ئه‌وانه‌ی له‌نزیكه‌وه‌ چاودێری بارودۆخی سیاسیی عێراق ده‌كه‌ن، ده‌زانن ئه‌و قه‌یرانه‌ سیاسیه‌ی كه‌ ئێستا ئه‌م وڵاته‌ تێیكه‌وتووه‌ قۆناغێكی سیاسیی ئه‌وه‌نده‌ نائاساییه‌ تا ئه‌و رادده‌یه‌ی بۆنی مه‌ترسیی جیاجیای لێدێت‌و كه‌وتۆته‌ به‌رده‌م چه‌ندین ئه‌گه‌ری نه‌ویستراوی هاوشێوه‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت‌و سه‌رهه‌ڵدانی بارگرژی مه‌زهه‌بی‌و تایه‌فی‌و نه‌ته‌وه‌یی، ونبوونی ئاسۆی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان‌و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌و سیاقه‌ی كه‌ شوێنگره‌وه‌ی قۆناغی گواستنه‌وه‌ی دوای سه‌رده‌می دیكتاتۆرییه‌ته‌. پرسه‌كه‌ به‌شێوه‌یه‌ك كه‌وتۆته‌وه‌ هیچ كه‌سێكی تایبه‌تمه‌ند‌و شاره‌زا‌و چاودێرێكی سیاسیی ناتوانێت باوه‌ر به‌وه‌ بهێنێت له‌ وڵاتێكدا كه‌ له‌سه‌ره‌تای ئاوێزانبوونیدایه‌ به‌ میكانیزمه‌ دیموكراسییه‌كان، 130 رۆژ به‌سه‌ر ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنه‌كانیدا تێپه‌ڕیوه‌ تا ئێستا نه‌توانراوه‌ حكومه‌ت پێكبهێنرێت، هه‌روه‌ك ئاسۆیه‌كیش نابینرێت بێ‌ باكانه‌ دان به‌ ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سه‌ڵات بنرێت.
بۆیه‌ لێكدانه‌وه‌ی ئه‌م دۆخه‌ هیچ پاساوێك هه‌ڵناگرێت جگه‌ له‌وه‌ی بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ لێكدانه‌وه‌ی هه‌ندێك له‌شاره‌زایانی بواری دیموكراسی ئه‌وانه‌ی كه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان خودی چه‌مكی دیموكراسی زۆرجار حاڵه‌تی نێگه‌تیڤ به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت گه‌ر پێشتر له‌نێو كۆمه‌ڵگاكه‌دا زه‌مینه‌ی بۆ نه‌ڕه‌خسابێ‌. ده‌كرێ‌ نمونه‌ی ره‌خنه‌كانی ئالان تۆرین كه‌ له‌كتێبه‌كه‌ی خۆیدا(دیموكراسی چییه‌)روونیكردۆته‌وه‌‌و لێره‌دا بواری باسكردنیان نییه‌ به‌ وردی، هاوكارمان بێت له‌وه‌ی بتوانین ئه‌م حاڵه‌ته‌ی ئێستای عێراق شیبكه‌ینه‌وه‌، به‌وپێیه‌ی زۆرینه‌ له‌جیاتی ئه‌وه‌ی خزمه‌تی چه‌سپین‌و تۆكمه‌كردنی مافه‌كانی تاك بكات، به‌ ئاراسته‌ی خزمه‌تكردن به‌ كه‌مینه‌ی ده‌سه‌ڵاتدار ده‌ڕوات(ئه‌وه‌ی كه‌ ئاڵان تۆرین به‌ ده‌سه‌ڵاتی پادشاكان ناویده‌بات)، هه‌روه‌ها له‌ جیهانی فیكری عه‌ره‌بیشدا تێروانینه‌كانی بوڕهان غه‌له‌یون، رێنیشانده‌ری تۆكمه‌ن بۆ به‌رجه‌سته‌كردنی دیموكراسییه‌ت له‌ وڵاته‌ خۆرهه‌ڵاتییه‌كاندا، وه‌ختێ‌ دێت‌و چه‌مكی عه‌لمانیه‌ت به‌ پێویستییه‌كی حه‌تمی داده‌نێت بۆ به‌رجه‌ستكردنی چه‌مكی دیموكراسی، واتا له‌ غیابی عه‌لمانیه‌تدا هیچ واتایه‌ك بۆ چه‌مكی دیموكراسی نامێنێته‌وه‌‌و هه‌رگیز ناكرێت به‌رجه‌سته‌ بكرێت.
له‌راستیدا ده‌توانین پێمانوابێ‌ دیموكراسییه‌تی هاوچه‌رخ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی نمونه‌ی سیستمێكی ره‌های گونجاو نییه‌ به‌ڵام تا ئێستاش باشترین سیستمه‌ توانیبێتی رێگه‌ له‌ زۆرداری بگرێت. كه‌واته‌ ئه‌م بارودۆخه‌ی ئێستای عێراق كه‌ ره‌نگدانه‌وه‌ی ئاستی حاڵیبوون‌و نه‌بوونه‌ له‌ چه‌مكه‌كه‌، راسته‌وخۆ وابه‌سته‌یه‌ به‌ فه‌راهه‌مبوون‌و چه‌سپاندنی كه‌لتوریی دیموكراسیی له‌ناو كۆمه‌ڵگادا كه‌ له‌ (خێزان) بچوكترین یه‌كه‌یه‌وه‌ ده‌ستپیده‌كات‌و تا شۆڕبوونه‌وه‌ی به‌نێو قوتابخانه‌‌و یه‌كه‌ ئیدارییه‌كان به‌ ئاراسته‌ی لوتكه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌.
