|
ئه‌وه‌ی كه زیاتر له مه‌ڕ ده‌سه‌ڵاته‌وه له كۆمه‌ڵگادا
ناسراوه و به به‌رده‌وامی باسی لێوه ده‌كرێت , ده‌سه‌ڵاتی
سیاسییه . حوكومه‌ته‌كان و حزبه‌كان و داموده‌زگاكانی
تری بۆرژواكان له لایه‌كه‌وه و هێزه ڕه‌نگا و ڕه‌نگه‌كانی
ئۆپۆزسیۆنه‌كان له لایه‌كی تره‌وه و ڕۆشنبیره‌كانیش
به هه‌موو جۆرێكیانه‌وه كه دێنه سه‌ر مه‌سه‌له‌ی
ده‌سه‌ڵات ته‌نیا له سیاسه‌تدا مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا
ده‌كه‌ن . واته له ڕوانگه‌ی گه‌یشتن به ده‌سه‌ڵاتی
سیاسییه‌وه باس و به‌رنامه و ئامانج و تێگه‌یشتنه‌كانیان
ته‌وه‌ره پێده‌به‌ستن . له‌وێوه كێشه‌كان و چاره‌سه‌ركردنه‌كان
بۆ كۆمه‌ڵگا دیاری ده‌كه‌ن . مه‌سه‌له‌كه‌یان مانه‌وه
و جێگۆڕكێی ئه‌م دیارده نه‌گریسه‌یه نه‌ك له ناو
بردنی . ئه‌مڕۆ ته‌واوی حزبه سیاسییه‌كانی دونیا به
ڕاست و چه‌په‌وه جێگۆڕكێی چینایه‌تییان بۆ ده‌سه‌ڵات
ناوێت . واته نایانه‌وێت له چینی بۆرژواوه
بگوێزرێته‌وه بۆ چینی كرێكار . ئه‌وه‌ی ئه‌وان كۆمه‌ڵانی
خه‌ڵكی به ناوی دیمۆكراسی و سۆشیالیزمه‌وه پێ فریوده‌ده‌ن
, ته‌نیا گوێزانه‌وه‌ی حزبییانه‌ی ده‌سه‌ڵاتی سیاسییه
. به‌جیا له‌وه‌ی كه ماركس ووته‌نی ده‌سه‌ڵات نابێت
چینایه‌تییانه مۆنۆپۆڵ بكرێت , حزبه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی
ڕابه‌رایه‌تی " ئاماژه‌یه بۆ حزبه‌كانی به‌ناو
بزووتنه‌وه‌ی كۆمۆنیستی " به ناوی مۆنۆپۆڵ كردنی
چینایه‌تییانه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌وه , مۆنۆپۆڵ كردنی
حزبییانه‌ی ده‌سه‌ڵاتیان ده‌وێت . له بنه‌ڕه‌تدا گرنگ
هێشتنه‌وه و جێگۆڕكێ پێكردنی چینایه‌تییانه‌ی ده‌سه‌ڵاتی
سیاسی نییه , به‌ڵكو گرنگ لێدان و تیابردنیه‌تی . بۆ
مامه‌ڵه كردن له‌گه‌ڵ ئه‌م دیارده‌یه‌دا , گه‌ڕانه‌وه
بۆ سه‌رچاوه مێژوویی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی , پێویسته
بۆ دیاری كردنی زه‌مینه‌ی سه‌رهه‌ڵدان و پرۆسه‌ی به‌خۆدا
هاتن و چۆنیه‌تی خه‌باتیش بۆ سه‌رنگوم كردنی . ده‌سه‌ڵات
له بناغه‌دا پێش ئه‌وه‌ی سیاسی بێت كۆمه‌ڵایه‌تییه ,
وه‌پێش ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تیش بێت مرۆییه به مانا
تاكایه‌تییه‌كه‌ی " واته تایبه‌ته به مرۆڤ پێش
پرۆسه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی بوونی وه‌ك كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی
, وه تایبه‌ته به تاك تاكی كه‌سه‌كان له هه‌موو
كۆمه‌ڵگایه‌كدا " . مرۆڤ له كاتی دروست بوونیه‌وه تا
ئه‌و كاتانه‌ی كه له ئه‌شكه‌وته‌كاندا به شێوه‌ی
گرووپی بچوك بچوك ژیانیان به‌سه‌ر بردووه و تا ڕاده‌یه‌كی
نزیك به ڕه‌هاش له ژێر ده‌سه‌ڵاتدارێتی سروشتدا بووه
, نه‌ك هه‌ر خاوه‌نی ده‌سه‌ڵات بووه , به‌ڵكو هه‌میشه‌ش
بۆ به‌رگری كردن له ژیان و مانه‌وه‌ی , له هه‌وڵی په‌ره‌پێدانی
ده‌سه‌ڵاتیدا بووه بۆ وه‌ستانه‌وه له به‌رانبه‌ر
دیارده‌كاندا . مرۆڤ پێش ئه‌وه‌ی بچێته پرۆسه‌ی ژیانی
كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه , توانیویه‌تی پرۆسه‌ی مشتوماڵ
كردنی ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی تێبپه‌ڕێنێت . ده‌سه‌ڵاتی
كۆمه‌ڵایه‌تی له‌سه‌ر بناغه‌ی ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی
دامه‌زراندووه . هه‌رچه‌نده ده‌سه‌ڵاتی كۆمه‌ڵایه‌تی
مرۆڤ له سه‌رده‌مه زۆر سه‌ره‌تاییه‌كاندا , ده‌سه‌ڵاتی
خێزان بووه , به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتی خێزانیش بریتی بووه
له یه‌كگرتنی ئازادانه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ندامه‌كانی .
