەو سازشی حزبە دەسەڵاتبەدەستەکانی کوردستان لەگەڵیان. ئەمانە بەرهەمی واقعیەتی کۆمەڵگای کوردستان نین، و هیزو لایەنی هەناردە" ئیستیراد" کراون. بۆیە هەرگیز ئەمانە ناتوانن هیزی واقعی بن و هەرگیزێش ناتوانن ببنە هێزی بەرهەڵستکار. هەر کاتێک ئیمکاناتی مادی و پشییوانیان لی بڕدرا، تەواو دەبن. هاوکات لە کوردستان ئەمانە هیچ کارەشن. زوڵمی دینی لە ئارادا نەبووە تا بۆ وەلانانی پێناسەی خۆیانی پێبکەن و رەسمیەتی بوونیان برەسمێنن، و کۆمەڵگای کوردستانیش کۆمەڵگایەکی مۆدیرنە، لە بنەرەتدا ناکۆک بەو ‌هێزانەیە، ئەوە حزبە دەسەڵات بەدەستەکانی کوردستانن لە چوارچێوەی سات و سەودای نادروستی خۆیاندا لەگەڵ وڵاتانی کۆنەپەرستی ناوچەکە، دەرگایان خستۆتە سەرپشت تا ئەم لایەنانە بوونیان هەبێت.
تا ئەو جێگایەی بە ڕەوتی گۆران دەگەڕیتەوە، ئەمان بە دانپیانانی خۆیان هیچ ئەجندایەکی جیاواز بە ئەجندای یەكێتی و پارتیان نییە، بەڵام دەڵین رێگامان جیاوازە. هەروەها گۆران بەرهەم و هەڵقولاوی بزوتنەوەی گۆرانخوازی ناو کۆمەڵگا نییە، بەڵکە بەرهەمی قوڵبونەوەی کێشمەکێشەکانی ناو یەکێتی نیشتمانی بوو کە سەرئەنجام لەسەرەتادا بە واز‌هێنانی بەشیک لە سەرکردایەتی دەستی پێکردو پاشان لەتبوون لە ئاستی رێکخستنەکان و لایەنگران جەماوەریدا شۆڕ بۆوە بۆ خوارەوەو ناویان لە خۆیان نا بزوتنەوەی گۆران بە مەبەستی ئەوەی خۆیان بە بزوتنەوەی نارەزایەتی جەماوەریەوە جووت بکەن.
تا ئەم ساتە وەختەش گۆران چوارچێوەیەکی رێکخراوەیی پێناسەکراوی نییە، بەرنامەو پرۆگرامی و شیوەی کاری ڕێکخراوەیی و نادیارە، ئۆپۆزیسیؤنی لەم بابەتەش لە گەمەیەکی کاتی بەولاوە هیچی تر نییە.
بە کردەوەش لە بەرچاوترین کایەی دیموکراسی بۆرژوازییدا کە پرؤسەی هەڵبژاردن شاکاری دیمەنەکانی حزب و لایەنەکانیەتی، دەرکەوت کە گۆران كێشەی لەگەڵ دەسەڵاتی سیاسی نییە، بەڵكە خەریكی دریژەپیدانی جەنگی پێشوویەتی لەگەڵ یەکێتی بەڵام ئەمجارە لە دەرەوەی یەکێتی و بەناوێکی ترەوە. لەهەموو ماوەی هەردوو کایەی هەڵبژاردنەکانی ٢٥/٧ و ٧/٣ دا گۆران و یەکێتی لەجەنگیکی بێ ئەمانی تۆڵە سەندنەوەدا بوون لە جغرافیای سەوزدا لەگەڵ یەکتری و گۆران ئەوەی بۆی کێشە نەبوو دەسەڵات و ناوچەی زەرد بوو، بەمەش دەرکەوت گۆران هێزی بەرهەڵستکاری دەسەڵات نییە لە کوردستان بەڵکە هیزی بەرهەڵستکاری یەكیتی نیشتمانییە.

