|
سینه‌ما یاخود هونه‌ری حه‌وته‌م چه‌كێكی زه‌به‌لاح و
ترسێنه‌ره و خاوه‌نی رۆحێكی ئازاد و شێتانه‌یه و
باشترین ئامرازه بۆ شیكردنه‌وه و شرۆڤه‌ی دونیای خه‌یاڵه‌كان
و ئاوه‌ز و دڵه‌ڕاوكێ و نه‌سته‌كان. ئۆكتاڤیۆ پاز ده‌ڵێت:
"مرۆڤێكێكی یه‌خسیر و كۆت و به‌ند كراو، هه‌ر ئه‌وه‌نده
به‌سه چاوه‌كانی بكاته‌وه،تاكوو بتوانێت نادیاره‌كانی
دنیا ده‌ربخات". چونكه سینه‌ما به شێوه‌یه‌كی راسته‌وخۆ،
هه‌بوون و گه‌وهه‌ری سروشتی شته‌كان پێشانی بینه‌ر ده‌دات
و پێی ده‌ناسێنێت. ، هه‌ر وڵاتێك شارێك شارۆچكه‌یه‌ك
دێیه‌ك سینه‌مای نه‌بێت، مرۆڤێكی بێ چاوه. هه‌ر سینه‌مایه‌ك
بینه‌ری نه‌بێت جه‌سته‌یه‌كی بێ ڕۆحه هه‌رمرۆڤێك ته‌ماشای
فیلم نه‌كات نرخی ئاوێنه‌ش نازانێت، هه‌ر بینه‌رێك به‌ناوه‌ڕۆكی
فیلم نه‌گات، تاڵی له خۆشی و شیرینی دوای ناخۆشی درك
پێناكات، دڵدارێكه‌و سه‌رپێی له‌عه‌شق ده‌ڕوانێت، هه‌ر
گه‌لێك سینه‌مای نه‌بێت، گه‌ر وڵاتیشی هه‌بێت، ئه‌وا
مرۆڤه‌كانی دوور له‌ئه‌ته‌كییه‌ت و نزیك به مرۆڤه‌كانی
چه‌رخی دێرینن. شیعری سینه‌ما خه‌باتێكه بۆ گه‌یشتن
به ئاست و ده‌ربڕێنی ئه‌و ئامانجانه . سینه‌مایی
شیعر به شێوازی نهێنی و ره‌مزه‌وه، ئاوڕ له شتێك ده‌داته‌وه
كه راستینه‌ی هه‌ستپێكراوی ته‌واو و به‌ربڵاو ده‌كات.
له‌گه‌ل ناوی تاركۆفسكی بیرمان بۆ سینه‌مای تایبه‌ت و
نوخبه‌یی دێت كه‌پره له نهێنی و شاراوه‌یی ،
تاركۆڤسكی به‌نه‌مری ده‌مێنێته‌وه ئه‌مه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه
نییه فلیمێلێكی زۆری ده‌رهێناون به‌رهه‌مه‌كانی حه‌وت
فیلمن له شیعره‌وه نزیكترن وه‌ك له سینه‌ما , سینه‌مای
تاركۆفیسكی گرته‌ی جوانییه بۆ گێڕانه‌وه‌ی یان له‌ئاوێنه‌دانی
ڕابوردوو و داهاتوو، فیلمه‌كانی سیحره ، سیحری ئه‌و
شاشه‌یه كه ڕه‌نگه‌كانی خۆیمان لێ ده‌ئاڵێنێت و له‌گه‌ڵ
خۆیدا ده‌مانبات بۆ ناو دونیای ڕاستی و درۆ خه‌یاڵ و
حه‌قیقه‌ت ، فیلمه‌كانی خاوه‌نی ریتمی خاو و به‌دیمه‌نی
درێژ و تیمپۆی شۆته‌كانی زیاد و به‌بابه‌تی مرۆڤایه‌تی