ئه‌ڵبه‌ته له پشتی ئه‌و یكگرتنه ئازادانه‌ی ئه‌ندامه‌كانه‌وه
, پێداویستی ژیان و به‌رده‌وام بوونی ڕاوه‌ستاوه , به‌ڵام
ئه‌م پێداویستییانه نه‌ك هه‌تا ئه‌مڕۆ درێژه‌ی هه‌یه
, به‌ڵكو پرۆسه‌ی چوونه پێشه‌وه‌شی بێكۆتاییه .
یانی هه‌موو ئازادییه‌ك له ده‌سه‌ڵاتدا ڕێژه‌داره .
ئه‌وه‌ی كه ڕێژه‌دار نییه و ڕه‌هایه , كێشه‌ی ده‌سه‌ڵاته
له نێوان مرۆڤ و سروشتدا .ئه‌گه‌ر له سه‌رده‌مه سه‌ره‌تاییه‌كاندا
تاكه ده‌سه‌ڵاتی كۆمه‌ڵایه‌تی , خێزان بووبێت و به‌رقه‌رار
بوونی یه‌كسانی ده‌سه‌ڵاتیش له ناویاندا هۆكاری یه‌كگرتنی
ده‌سه‌ڵاته‌كان بووبێت , ئه‌وا له پرۆسه‌یه‌كی
مێژوویی زۆرخایه‌ندا و به پێی دروست بوونی كۆمه‌ڵگاكان
و چوونه پێشه‌وه‌یان , هه‌م یه‌كسانی ده‌سه‌ڵات وه‌لانراوه
و هه‌م ده‌سه‌ڵاته كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانیش له هه‌ر سه‌رده‌مێكدا
كۆمه‌ڵێك ڕوخساری حیاوازیان به خۆیانه‌وه بینیوه .
هه‌رچۆن بێت , ده‌سه‌ڵاته كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان دروست
نابن ئه‌گه‌ر تاك تاكی مرۆڤه‌كان خۆیان خاوه‌نی ده‌سه‌ڵات
نه‌بن . وه ده‌سه‌ڵاته سیاسییه‌كانیش دروست نابن ,
ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتی كۆمه‌ڵایه‌تی به شێوه‌ی جۆراوجۆر
له ناو كۆمه‌ڵگادا چه‌قی نه‌به‌ستبێت و په‌لوپۆی نه‌هاویشتبێت
. بۆ وورد بوونه‌وه و ناسین و جووڵانه‌وه له‌گه‌ڵ هه‌ر
دیارده‌یه‌كدا ده‌بێت بگه‌ڕێینه‌وه بۆ ئه‌سڵه‌كه‌ی .
خه‌بات كردن بۆ له‌ناو بردنی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی نه به
جێگۆڕكێی چینایه‌تییانه چاره‌سه‌ر ده‌كرێت " به‌جیا
له‌وه‌ی جێگۆڕكێی چینایه‌تییانه هه‌نگاوێكی مێژوویی
گرنگه " و نه به گه‌ڕانه‌وه‌ش بۆ سه‌ر شێوازه‌كانی
ده‌سه‌ڵاته كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و هه‌ڵته‌كاندنیان .
ڕیشه‌كێش كردنی ئه‌م دیارده‌یه ته‌نها به په‌یوه‌ست
به تاك " فه‌رد " ه‌كانه‌وه ده‌كرێت به ئه‌نجام بگه‌یه‌نرێت
.
هه‌رچه‌نده ڕێژه‌ی ده‌سه‌ڵات له گه‌ردووندا نه‌گۆڕه
, به‌ڵام له سه‌رجه‌م كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تیدا به
گشتی و هه‌موو كۆمه‌ڵگایه‌كیشدا به تایبه‌تی ئه‌م
ڕێژه‌یه هه‌میشه له گۆڕاندایه . ئه‌گه‌ر نه‌مه‌وێت
بچمه ناو درێژه‌پێدانی ده‌سه‌ڵاته‌كانی تاكه‌وه به
ڕوخساره جیاوازه‌كانیانه‌وه , ئه‌وا ده‌ڵێم هه‌موو
مرۆڤێك به شێوه‌یه‌كی گشتی خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاتێكه .
