لە ڤیستیڤاڵى (گەلاوێژ)ى ئەمساڵدا بەشداریم کرد . دواى پێشکەشکردنى بابەتەکەم لەژێر ناونیشانى (دەرخستنى خود و خودکوژى لە شیعرى لاوانى دواى 2000)دا ، توانیم خەڵاتى لێکۆڵینەوە وەربگرم . بەڕێز (ئازاد حەمە) سەرۆکى لیژنەى هەڵسەنگاندنى لێکۆڵینەوەکان بوو . دیارە ئەوکەسەى دەکرێتە لیژنەى ڤیستیڤاڵ، ئیشى بریتییە لە هەڵبژاردنى باشترینى ئەو دەقانەى دەچنە بەر دەستى ، یانى ئەو دێت دەقەکان هەڵدەسەنگێنێ و خودى هەڵسەنگاندنەکەش پۆلێنکردنى لێدەکەوێتەوە .ئەوەى لە ڤیستیڤاڵى ئەمساڵدا بینیمان ، شتێکى تر بوو ، سەرۆکى لیژنەى لێکۆڵینەوەکان بڕیاریدا پلەى یەکەم نەبەخشێ بە هیچ لێکۆڵینەوەیەک، نەک لەبەر ئەوەى تێبینى هەبوو لەسەر لێکۆڵینەوەکان ، بەڵکو لەبەر ئەوەى لێکۆڵینەوەکان لەدیدى ئەوەوە نزیکبوون لە لێکۆڵینەوەى نەبووەوە . ئایا ئێمە دەتوانین ڕەخنە لە دەقى نەبوو بگرین؟ ، ئایا دەتوانین دەقى نەبوو هەڵسەنگێنین ؟ ، ئەگەر ئەو دەقانەى ئێمە دەقى نەبوون ، ئەى بۆ پلەى دووەم و سێیەمیان وەرگرت ؟ ئەوە چۆنە کە کاک (ئازاد) پلە دەبەخشێتە دەقى نەبوو و لێکۆڵینەوەیەک کە وەکو خۆی دەیڵێ ئەنجام و پێشەکى تیا نییە . هەڵبەت لێکۆڵینەوەکان پێشەکییان هەبوو ، زۆربەشیان ئەنجامیان دیارى کردبوو ، ئەى کەواتە ئەوە چی بوو کە کاک (ئازاد) گوتى ؟ تۆ بڵێى ئەو لێکۆڵینەوەکانى نەبینیبێت ؟ ئەى ئەگەر بینیویەتى بۆ گوتى لێکۆڵینەوەکان پێشەکى و ئەنجامیان نەبوو لە بارێکدا کە هەیانبوو ؟ .
ڕاستى مەرج نییە هەموو لێکۆڵینەوەیەک پێشەکى و ئەنجامى هەبێت ئینجا ناسنامەى لێکۆڵینەوەى پێبدەین ، ئێمە نموونەى لێکۆڵینەوەى کاک (ئازاد)مان هەیە کە پێشەکى و ئەنجامى دیاری نەکراوە ، ئەگەر ئەوەى کاک (ئازاد) دەیڵێ پێوەر بێت ، کەواتە نابێت ئەو لێکۆڵینەوانەى کاک (ئازاد) لێکۆڵینەوە بن . دوا جار ئەو فۆڕمە لە بڕیاردان لاى کاک ئازاد بەزانستیکردنى ئەدەبە ، لە کاتێکدا هەڵەیە ئەدەب وەکو زانست ببینین و وەکو کەسێکى ئەکادیمى و زانستى قسە لەسەر دەقى ئەدەبی بکەین . هەموو ئەو ڕەخنانە ڕەتدەکەمەوە بە ڕەخنەى زانستى ناوزەددەکرێن و ئاڕاستەى دەقى ئەدەبى دەکرێن . دەبێت بە زمانێکى ئەدەبى ڕەخنە لە تێکستى ئەدەبی بگرین نەک بە زمانێکى زانستى . (میلەر) پشتگیرى لە قوتابخانەى ڕەخنەى نوێ دەکرد و لە ڕێگاى ڕەتکردنەوەى ڕوانگەى سیمیۆلۆژى و دیاردەگەرایى و مارکسییانەى کە پێیوایە دەشێت تیۆرى ئەدەبی ببێتە زانست . (میلەر) و (درێدا) و (هارتمەن) هاوسەنگەرن لە ئاست ئەو بابەتەدا ، لەوێدا ڕەخنەى ئەدەبی ئەدەبێکى پلە دووە .