و مۆسقی و مردن و ژیان به‌رده‌وامی پێده‌دات، ده‌توانین
بلێن به‌كه‌ره‌سته‌ی شیعر فیلمی سینه‌مایی به‌رهه‌م
دێنیت و ئه‌تمۆسفێرێكی شاعیرانه له فۆرم و ناوه‌رۆكی
فیلمه‌كانی به‌دیارده‌كه‌وێت ،
شاعیر بوونی تاركۆفیسكی ده‌گه‌ریته‌وه بۆ خۆشه‌ویستی
ژیان ، هه‌ندیك دیمه‌نه‌كانی به هۆی رموزه‌ته‌وه ره‌نگه
بینه‌ری ئاسای توشی شیواند و تێكه‌ڵكردن بێت ، ڕۆح ئه‌و
شته‌یه كه تاركۆڤسكی به‌دوایدا وێڵه سینه‌ما
ئامرازی گه‌ڕان و گوزارشتی ڕۆحی و هزری و فه‌لسه‌فییه،
هه‌ر وێنه‌یه‌ك ده‌لاله‌ت هه‌ڵگرێت ده‌رهێنه‌ر بۆ ئاوه‌زی
بینه‌ری ده‌نێرێت، چونكه هزر و ئاوه‌ز ده‌روازه‌ی
ڕۆحن. كاتێك له‌به‌رده‌م فیلمێكی تاركۆفسكی دابنیشیت،
ڕووبه‌رووی دۆخێكی تر ده‌بیته‌وه، له‌وه‌ی تیایدایت
بێده‌نگ بوون هه‌ستكردن به لاڵ بوون، سه‌رسام بوونه‌وه
به سرووشت ، ده‌كرێت له‌تێگه‌یشتنێك بۆ گیرانه‌وه له
فیلمه‌كانیدا بڵێین نووسه‌رێكی ڕووس خه‌ریكی توێژینه‌وه‌یه
له‌باره‌ی مۆسیقا، به‌لام ئه‌و تێگه‌یشتنه دنیایه‌كی
شاعیریانه‌ی وێنه له‌سینه‌مادا به‌رجه‌سته ده‌كات،
به‌هۆی ئه‌وه‌ی گێڕانه‌وه مانایه‌كی مه‌جازی ده‌گرێته
خۆی، ڕێسای رۆنانی درامی بوونی نیه، ئه‌وه وێنه‌یه
به‌پێی زه‌مه‌نی كه‌ینونی خۆی گێڕانه‌وه بنیات ده‌نێت،
بینه‌ر پێویستی به‌وه‌یه ببێته مۆنتێرێك و وێنه‌كان
له‌زاكیره‌ی خۆیدا مۆنتاژ بكاته‌وه، ئه‌وه‌ش كارێك
نیه له‌ساتی بینین ئه‌نجام بدرێت، به‌ڵكو به‌دوای
بینینی كاره‌كه‌و بێده‌نگ بوونی كه له‌گه‌ل زه‌مه‌نی
وێنه ده‌ژیێت رووبه‌رووی پێكه‌وه لكاندنه‌وه‌ی زه‌مه‌ن
ده‌بێت. بینین زمانێك تایبه‌ت به‌خۆی ده‌خوڵقێنێت ،
تاریكی ڕووبه‌رێكیتر به وێنه ده‌به‌خشێت ، ئه‌وه‌ی
چاوه‌روان نه‌كراوه ئه‌وه ڕوو ده‌دات. ئاو گه‌ر ده‌روازه‌یه‌ك
بێت بۆ ڕزگار بوون هه‌وڵێكیشه بۆ كۆتایی وه‌ك ئاگر
وخۆسووتاندن . كاره‌كته له فیلمه‌كانی تاركۆفیسكیدا
هه‌ر كاراكته‌ره و دۆخی جیا له‌وی دی هه‌یه، ئه‌مه‌ش
ئه‌وه‌ت لا دروست ده‌كات، هه‌ر كاراكته‌ره و بۆچوونی
خۆی هه‌یه جیا له‌وی دی سه‌باره‌ت به‌گه‌ردوون و بوون.