وه هه‌موو ده‌سه‌ڵاته‌كان , به بێ جیاوازی , له
كۆمه‌ڵگادا لێره‌وه دروست ده‌بن . ئه‌وه لێسه‌ندنه‌وه‌ی
ده‌سه‌ڵاتی تاك تاكی مرۆڤه‌كانه به ڕێژه‌ی جۆراوجۆر
, كه ده‌سه‌ڵاته‌كانی تری لێوه په‌یدا ده‌بێت . ئه‌م
لێسه‌ندنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته ته‌نانه‌ت له حزبه به
ناو كۆمۆنیسته‌كانیشدا به ڕاده‌یه‌كی هێجگار زۆر
پیاده ده‌كرێت . ئه‌وه لێسه‌ندنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ندامانه
كه ده‌سه‌ڵاتی ڕابه‌رایه‌تی دروست ده‌كات . به‌هێز
بوونی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته له سه‌ر بێهێز بوونی ده‌سه‌ڵاتی
ئه‌ندامانه . ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ندامان له ده‌ستی
خۆیاندا بێت و به زۆر لێیان نه‌سه‌ندرێت , ڕابه‌رایه‌تی
ناتوانێت له هیچ شوێنێكه‌وه ده‌سه‌ڵات بهێنێت . له‌و
حاڵه‌ته‌دا ده‌سه‌ڵاتی ڕابه‌رایه‌تی له كۆی ده‌سه‌ڵاتی
ژماره‌ی ڕابه‌ره‌كان تێناپه‌ڕێت . به هه‌ر بڕێك ڕابه‌رایه‌تی
به‌هێز بێت , یانی به‌و بڕه ئه‌ندامان بێهێزن . هیچ
كه‌سێك ئاره‌زوومه‌ندانه ده‌سه‌ڵاتی خۆی یان به‌شێك
له ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی نادات به هیچ كه‌س و گرووپ و حزب
و حوكومه‌تێك ئه‌گه‌ر به‌زۆر لێی نه‌سه‌ندرێت . ئه‌م
زۆردارییه نه‌ك هه‌ر ئاشكرا و بێپه‌رده پیاده ده‌كرێت
, به‌ڵكو له پشتی هه‌موو ئاره‌زوومه‌ندییه‌كی تاكایه‌تیشه‌وه
ڕاوه‌ستاوه . جا ئه‌گه‌ر زۆرداری , هێنانی فشاری هه‌ڕه‌شه
ئامێز بێت , یان بارودۆخێكی داسه‌پاو بێت , یان
كۆنترۆڵی فكریی بێت , له جه‌وهه‌ردا یه‌ك شتن . پێبه‌خشینی
به‌شێك له ده‌سه‌ڵاتی مرۆڤ بۆ هه‌ر كه‌س و حزب و لایه‌نێك
بێت , ئه‌و كاته مانای مرۆیی وه‌رده‌گرێت كه له
پێناوی نه‌هێشتنی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی و یه‌كسانی كردنه‌وه‌ی
خودی ده‌سه‌ڵاتی نێو مرۆڤه‌كانی كۆمه‌ڵگادا بێت . ماده‌م
هاتنه ده‌ره‌وه‌ی هه‌موو ده‌سه‌ڵاتێكی تۆكمه له سه‌ر
لێسه‌ندنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی تاك تاكی مرۆڤه‌كانه له
هه‌ر شوێنێكدا بێت , كه‌واته چه‌وساندنه‌وه ناوه‌رۆكه‌كه‌ی
پێك ده‌هێنێت , به‌جیا له‌وه‌ی چ سیمایه‌كی به خۆوه
گرتووه . یانی له هه‌ر شوێنێكدا ده‌سه‌ڵات هه‌بێت "
با له بان سه‌ری یه‌ك مرۆڤیشه‌وه بێت " له‌و شوێنه‌دا
چه‌وساندنه‌وه هه‌یه . هه‌موو ده‌سه‌ڵاتێكی زیاده و
به‌ده‌ر له ده‌سه‌ڵاتی یه‌كسان و سروشتییانه‌ی مرۆڤه‌كان
خۆیان , كه‌موزۆر له خاسیه‌تی مرۆیی دابڕاوه . یانی
هه‌ر ده‌سه‌ڵاتێك سه‌ر به هه‌چ چین و توێژێك بێت ,
ناتوانێت مرۆیی بوونی خۆی به ته‌واوی بسه‌لمێنێت . ته‌نانه‌ت
ده‌سه‌ڵاتی چینی كرێكاریش ده‌سه‌ڵاتێكی ته‌واو
مرۆییانه نییه . به‌و بڕه‌ی چینی كرێكار ده‌سه‌ڵاتداره
به سه‌ر كۆمه‌ڵگادا , به‌و بڕه دادپه‌روه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی
له ده‌سه‌ڵاته‌كه‌یدا نییه ,, به‌ڵام به‌و بڕه‌ی خۆی
و ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه و ده‌ڕوات به‌ره‌و
كۆمه‌ڵگای نا چینایه‌تی , به‌و بڕه دادپه‌روه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی
به ده‌سه‌ڵاته‌كه‌یه‌وه دیاره . یانی ده‌سه‌ڵاتی
چینی كرێكار له پرۆسه‌ی دامه‌زراندنیه‌وه هه‌تا هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی
ته‌نیا به‌و ڕاده‌یه مرۆیی ده‌بێت كه له هه‌وڵی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی
ده‌سه‌ڵاته زه‌وتكراوه‌كاندا بێت بۆ خاوه‌نه‌كانیان ,
كه ته‌نیا به پیاده كردنی یه‌كسانی له ده‌سه‌ڵاتدا
بۆ هه‌موو مرۆڤه‌كانی كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی , به ئه‌نجام
ده‌گات . ده‌سه‌ڵاتی سیاسی كه به‌شێك له ده‌سه‌ڵاته
كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان پێك ده‌هێنێت و له دوایین لێكدانه‌وه‌دا
هه‌وڵێكه بۆ ده‌سته‌مۆ كردن و خۆداسه‌پاندنی به سه‌ر
ئه‌و ده‌سه‌ڵاته كۆمه‌ڵایه‌تییانه‌دا , له سه‌ر
كۆكردنه‌وه و زه‌وت كردنی بڕی جۆربه‌جۆری ده‌سه‌ڵاتی
تاكه‌كان ڕاوه‌ستاوه . گرفته‌كان له كۆمه‌ڵگاكاندا
لێره‌وه دروست بوون و لێره‌شه‌وه چاره‌سه‌ر ده‌كرێن
. له زه‌وت كردنه‌وه ده‌ستی پێكردووه و له ڕیشه‌كێش
كردنی ئه‌و زه‌وت كردنه‌شه‌وه كۆتایی دێت .