به‌ كورتی ده‌توانین چوارچێوه‌ی مافپه‌روه‌رانه‌ی دیموكراسی له‌چه‌ند خاڵێكدا ببینینه‌وه‌، ئه‌وانیش یه‌كه‌م: سه‌روه‌ری یاسایه‌ كه‌ ده‌ستور له‌ پێشێلكاری ده‌پارێزێت، دووهه‌میان: ده‌ستوره‌ كه‌ ده‌بێته‌ مه‌ڕجه‌عی هاوبه‌ش بۆ موماره‌سه‌كردنی ده‌سه‌ڵات‌و شه‌رعیه‌ت كاره‌كانی‌و یاسایبوونی.
سێیهه‌میشیان خۆی له‌م پارته‌ سیاسییانه‌ ده‌بینێته‌وه‌ كه‌ سه‌رگه‌رمی چاڵاكیی سیاسین، جا یان له‌ ده‌سه‌ڵاتدان یاخود له‌ به‌ره‌ی ئۆپۆزیسیۆندا ده‌بن له‌چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌تی دامه‌زراوه‌ییدا.
بۆیه‌ شیكردنه‌وه‌ی ئه‌م دۆخه‌ی ئێستای عێراق پێویستی به‌وه‌ ده‌بێت شاره‌زایان ئیشی له‌سه‌ر بكه‌ن به‌و مانایه‌ی به‌رنامه‌‌و پرۆگرامی تایبه‌تی بۆ دابنرێت به‌ ئامانجی گواستنه‌وه‌ی كه‌لتوری دیموكراسییه‌ت بۆ كۆمه‌ڵگا.
له‌م نێوانه‌دا ئه‌وه‌ی كه‌ له‌ واقیعیی ئێستای عێراقدا به‌دیده‌كرێت، هێزه‌ دسه‌ڵاتداره‌كان توانیویانه‌ تا رادده‌یه‌كی زۆر دامه‌زراوه‌ ده‌وڵه‌تییه‌ سه‌ربه‌خۆكانیش به‌ شێوازی جیاواز كۆنتڕۆل بكه‌ن، ئه‌و كاره‌ی كه‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نه‌ رێگه‌پێدراوه‌ نه‌ ده‌شتوانرێت شه‌رعیه‌تی بۆ بدۆزرێته‌وه‌. نمونه‌ی مافی پێكهێنانی حكومه‌ت‌و راڤه‌كردنی ده‌قه‌ ده‌ستورییه‌كان‌و ئه‌نجامدان‌و درێژكردنه‌وه‌ی یه‌كه‌مین دانیشتنی په‌ڕله‌مانی نوێ‌، كه‌ دواجار پێشێلكاریی ئاشكرای ده‌ستورن به‌ هه‌موو پێوه‌رێكه‌وه‌، له‌ ئێستادا كه‌وتوونه‌ته‌ه‌ ژێر ره‌حمی هه‌ڵوێسته‌ سیاسییه‌كان، گه‌ر دوور له‌ هه‌ست‌و عاتیفه‌ی نه‌ته‌وه‌یبوون‌و مه‌زهه‌بییانه‌‌و هه‌ڵوێسته‌ سیاسیی‌و به‌رژه‌وه‌ندییه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌كانمان، به‌ چاوێكی بێلایه‌نانه‌ وه‌سفی حاڵه‌ته‌كه‌ بكه‌ین، ده‌بێت پێمانوابێ‌ ئه‌م دۆخه‌ پێشینه‌یه‌كی مه‌ترسیداره‌ بۆ جێبه‌جێكردنی مانا‌و پره‌نسیپه‌كانی دیموكراسی له‌م وڵاته‌دا.
دیاره‌ یه‌كه‌مین هه‌نگاوی به‌ دیموكراسییبوون كه‌ بایه‌خی گه‌وره‌ی خۆی هه‌یه‌، پرسی ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سه‌ڵاته‌، ئه‌وه‌ی كه‌ له‌ عێراقدا بۆته‌ مه‌ترسییه‌كی گه‌وره‌ ئه‌وه‌یه‌ ده‌سه‌ڵاتداران به‌ زه‌حمه‌ت ئاماده‌یی ده‌ستبه‌ردابوونی ده‌سه‌ڵاتییان لێوه‌ به‌دیده‌كرێت، نه‌بوونی هێزێكی یاسایی‌و ده‌ستوری پاڵپشت به‌هێز بۆ جێبه‌جێكردنی، به‌بێگومان هۆكارێك ده‌بێت بۆ به‌رده‌وام بوونی ئه‌م حاڵه‌ته‌، حاڵه‌تی ئاماده‌نه‌بوون بۆ داننان به‌ شكستی هه‌ڵبژاردن‌و سیاسییدا. كه‌واته‌ كه‌لتوری ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سه‌ڵات كه‌ باوه‌ڕپێهێنان‌و جێبه‌حێكردنی لای ئه‌و كه‌س‌و لایه‌نانه‌ی له‌و بڕوایه‌دان هه‌ڵگری خه‌سڵه‌ت‌و شه‌رعیه‌تی شۆڕشگێڕین به‌ كارێكی ئه‌سته‌م ده‌بینرێت، ده‌شێ‌ ته‌ئكیدیبكه‌ینه‌وه‌ كه‌ ئه‌م كه‌لتوره‌ جگه‌ له‌وه‌ی سه‌ره‌تا هه‌نگاوی به‌دیموكراسیبوونه‌، كۆڵه‌گه‌ی سه‌ره‌كیشییه‌تی.