ماڵ خوازه‌یه بۆ وێنه‌ی ڕووسیای نیشتیمان . هه‌موو
گرته‌یه‌ك مانای شاراوه‌ی خۆی هه‌یه له فیلمه‌كانی
تاركۆ فیسكی بۆنمونه هه‌ر وێنه یاخۆ جووڵه‌یه‌ك له
فیلمه‌كانی تاركۆڤسكیدا خوازه‌یه بۆ شتێكی دی، هه‌ر
له خاڵی ده‌ستپێكه‌وه له گرته‌ی یه‌كه‌مدا شتێك له
خاچ ده‌كات، بۆ ئاماژه‌دان به‌واقعی ئه‌م جیهانه
كڵۆڵه ، په‌رداخه‌كه له‌گه‌ڵ به‌رزبوونه‌وه‌ی ژاوه‌ژاوی
شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌كه‌دا له ده‌ره‌وه، ده‌له‌رێته‌وه،
وا هه‌ست ده‌كه‌ین باده‌كه ده‌كه‌وێت، ئه‌م له‌رینه‌وه‌یه
ده‌لاله‌تی هه‌مه‌چه‌شنی هه‌یه، گرینگترینیان له‌رینه‌وه
و پشێویی ناوه‌وه‌ی كه‌سایه‌تییه‌كانه، هه‌ر جووڵه
یاخود وێنه‌یه‌كی جیهانی ده‌ره‌وه، جگه له وێنه‌ی
جیهانی ڕۆح چی دیكه نییه . گه‌یشتن به‌ترۆپكی چێژ و
هه‌ستكردن به‌ئاسووده‌یی ڕۆحی، كه حه‌زی شاعیره و
ئاماده‌یه قوربانی به‌ژیانی بدات، تاكو ڕۆحی به‌ر
ڕاستییه ڕه‌هاكان بكه‌وێت، دوای ململانێیه‌كی زۆر له‌نێوان
كه‌سایه‌تییه‌كان و كاراكته‌ره‌كانی ناو ئه‌م جیهانانه،
كه‌سایه‌تییه‌كان ده‌گه‌نه ژووری له‌زه‌ت و له خه‌ونێكی
جواندا مه‌له ده‌كه‌ن كه شێوه ئه‌فسوونێكی دڵگیر به‌بینه‌ر
ده‌به‌خشێت. تاركۆڤسكی باران وه‌كو ئامرازێكی وێنه‌كێشان
و نه‌خشاندن بۆ دابه‌شكردنی ڕه‌نگه‌كان، به‌به‌كارهێنانی
ته‌كنیكی شێوه‌كاری، به‌ڕووپۆشكردنی وێنه به‌ڕه‌نگێك،
پاشان سڕینه‌وه‌ی و جارێكی دی ڕه‌نگڕێژكردنی، ئه‌م گه‌مه‌كردنه
به‌ڕه‌نگ تاكو جیهانی میتافیزیكی و خه‌ون بخوڵقێنێت،
له گشت فیلمه‌كانیدا ده‌رهێنه‌ر گه‌لێك پرسیاری ئاڵۆز
هه‌مبه‌ر كێشه گه‌وره‌كان ده‌ورووژێنێت، وه‌كو مرۆڤ و
سروشت و دروستكه‌ری گه‌ردوون ، تێیدا هونه‌رمه‌ند خه‌یاڵ
و ناهۆشیاری ئازاد ده‌كا بێ هیچ قه‌ید و شه‌رتێكی
گوزارشتكردن، یاخود هه‌ژموونی بیردۆزه‌كان و یاساكانی
ئیستاتیكای هونه‌ری، یان بیركردنه‌وه له ده‌سه‌ڵاتی
سانسۆر. تاركۆڤسكیی له ساڵانی دواییدا وای لێ هات وای
هه‌ست ده‌كرد له زینداندایه، له سۆنگه‌ی ئابڵووقه
و ئه‌و چه‌وسانه‌وه‌یه‌ی به‌ده‌ست ده‌زگه فه‌رمییه‌كانه‌وه
ده‌یچێشت، كه داهێنانه هونه‌رییه‌كه‌یان ڕه‌ت ده‌كرده‌وه،
چونكه سینه‌مای نه‌خستبووه خزمه‌تی دووڕوویی و
ستایشی ڕێژیمه سیاسییه تۆتالیتارییه‌كه‌وه. كه ئه‌وه‌ی
ڕه‌تكرده‌وه هزر و ڕۆحی خۆی به ڕێژیمه سیاسییه‌كه
بفرۆشێت، ئیدی وای لێهات بووه دوژمن و له‌لایه‌ن ده‌زگه
ڕۆشنبیری و هونه‌رییه‌كانی سه‌ر به‌ده‌سه‌ڵاته‌وه
چاودێری ده‌كرا، ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی هیچ گرینگییه‌ك به‌تاك
نادات و دروشمی سۆشیالیزم و خزمه‌تی كۆمه‌ڵگه وه‌ك
هۆكارێك بۆ مانه‌وه‌ی خۆی به‌كارده‌هێنێت.
danamahamad@yahoo.com
سه‌رچاوه‌كان ...
١. سینه‌مای تاركۆڤسكی ، حمید عقبی ، و: سه‌باح
ئیسماعیل .
٢. شیعر و سینه‌ما ، و: جه‌مشید به‌هرامی .
٣. سینه‌ما چییه ، ن : خه‌سره‌و حه‌مه كه‌ریم .
|