له پشت هه‌موو هه‌ڕه‌شه و ته‌وهین و سزا و
كوشتنوبڕینێكه‌وه , ده‌سه‌ڵات ڕاوه‌ستاوه . هه‌موو
كون و قوژبنێكی كۆمه‌ڵگا مه‌یدانی پێكدادانی ده‌سه‌ڵاته‌كانه
. هه‌میشه داماڵین و باڵا كردنی ده‌سه‌ڵات له هه‌موو
شوێنێك و له هه‌موو ساته‌وه‌ختێكی كۆمه‌ڵگادا له
حاڵه‌تی ڕووداندایه . گاڵته‌جاڕییه‌كان و توانجه‌كان
و سوكایه‌تی پێكردنه‌كان , هه‌ریه‌كه‌یان به‌جیا و هه‌مووشیان
پێكه‌وه , ئاوێته‌ی ده‌سه‌ڵاتن . مرۆڤ بۆ خۆی به ته‌نها
كانییه‌كی ووشك نه‌بوو , سه‌رچاوه‌یه‌كی له بن نه‌هاتوو
, جیهانێكی بێكۆتایی ده‌سه‌ڵاته . به‌شێك له ژیانی
ڕۆژانه‌ی , به‌ده‌ر له ئیراده‌ی خۆی و هه‌ندێك جاریش
به ئیراده‌ی خۆیه‌وه , ته‌رخان كردووه بۆ به‌ده‌ست
هێنان و مشتوماڵ كردن و بره‌وپێدانی ئه‌م ده‌سه‌ڵاته
. هه‌رچه‌نده ئه‌م پرۆسه‌یه به په‌یوه‌ند به
جێگاوڕێگای كۆمه‌ڵایه‌تی خۆی و ململانێی مرۆڤ و سروشته‌وه
ده‌باته پێشه‌وه , به‌ڵام زه‌مینه‌ی لێوه‌هه‌ڵسانی
هه‌موو نابه‌رابه‌رییه‌كه له كۆمه‌ڵگادا . ده‌سه‌ڵاته
كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان كه بناغه‌ی لێوه‌هه‌ڵسانی ده‌سه‌ڵاتی
سیاسین , هه‌موو جۆره ده‌سه‌ڵاته ئایینی و ئابووری و
خێڵه‌كی و ڕۆشنبیرییه‌كان به هونه‌ر و وێژه و فه‌لسه‌فه
و زانسته‌وه ده‌گرێته‌وه . ئۆتۆریته‌كان جۆرێكن له
ده‌سه‌ڵاتی كۆمه‌ڵایه‌تی . مه‌سه‌له‌ی هه‌ڵپه كردنی
ڕابه‌ران و كه‌سانی سیاسی دی بۆ كۆمه‌ڵایه‌تی بوونه‌وه‌یان
, له چوونه سه‌ری ده‌سه‌ڵاتی سیاسییانه‌وه سه‌رچاوه
ده‌گرێت . له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه ده‌سه‌ڵاته كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان
بناغه‌ن بۆ ده‌سه‌ڵاته سیاسییه‌كان , به‌ڵام په‌یوه‌ندییه‌كی
دایلێكتیكانه كه كاركردی به‌رده‌وامانه‌ی هه‌ر یه‌كه‌یانه
له سه‌ر ئه‌وی تریان , به یه‌كیانه‌وه ده‌به‌ستێت .
