|
كتێبی (كۆمه‌ڵی هه‌قه- له شێخ عه‌بدولكه‌ریمی
شه‌ده‌ڵه‌وه تا حه‌مه‌سووری كڵاوقوت) به‌رهه‌می
پڕۆژه‌یه‌كی ئنستیتیوتی كه‌له‌پووری كورده و
له‌لایه‌ن (ڕێبوار حه‌مه تۆفیق)ـه‌وه لێكۆڵینه‌وه‌ی
له‌سه‌ر كراوه. ئه‌م به‌رهه‌مه، له‌چوارچێوه‌ی 256
لاپه‌ڕه‌ی قه‌واره (17×23سم)دا بڵاو بووه‌وه.
پڕۆژه‌كه تایبه‌ته به لێكۆڵینه‌وه له‌سه‌ر كۆمه‌ڵی
هه‌قه له نێوان ساڵانی (1920- 1986)دا، كه ئه‌م
كۆمه‌ڵه‌یه پێشتر به چه‌ند شێوه‌یه‌ك (ڕێباز،
تایفه‌ی ئایینی، بزووتنه‌وه، ڕێچكه، ته‌ریقه‌ت،
كۆمه‌ڵا...) ناوی هاتووه.
له ده‌روازه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌كه‌دا، چه‌ند باسێكی وه‌ك
(گرنگی هۆكاری هه‌ڵبژاردنی بابه‌ته‌كه، ئامانج و
ڕێبازی لێكۆڵینه‌وه‌ی زانستی، پێكهاته‌ی
لێكۆڵینه‌وه‌كه، شیكردنه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌كان، گرفتی
به‌رده‌م لێكۆڵینه‌وه‌كه) به‌دی ده‌كرێن، هه‌روه‌ها
ناوه‌رۆكی لێكۆڵینه‌وه‌كه‌ش به‌سه‌ر سێ به‌شدا دابه‌ش
كراوه:
((به‌شی یه‌كه‌م: ده‌روازه‌ی چوونه ژووره‌وه‌یه بۆ
ناو بابه‌ته‌كه و تێیدا (سۆفیگه‌رێتی) وه‌ك چه‌مك و
زاراوه باس كراوه و به ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندیی و
به ڕێبازی هه‌قه‌وه به‌ستراوه‌ته‌وه. هه‌ر له‌م
به‌شه‌دا، جگه له بنه‌ماڵه‌ی دامه‌زرێنه‌ر، پوخته‌ی
ناوی ڕێبازه‌كه و سنووری جوگرافیای هه‌قه‌نشین،
خراونه‌ته ڕوو.
به‌شی دووه‌م: ژیان و هه‌ندێك له به‌سه‌رهاته‌كانی
هه‌ریه‌ك له: شێخ عه‌بدولكه‌ریمی شه‌ده‌ڵه،
مامه‌ڕه‌زا و حه‌مه‌سووری كڵاوقوت خراونه‌ته ڕوو، كه
زانیارییه‌كان زۆرتر له سه‌ر حه‌مه‌سووری كڵاوقوت
چڕكراوه‌ته‌وه؟ چونكه جگه له‌وه‌ی خاوه‌نی
ڕێچكه‌یه‌كی تایبه‌ت بووه، تا ئێستایش كه‌مترین
نووسینی له سه‌ر نووسراوه.
به‌شی سێیه‌م: قوڵایی لێكۆڵینه‌وه‌كه ده‌گرێته‌وه و
تێیدا: جیهانبینی بیری هه‌قه، په‌یوه‌ندی هه‌قه
له‌گه‌ڵا (ئه‌هلی هه‌ق) و (به‌هائییه‌كان)دا خراوه‌ته
ڕوو، هه‌روه‌ها به‌ربه‌ره‌كانێكردنی هه‌قه‌كانیش هه‌ر
له‌م به‌شه‌دا باس كراوه.))
له‌پاشكۆی كتێبه‌كه‌شدا: به‌ڵگه‌نامه‌كان، ئه‌نجام،
ڕاسپارده، پوخته‌ی لێكۆڵینه‌وه به زمانی عه‌ره‌بی،
سه‌رچاوه‌كان، ئیندێكسی ناو، ئیندێكسی شوێن، پوخته‌ی
لێكۆڵینه‌وه به شێوه‌زاری كرمانجیی ژوروو (لاتینی) و
چه‌ندین وێنه و به‌ڵگه‌نامه‌ی تایبه‌ت به
لێكۆڵینه‌وه‌كه خراونه‌ته ڕوو.
ئه‌م كتێبه، پشتی به (88) سه‌رچاوه به‌ستووه و
توانیوێتی كۆمه‌ڵێك لایه‌نی نهێنیی و نادیاری كۆمه‌ڵی
هه‌قه ساغ بكاته‌وه، هه‌روه‌ها (15) خاڵی وه‌ك
ئه‌نجام به‌ده‌ست هێناوه، له‌وانه:
* زنجیره‌ی ته‌ریقه‌ت له مه‌ولانا خالیدی
نه‌قشبه‌ندییه‌وه تا شێخ عه‌بدولكه‌ریم، به حه‌وت
كه‌سدا تێپه‌ڕیوه، كه په‌یوه‌ندی كوڕ و باوك، یان
خزمایه‌تی، له نێوان زۆربه‌یاندا هه‌بووه.