ئەوەى کاک (ئازاد) گوتى فەوتانى بەشێکى ڕۆحە ، چونکە خودى ئەدەب هیچ نییە جگە لە بەشێک لە ڕۆح . ڕۆح لە ئاست جەستەدا وەکو (خاوەن) دەردەکەوێ ، یانى ئەوەى خاوەنى جەستەیە ، ڕۆحە ، ئەگەر ڕۆح هەیکەلێک بێت ، ئەوا جەستە جلەکانى ئەو هەیکەلەیە ، ساتى داکەندنى جلەکانیش ، ساتى جیابوونەوەى ڕۆحە لە جەستە ، وەلێ دیسانەوە دەپرسینەوە : ڕۆح کە جیادەبێتەوە دەچێت بۆ کوێ ؟ . هەمیشە جەستە ئینتیزارى ڕۆحەکەیەتى (دواى جیابوونەوە ) ، تەنانەت ئەگەر جەستە خاک و خۆڵیش بێت ، ئەوەى مونتەزیرە ، خۆڵە ، خۆڵێک کە سەردەمانێک پێمان دەگوت (جەستە) ، کەواتە ڕۆح هەرچی بێت ، دۆستى ئەو خۆڵەیە کە ئێمە بە پێیەکانمان بەسەریدا گوزەردەکەین ،گومان دەکەم ڕۆح ڕۆحى خۆى ئەگەر بە خەیاڵیش بێت بنێرێتەوە بۆ لاى جەستە ، بۆ لاى خۆڵ (دواى جیابوونەوە ) ، کەواتە : (ڕۆحى ڕۆح وا لەژێر پێی ئێمەدا ) .دەبێت وریا بین هێواش هێواش ڕێگا بکەین ، نەبادا (ڕۆحى ڕۆح) درز ببا . ئەگەر خێرا ڕۆیشتن بەسەر خۆڵدا گوزارشت بێت لە : خراپە ، کەواتە دڵنیابووینەوە کە هەر بەڕاستى : (خراپە) خراپە .لێرەوە دەکرێ بڵێین ئەوەى کاک (ئازاد) گوتى خراپەیەکى خراپە لە بەرامبەر ڕۆحدا ، لە بەرامبەر ئەدەبدا .لە قسەکانى کاک (ئازاد)دا هەستت بە جۆرێک لە بەزەیی هاتنەوە دەکرد ، ئەو دەیویست پێمان بڵێ کە بەزەیی پێمان هاتۆتەوە هەر بۆیە پلەى دووەم و سێیەمى دیاریکردووە ، ئەوەتا هەر خۆى گوتى پێموایە خاوەنى لێکۆڵینەوەکان بەو بڕیارەى من تووڕە دەبن ، ئەو بۆیە بەزەیی بە خاوەنى لێکۆڵنەوەکان هاتۆتەوە ، بۆ ئەوەى تووڕە نەبن . خود بۆ نیشاندانى خۆشەویستى ، پەنا بۆ بەزەیى دەبا ، بەو هیوایەى بتوانێ لەو ڕێگایەوە ئەویتر ئاسوودە بکا . بەزەیى لە زۆربەى فەلسەفە و دەستکەوتە تیۆرى و میتدۆییەکان و پراکتیکە ئاینییەکان و ئایدیا و کتێبەکاندا وەکو پێویستى باسى کراوە کە ڕەوشتى مرۆ نیشان دەدا ، وەلێ ئەوکاتەى خود بەزەیى بۆ ئەویتر دەردەبڕێت ، هەر بە ڕاست بەزەیى پێدا هاتۆتەوە ؟ ئایا بەزەیی هاتنەوەى خود بە ئەویتر باشە یان خراپ؟ . لاى (نیتشە) ئەو کاتەى خود بەزەیى بە ئەویتردا دێتەوە ، لەبەر ئەوە نییە ئەو کەسەى خۆشدەوێ ، بەڵکو تەنها لەبەر ئەوەیە خود لەوە دەترسێ ئەوەى بەسەر ئەویتردا هاتووە بەسەر ئەمیشدا بێت ، بۆیە لەڕێگاى نیشاندانى ئەو بەزەییەوە ، ئەو ترسە لەخۆى دووردەخاتەوە . (نیتشە) بەزەیى بە خراپ دادەنێ . کەواتە مرۆ لە ڕێگاى گەڕانەوە بۆ خودەوەیە بەزەیى بە ئەویتر دێتەوە . مەسەلەکە ئەوەندەى پەیوەندى بە خودەوە هەیە ، پەیوەندى نییە بە ئەویترەوە .