ته‌نانه‌ت هاوڕێیه‌تی دوو كه‌س وه یان چه‌ند كه‌سێك
له‌گه‌ڵ یه‌كتریدا , له لایه‌نێكیدا یه‌كخستن و یه‌كپێگرتنی
ده‌سه‌ڵاته‌كانیانه . مه‌سه‌له‌ی مه‌یل دان و خوازیار
بوونی حزبه‌كانی بزووتنه‌وه سیاسییه‌كان بۆ ڕۆشنبیران
و به تایبه‌تی ڕۆشنبیره به تواناكان , بۆ خستنه سه‌ری
ده‌سه‌ڵاتی مه‌عنه‌وی ئه‌وانه بۆ سه‌ر ده‌سه‌ڵاته
سیاسییه‌كه‌ی خۆیان . ده‌سه‌ڵاتی مه‌عنه‌وی هیچ كاتێك
ده‌سه‌ڵاتێكی سه‌ربه‌خۆ و دابڕاو له بنكه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كه‌ی
نه‌بووه . ده‌سه‌ڵاتی مه‌عنه‌وی به‌و ڕاده‌یه هه‌یه
كه كه‌سانێك , كه‌م و زۆر , به ده‌وریدا هه‌ن و ده‌كرێت
وه‌كو هێزێكی ناو پرۆسه‌ی گه‌ڵاڵه بوون , له
بارودۆخی تایبه‌تی و شیاو به هێنانه ئارایدا , سوودی
لێ ببینرێت . ده‌سه‌ڵاتی مه‌عنه‌وی هه‌رچه‌نده هۆش و
بڕوا و سه‌رسام بوون و خۆشه‌ویستی چه‌ند پایه‌یه‌كی
بناغه‌یی زه‌مینه‌ی لێوه هه‌ڵسانیه‌تی , به‌ڵام بۆ
خۆی ده‌بێته‌وه به ده‌سه‌ڵاتێكی كۆمه‌ڵایه‌تی و هێزه
سیاسییه‌كانیش به رَاكێشانی ئه‌و كه‌سایه‌تییه , ده‌سه‌ڵاته
سیاسییه‌كه‌ی خۆیان بۆ ئاستێكی به‌رزتر پێ ده‌گوازنه‌وه
. هێزه سیاسییه‌كان له ڕێگای پڕوپاگه‌نده و هاندانه‌وه
, له ڕێگای پێناساندنه‌وه‌ی كه‌سایه‌تییه‌كه و ده‌رفه‌ت
وه‌رگرتنێكی زیره‌كانه‌وه بۆ جوان كردنه‌وه‌ی كار و
خه‌بات و ئامانجه‌كانیان , سوود له بنكه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی
ئه‌و ده‌سه‌ڵاته مه‌عنه‌وییه ده‌ر ده‌گرن و خۆیانی
له سه‌ر ئاستی كۆمه‌ڵگا پێ ده‌به‌نه پێشه‌وه . جا
ئه‌و كه‌سانه‌ی كه خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاتێكی مه‌عنه‌وین ,
به هه‌ر پله‌یه‌ك هۆشیارییان بۆ ڕزگار بوونی كۆمه‌ڵگا
و ته‌واوی مرۆڤایه‌تی له دواوه بێت , به‌و پله‌یه
هێزه سیاسییه‌كان ئه‌م دواكه‌وتنه‌ی ده‌قۆزنه‌وه و
مه‌رامی سیاسییانه‌ی خۆیانی لێوه به ئه‌نجام ده‌گه‌یه‌نن
. مه‌سه‌له‌ی ڕێكخراوه جه‌ماوه‌رییه‌كانیش , هه‌ر مه‌سه‌له‌ی
ده‌سه‌ڵاته . كاتێك كه ڕێكخراوێكی جه‌ماوه‌ری دروست
ده‌بێت , جگه له مه‌سه‌له‌ی خه‌بات و ئامانجیان , به
مانای چوونه پاڵ یه‌كی كۆمه‌ڵێك ده‌سه‌ڵاته بۆ وه‌ستانه‌وه
له مه‌یدانێكی دیاریكراودا به‌رانبه‌ر به ده‌سه‌ڵاتێكی
گه‌وره‌تر . به‌و ڕاده‌یه‌ی ژماره‌ی ئه‌ندامانی ئه‌و
ڕێكخراوه زیاد بكات , به‌و ڕاده‌یه ده‌سه‌ڵاته‌كان
زیاد ده‌كه‌ن و له كێشمه‌كێشیاندا له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاته
گه‌وره‌كه‌دا , ده‌ستكه‌وتی زیاتر به ده‌ست ده‌هێنن .
ئایدیای په‌لكێشانی حزبه‌كانیش به چه‌پ و ڕاسته‌وه
بۆ ناو ئه‌م ڕێكخراوانه , له سۆنگه‌ی ڕفاندنی ئه‌م
ده‌سه‌ڵاته‌وه‌یه . یانی كار كردنی حزبه‌كان به ڕاست
و چه‌په‌وه له‌و ڕێكخراوانه‌دا , كار كردنه بۆ داگیر
كردنی هه‌رچی زیاتری ده‌سه‌ڵاتی ڕێكخراوه‌كان و
گوێزانه‌وه‌یان بۆ سه‌ر ده‌سه‌ڵاته حزبیه‌كانیان .