پرسیار: پێت وایە به‌رهه‌لستکار لە کوردستان بوونى هەیە یاخود سەرەتاکانى دەرکەوتنى بەرێوەیە وەکو میدیاکان باسى دەکەن؟

عەبدوڵا مەحمود: لە سەرەتای ئەم دیمانەیەوە تا ئیستا بە پشت بەستن بەو ڕاستیە کە لە کوردستان ئۆپۆزیسیۆن نییە، وەڵامی پرسیارەکانم داوەتەوە. دیارە کە دەڵیم ئۆپۆزیسیۆن نییە مەبەستم ئەوە نییە حزب و لایەنەکانی دەرەوەی دەسەڵات خۆیان بە بەرهەڵستکار نازانن، بەلكە مەبەستمە ئەو راستییە نیشانبدەم کە دەسەڵات لە کوردستان دەسەڵاتی دەولەتی نییە، حکومەتی متمانەپێدراوی جغرافیایەکی بەرەسمی ناسراوی نێودەولەتیی نییە، پێگەی لە گەمە نیودەوڵەییەکاندا، پیگەی دەولەتی نییە. بە پێچەوانەوە دەسەڵات لە کوردستان تا ئێستا ئەوەی خەمی نییە، خەمی بوون بەدەولەت و سەربەخۆ بوونە. هەر بەو هۆیەشەوە دەسەڵاتی حزبی لە جیگای دەسەڵاتی حکومی هەموو بوارەکانی کۆمەڵگای لە سیاسەوە بۆ ئابوری و لە خویندن و پەروەردەوە بۆ کەلتورو میدیا، لە سیستەمی بەرێوەبردن و دادوەریەوە بۆ پەیوەندی دیبۆماسی...تاد گرتۆتەوە. تا ئیستا پاروی دەمی خەڵک لەدەستی حزبدایە بۆیە لە کایەی هەلبژاردنەکاندا لەسەر دەنگدان، سزای سیاسی هەیە. ئابوری کۆنترؤڵی کۆمپانیا زەبەلاحەکانی حزبە، میدیای ئازاد تا رادەیەکی زۆر قاچی لە ناو تەلبەندی روانینی حزبدایە، پەیوەندی حزب و لایەنە سیاسسیەکان لەژیر چاودێری وردو لیپرسنەوەی حزبە گەوەرکاندایە. هەموو ئامانە دەروازەی بە رووی هیزی ئۆپۆزیسیۆندا داخستووە و هەرجۆرە ئۆپۆزیسیۆنیکی رادیکاڵ کە هەموو کایەی سیاسی دەخاتە بەردەم پرسیار و لەدژی دەوەستێتەوە، خوازیاری گۆرینی ریشەییە، ڕیگەی هەڵسورانی سیاسی تا هێندەی بکرێ لێ بەرتەسک دەکرێتەوە.
بۆ ئەوەی ئۆپۆزیسیۆن بەمانای وشەکە، لە ئارادابێت و جێگەی ململانیی حزبی بگرێتەوە، وا پێویست دەکات دەسەڵاتی سیاسی حزبی لە کوردستان بگۆردرێ بە دەسەڵاتی حکومەتی و دامەزراوەیی لە چوارچیوەی قەوارەی دەولەتی بە رەسمی ناسراودا.
سەرەتای دەرکەوتنی ئۆپۆزیسیۆن، سەرەتای دەرکەوتنی ئەم روانینەیە کە دەیەوێت ئەم دەسەڵات و ئەم دۆخە سیاسیە ناجێگیر و ناڕؤشنە کۆنترۆڵکراوە حزبییە لە سایەی گەمە جیهانیەکاندا، بگۆڕیت بە دۆخی سیاسی سەقامگیرو دەسەڵاتی دەولەتی و حکومی پیناسەکراو. کە دیارە دەمێکە ئەمە هەیە بەڵام تونایی و هێزی سنوردارەو بڕیاردەر نییە.

*ئەم دیمانەیە لە ژمارە(٦٣)ی هەفتەنامەی (ئاشتینامە)دا، بڵاوبۆتەوە