ڕەخنەى من لەو گشتاندنەیە (نیتشە) پشتى پێبەستووە . دەکرێ ئەو دیدە (نیتشە)ییە بۆ بەشێکمان ڕاست بێت ، وەلێ بۆ هەموومان دروست نییە ، بە تایبەتى بۆ مرۆى ڕۆژهەڵاتى کە نرخى خۆى دەبەستێتەوە بە کۆمەڵەوە ، بۆ ئەو بەزەیى مەرجێکە بۆ مرۆڤبوون و بەزەیی هاتنەوەى پێشمەرجى نیشاندانى ئەو مرۆڤبوونەیە .
لە ڕاستیدا ئەو بەزەییەى شاعیرێک لە شیعرەکانیدا نیشانى دەدا ، جیاوازە لەو بەزەییەى ڕەخنەگرێک لە سەرزەمینە واقیعییەکەدا نیشانى دەدا . شاعیر هەیە لە شیعرەکانیدا کەسێکى بێبەزەییە و لە دونیاى واقیعیشدا بە سۆز و بەزەییە ، لەبەرامبەریشدا دەکرێ شاعیرەکە لە شیعرەکانیدا کەسێکى بە بەزەیى بێت و لە دەرەوەیدا تەواو پێچەوانە بێت .
نیشاندانى سۆز و بەزەیى لە تێکستێکى شیعریدا شتێکى ئاساییە ، بەو مەرجەى عاتیفە و بەزەیى نەکرێنە کەرەستەى سەرەکیى نووسینى شیعرەکان .لە شیعرى (وۆردزۆرس) هەستى بەزەیى و فۆڕمێک لە دڵنەرمى شاعیر بۆ کچە گەنجەکەى و کچى (ئۆدیب) بۆ باوکە کوێرەکەى بەیەکەوە بەستراونەتەوە .( هارتمەن ) لەنێوان خوێندنەوەى ڕاستەوخۆ و خوێندنەوەى زانستیدا ، خوێندنەوەى زانستى هەڵدەبژێرێ لە ئاست شیعرى (وۆردزۆرس)دا . دوا جار ئەو نووسینەى ئێمە وەستانەوەیەکى ڕاستەوخۆ نییە لە بەرامبەر کاک (ئازاد)، بەڵکو وەستانەوەیە لە بەرامبەر فۆڕمێک لە گوتار کە لەنێو نووسەرانى کورددا باوە کە خۆى لە خۆدەرخستندا دەبینێتەوە ، ئەگینا هەر لەنێو لێکۆڵینەوەکاندا بۆى هەیە سوود لە دەقى خودى کاک (ئازاد ) وەرگیرابێت ، بەتایبەتى دەقەکەى (بڵند باجەلان) کە کتێبێکى کاک (ئازاد حەمە)ى وەکو سەرچاوە بە کارهێنابوو .