یانی هه‌موو قسه و باس و بۆچوونێكی حزبه‌كان له‌گه‌ڵیاندا
" واته له‌گه‌ڵ ڕێكخراوه‌كاندا " و به‌رز كردنه‌وه‌ی
هه‌موو دروشمێكی بریقه‌دار و ڕاگه‌یاندنی هه‌موو جۆره
پشتیوانییه‌ك بۆیان , له هه‌ڵفریواندن و وه‌لانانی هه‌رچی
زیاتری ده‌سه‌ڵاتی ئاماده‌ی ئه‌وان نه‌بێت بۆ سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی
حزبییانه‌ی خۆیان , شتێكی دیكه نییه . بێگومان به‌و
ڕاده‌یه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ڕێكخراوه‌كان له لایه‌ن حزبه‌كانه‌وه
ده‌ڕفێنرێت , به‌و ڕاده‌یه ڕێكخراوه‌كان لاواز ده‌بن
. لاواز بوونه‌كه له‌م مه‌یدانی ده‌سه‌ڵات ڕفاندنه‌یانه‌وه
, له چه‌ند شوێنێكه‌وه ده‌ست پێده‌كات : 1- ڕیزه‌كانی
ڕێكخراوه‌كان تووشی حاله‌تێكی تازه و نامۆ ده‌بن . 2-
سه‌رنج و بیر كردنه‌وه و هیوای چوونه پێشه‌وه‌یان
شڵه‌قانی تێده‌كه‌وێت و له جیاتی ئه‌وه‌ی ته‌نیا له
به‌رانبه‌ر ده‌سه‌ڵاته گه‌وره‌كه‌دا چه‌ق ببه‌ستن ,
دابه‌ش ده‌بن به سه‌ر تێگه‌یشتن و كار كردن و نه‌كردنیش
له‌گه‌ڵ ئه‌و حزبانه‌ی كه گێچه‌ڵیان به ده‌وریاندا
ئالاِندووه . 3- خه‌ڵكانی زیاتری ده‌ره‌وه‌ی خۆیان "
ده‌ره‌وه‌ی ڕێكخراوه‌كان " كه له پرۆسه‌ی بیر كردنه‌وه‌ی
مه‌یلدان و خۆ ناونووس كردندا بوون وه‌ك ئه‌ندامانی
تازه بۆ كار كردن له‌گه‌ڵیاندا , شه‌كوشۆی تێده‌كه‌وێت
و له ئه‌نجامدا دڵه‌ڕاوكێ و په‌شیمان بوونه‌وه باڵ
ڕاده‌كێشێت به سه‌ریاندا . 4- فشاری ده‌سه‌ڵاته گه‌وره‌كه
له به‌رانبه‌ریاندا توندتر ده‌بێته‌وه . ئه‌مانه و
گه‌لێكی تریش له‌و هۆكار و به‌رئه‌نجامه نێگه‌تیڤانه‌ن
كه ئاوقای ئه‌م ڕێكخراوانه ده‌بنه‌وه له ڕێگه‌ی
گیانی ده‌سه‌ڵاتخوازی و سیكتاریستانه‌ی حزبه‌كانه‌وه
. یه‌كێك له فاكته‌ره گرنگه‌كانی سه‌ركه‌وتنی
فریودان و چه‌واشه كردن و كاریگه‌ری دانان له سه‌ر
ئه‌ندامانی ڕێكخراوه‌كان و وه‌رگرتن و لێسه‌دنه‌وه‌ی
ئاره‌زوومه‌ندانه و زۆرداره‌كییانه‌ی هه‌رچی زیاتری
ده‌سه‌ڵاته‌كانیان " واته ده‌سه‌ڵاتی ڕێكخراوه‌كان "
له لایه‌ن حزبه‌كانه‌وه , نزمی پله‌ی هۆشیاری ئه‌ندامانی
ڕێكخراوه‌كانه به ڕێگای گه‌یشتن به ئامانجه‌كانیان
. بۆیه هه‌تا ڕێژه‌ی هۆشیار بوونه‌وه‌ه‌ی ئه‌ندامانی
ڕێكخراوه‌كان بڕواته سه‌ره‌وه , ڕێژه‌ی فڕاندنی ده‌سه‌ڵاته
ڕێكخراوه‌ییه‌كانیان له لایه‌ن حزبه‌كانه‌وه دێته
خواره‌وه . وه هه‌ر لێره‌شه‌وه‌یه كه حزبه‌كان هه‌ر
هه‌موویان پێچه‌وانه دێنه‌وه له‌گه‌ڵ پرۆسه‌ی چوونه
پێشه‌وه‌ی هۆشیارییه ڕێكخراوه‌ییه‌كاندا . حزبه‌كان
به ڕاست و چه‌پیانه‌وه " یانی به حزبه به‌ناو
كۆمۆنیسته‌كانیشه‌وه " هۆشیارن به‌وه‌ی كه هاتنه
خواره‌وه‌ی هۆشیاریی ڕێكخراوه‌یی ئه‌ندامانی ڕێكخراوه
جه‌ماوه‌رییه‌كان ده‌رگا له‌سه‌ر هه‌ڵمه‌ت بردنی ئه‌مان
" واته حزبه‌كان " ده‌كاته‌وه بۆ فڕاندنی ده‌سه‌ڵاته‌كانیان
. یانی ئه‌م حزبانه له‌خۆڕا نییه كه ڕێگرن له به‌رده‌م
هۆشیار بوونه‌وه‌دا . به ده‌ست خۆیان نییه و ناتوانن
" واته حزبه‌كان به ڕاست و چه‌پیانه‌وه " كه
دوژمنی سه‌رسه‌ختی ووریا بوونه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ر نه‌بن .