* ڕێبازی هه‌قه به ته‌نها ده‌رئه‌نجامی تێڕوانینی
بیری شێخ عه‌بدولكه‌ریمی شه‌ده‌ڵه نه‌بووه، به‌ڵكو
ده‌رئه‌نجامی ئاسۆی گۆڕانكاری: ئایینی، كۆمه‌ڵایه‌تی،
ئابووریی و نه‌ته‌وه‌یی ئه‌و ڕۆژگاره‌شی تێكه‌ڵاو
بووه.
* سنووری دانیشتوانی هه‌قه، به‌شێوه‌یه‌كی گشتی
كه‌وتووه‌ته ناوچه‌كانی ده‌وروپشتی ده‌ریاچه‌ی
دوكانه‌وه.
* حه‌مه‌سووری كڵاوقوت له دوای شێخ عه‌بدولكه‌ریمی
شه‌ده‌ڵه‌وه، له‌گه‌ڵا مامه‌ڕه‌زادا له سه‌ر
شوێنگرتنه‌وه‌ی شێخ، ناكۆكی له نێوانیاندا په‌یدا
بووه.
* هه‌قپه‌روه‌ریی وه‌ك بنه‌مایه‌كی ڕێبازه‌كه له
سه‌رده‌می شێخ عه‌بدولكه‌ریمدا، زۆرتر له لایه‌نی
ئایینییه‌وه ڕه‌نگی داوه‌ته‌وه و له سه‌رده‌می
مامه‌ڕه‌زادا، تێكه‌ڵاوی باری كۆمه‌ڵایه‌تی بووه.
* یه‌كێك له تایبه‌تمه‌ندی به‌شێك له
حه‌مه‌سوورییه‌كان، نه‌یان هێشتووه منداڵیان ببێت.
بۆ گرنگیدانی زۆرتر و به‌هه‌ند وه‌رگرتنی زانیاری
له‌سه‌ر ئه‌م كۆمه‌ڵه‌یه، لێكۆڵه‌ر (5) ڕاسپارده‌شی
خستووه‌ته‌ڕوو، له‌وانه: وه‌ك پڕۆگرامێكی خوێندن
دابنرێت و بیر له‌وه‌ش بكرێته‌وه كه بكرێته
كه‌ره‌سه‌ی فیلمی سینه‌مایی و دۆكۆمێنتاری یان ده‌قی
ئه‌ده‌بی، هه‌روه‌ها پێی باشه كه بیر بكرێته‌وه له
دیاریكردنی چه‌ند (سومبولێك) بۆ بیره‌وه‌ری ئه‌م
كۆمه‌ڵه‌یه.
شایانی باسه لێكۆڵینه‌وه‌كه كه‌ڵكی له ڕێبازی
(مێژوویی- كۆمه‌ڵایه‌تی) وه‌رگرتووه، به‌ڵام له‌به‌ر
فره ڕه‌هه‌ندیی بابه‌ته‌كه، له‌هه‌ندێ شوێندا، له‌م
ڕێبازه لای داوه. هه‌روه‌ها، هه‌ریه‌ك له به‌ڕێزان
(مسته‌فا عه‌سكه‌ری و ڕه‌شید محه‌ممه‌د عه‌لی) به
ده‌ستنووسی لێكۆڵینه‌وه‌كه‌دا چوونه‌ته‌وه، مامۆستای
مێژوونووس (د. كه‌مال مه‌زهه‌ر)یش جگه له
په‌سه‌ندكردنی لێكۆڵینه‌وه‌كه، تۆمارێك له
بیره‌وه‌ری خۆی و كه‌سێكی سه‌ر به كۆمه‌ڵی هه‌قه‌ی،
پێشكه‌ش به كتێبه‌كه كردووه.
جێی ئاماژه پێكردنه كه هه‌موو ئایین و ئاییینزا و
ڕێبازه ئایینییه‌كانی كوردستان، له‌نێویشیاندا
(كۆمه‌ڵی هه‌قه)، خاوه‌نی سامانێكی ده‌وڵه‌مه‌ندی
هه‌مه‌لایه‌نه‌ی فه‌رهه‌نگیین و جێگه‌ی خۆیه‌تی
كه‌لتوور و كه‌له‌پووره‌كه‌یان تۆمار بكرێت و
لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌سه‌ر بكرێت ... له‌به‌رئه‌مه،
ئنستیتیوت ئه‌م پڕۆژه‌یه‌ی په‌سه‌ند كردووه،
هه‌روه‌ها كۆمه‌ڵێك پڕۆژه‌ی تریشی ده‌رباره‌ی ئایین و
ئایینزا و پێكهاته جیاوازه‌كانی كوردستان، له
به‌رنامه‌ی خۆی داناوه و ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكه كاریان
له‌سه‌ر ده‌كات.
|