ئه‌وان " واته حزبه‌كان " ته‌نیا ووریا بوونه‌وه‌یان
به په‌یوه‌ست به حزبه‌كانیانه‌وه لا دروسته . یانی
به‌و بڕه ئه‌و كه‌س و ده‌سته و تاقم و كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكه
به لایانه‌وه خاوه‌نی هۆشیاری ته‌واون كه ته‌وه‌ره‌یان
به‌ستبێت به ده‌وری حزبه‌كانیاندا . ئه‌م ته‌وه‌ره
به‌ستنه‌ش به ده‌وری حزبه‌كاندا كه ڕابه‌رایه‌تییه‌كان
ناوی ده‌نێن هۆشیار بوونه‌وه له كه‌ڵه‌كه بوونی ده‌سه‌ڵاتی
حزبیی زیاتر شتێكی تر نییه . واته دواكه‌وتنێك " ته‌وه‌ره
به‌ستنی ڕێكخراو به ده‌وری حزبدا " كه له‌و باره‌یه‌وه
پراكتیك ده‌كرێت به فه‌ڕمی له لایه‌ن حزبه‌كانه‌وه
به پێشكه‌وتن ده‌ناسرێت . لێره‌دا ده‌بینین دواكه‌وتن
له پێشكه‌وتندا و پێشكه‌وتنیش له دواكه‌وتندا
شاردراونه‌ته‌وه . ئه‌م یاری كردنه به ناوه‌رۆكی
ووشه‌كانه‌وه له بنه‌ڕه‌تدا له به‌رژه‌وه‌ندی ڕابه‌رایه‌تییه‌كانه‌وه
سه‌رچاوه ده‌گرێت . په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان حزب و
ڕێكخراوه جه‌ماوه‌رییه‌كان , یاساكانی كێشمه‌كێشی ده‌سه‌ڵات
زاڵن به سه‌ریاندا . به هه‌ر بڕێك ده‌سه‌ڵاتی سیاسی
حزبه‌كان به په‌یوه‌ند به ڕێكخراوه جه‌ماوه‌رییه‌كانه‌وه
زیاد بكات , به‌و بڕه ده‌سه‌ڵاتی ڕێكخراوه جه‌ماوه‌رییه‌كان
كه‌م ده‌كات . هه‌موو كار كردنێكی حزبه‌كان بۆ ئه‌ندام
گیری له ناو ڕێكخراوه جه‌ماوه‌رییه‌كاندا به مانای
به فه‌ڕمی نه‌ناسینی سه‌ربه‌خۆیی ئه‌و ڕێكخراوانه
دێت . ته‌نهاش له ڕێگای به فه‌ڕمی نه‌ناسین و كرده‌یی
كردنه‌وه‌ی ئه‌و به فه‌ڕمی نه‌ناسینه‌وه‌یه بۆ
ڕێكخراوه جه‌ماوه‌رییه‌كان , كه حزب له‌و مه‌یدانه‌دا
ده‌توانێت به‌هێز ببێت . ئه‌م حاڵه‌ته پێش ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی
به ڕابه‌رایه‌تییه‌كان و هه‌ڵپه‌ی فڕاندنی ئه‌وانه‌وه
هه‌بێت سه‌باره‌ت به ده‌سه‌ڵاتی رٍِێكخراوه جه‌ماوه‌رییه‌كان
, په‌یوه‌ندی به پێكهاته حزبییه‌كان و سیستمی ناوه‌كییانه‌ی
كار كردنیانه‌وه هه‌یه .
به شی هه‌ره زۆری ده‌سه‌ڵاتی سیاسی له جیهاندا كه
له لایه‌ن حوكومه‌ته‌كانه‌وه ده‌ستی به سه‌ردا
گیراوه و یاساگه‌لێكی زۆریش بۆ به فه‌ڕمی كردنی ئه‌م
ده‌ست به سه‌را گرتنه دامه‌زراوه , ناوه‌ندی
تراجیدیاكانی كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی پێك ده‌هێنێت .
یاسا بریتییه له ڕه‌وا به‌خشین به ده‌سه‌ڵاته گه‌وره‌كان
بۆ كۆنترۆڵ كردنی ده‌سه‌ڵاته بچوكه‌كان . هه‌رچه‌نده
یاساكان ده‌یانه‌وێت خۆیان وا بناسێنن كه بنه‌مای
ڕێكخستنی په‌یوه‌ندییه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانن , به‌ڵام
هه‌میشه ئه‌و ڕێكخستنانه‌یان له سه‌ر بناغه‌ی له‌ق
نه‌كردنی پایه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی چینی بۆرژواوه
داڕشتووه . یاساكان هه‌موویان به ده‌وری پێداگرتن له
سه‌ر مانه‌وه‌ی ئایین و خێزان و ئه‌خلاق و موڵكایه‌تی
تایبه‌تی , چه‌قیان به‌ستووه . یاساكان ته‌نیا به
پێی فشاری كۆمه‌ڵانی خه‌ڵك و , ماوه ماوه چاكسازییان
تیادا ده‌كرێت , ئه‌گینا ئاڵوگۆڕی چینایه‌تییانه "
شۆڕشگێڕانه " یان له كۆمه‌ڵگای سه‌رمایه‌داریدا هه‌رگیز
به سه‌ردا ناهێنرێت . یاساكان له دوو لایه‌نه‌وه به
بڕی جیاواز مرۆیی بوونیان گرتووه‌ته خۆ : یه‌كێكیان
فشاری كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكه له سه‌ریان و ئه‌وی تریشیان
له ڕوانگه‌ی پاراستن و بردنه سه‌ری به‌رژه‌وه‌ندییه
چینایه‌تییه‌كانی بۆرژواوه ناچار بوونی لۆژیكانه‌ی ئه‌و
چینه‌یه " واته بۆرژواكان " به‌وه‌ی كه خه‌ڵكانی
چین و توێژه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی تریش مرۆڤن . واته
ئه‌گه‌ر پێداگرتنی په‌یا په‌ی كۆمه‌ڵانی خه‌ڵك نه‌بوایه
بۆ به فه‌ڕمی ناسینی داخوازییه‌كانیان و په‌یوه‌ندییه
مرۆیی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانیان , وه پێداویستی هه‌بوونی
كۆمه‌ڵگایه‌ك نه‌بوایه بۆ سیستمی سه‌رمایه‌داری كه
ناچار بێت له پێناوی مانه‌وه و چوونه پێشه‌وه‌یدا
وه‌كو چینێك " واته سه‌رمایه‌داران " مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ
مرۆڤدا بكات " ئه‌مه جگه له پێویست بوونی ئاستێنی
دیاریكراو له ڕێكخراو بوون و ئاسایش بۆ ئه‌و كۆمه‌ڵگایه
" ئه‌وا یاساكان زۆر نا مرۆڤانه‌تر ده‌بوون له‌وه‌ی كه
ئێستا هه‌ن .
مه‌سه‌له‌یه‌كی دیكه كه له ده‌سه‌ڵاتی سیاسیدا
جێگای سه‌رنجه مه‌سه‌له‌ی كۆبوونه‌وه و دابه‌ش بوونه
. له سیستمی ده‌سه‌ڵاتداریه‌تیدا هه‌ر له ڕێكخراوه
سیاسییه بچوكه‌كانه‌وه تا ڕێكخراوه جه‌ماوه‌رییه‌كان
و میلیشیاكان و حزبه‌كان و حوكومه‌ته‌كان , كۆبوونه‌وه‌ی
ده‌سه‌ڵات له ده‌ستی ناوه‌ندێك " كۆمه‌ڵێك كه‌س " دا
و دواییش قه‌بڵاندنی له ده‌ستی یه‌ك كه‌س " ڕابه‌رێك
– سكرتێرێك – لیده‌رێك – سه‌ركرده‌یه‌ك – سه‌ره‌ك وه‌زیرانێك
– پاشایه‌ك – سه‌ره‌ك كۆمارێك - دا بووه به باو و له
سه‌ر ئاستی به‌ریینی جیهانیش دووباره كردنه‌وه‌ی ئه‌م
سوننه‌ته و لاسایی كردنه‌وه‌ی كه‌م و زۆری یه‌كتری
بووه به به‌شێك له ده‌زگای بیر كردنه‌وه‌ی مرۆڤایه‌تی
. ئه‌م كۆبوونه‌وه‌ی وورده وورده‌ی ده‌سه‌ڵاته له
سه‌ر بنه‌مای وورده وورده‌ی لێسه‌ندنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات
دروست ده‌بێت . ده‌سه‌ڵاتی هه‌ر حوكومه‌تێك بگریت , له
لێسه‌ندنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ندامه‌كانی كۆمه‌ڵگاوه
په‌یدا ده‌بێت . به پێی چوونه پێشه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی
حوكومه‌ت , چوونه دواوه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵگا
ڕووده‌دات . به پێی چوونه پێشه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ندامانی
كۆمه‌ڵگا , چوونه دواوه‌ی ده‌سه‌ڵاتی حوكومه‌ت ڕوو ده‌دات
. ئه‌م دوو كێشمه‌كێشه‌ی نێوان ئه‌م دوو ته‌وه‌ره "
حوكومه‌ت و كۆمه‌ڵانی خه‌ڵك " به هه‌زار و یه‌ك شێوه
, هه‌موو چركه‌ساتێك , له ئارادایه . ئه‌مه سه‌باره‌ت
به حزبه‌كان و جه‌ماوه‌ریش هه‌روا ده‌كه‌وێته‌وه .
یانی كێشمه‌كێش له كۆمه‌ڵگادا له نێوان هێز و
ڕووخساره سیاسییه‌كانی ده‌سه‌ڵات و هێز و ڕووخساره
كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی ده‌سه‌ڵات , یه‌ك تایبه‌تمه‌ندی
ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تی مرۆڤه‌كان و یه‌ك پایه‌ی بناغه‌یی
ڕاگرتنی كۆمه‌ڵگایه . له دووتوێی ئه‌م كێشمه‌كێشانه‌شدا
, ڕۆژانه له سه‌ر ئاسته جۆراوجۆره‌كان كه ژماره‌یان
دیاری ناكرێت , نزیك بوونه‌وه و دوور كه‌وتنه‌وه ,
یه‌كگرتن و له یه‌ك ترازان , ڕێككه‌وتن و پێكدادان له
نێوانیاندا ڕووده‌دات .
بژار 8-5-2006
|