|
یه‌كێك له‌و په‌رتووكانه‌ی،كه‌وه‌ك میتۆدێكی خوێندن،
نیوسه‌ده زیاتر، له پۆلی یه‌كه‌می بنه‌ڕه‌تی ده‌خوێندراو
ده‌یان نه‌وه‌ی پێگه‌یاند، په‌رتووكی ئه‌لف‌و بێی
باڵداربوو. كه‌وه‌ك میتۆدی فێربوونی زمانی كوردی،له
قۆناغی یه‌كه‌می بنه‌ڕه‌تی ده‌خوێنرا. ئه‌م په‌رتووكه،مامۆستاو
په‌روه‌ردكار،ئیبراهیم باڵدار، له كۆتایی چله‌كان‌و
سه‌ره‌تای په‌نجاكان دایناوه.له‌وكاته‌وه تا ئه‌مساڵی
خوێندن، ئه‌م په‌رتووكه وه‌ك میتۆدێكی خوێندن له
پۆلی یه‌كه‌می بنه‌ڕه‌تی كاری پێكراوه‌و ده‌یان نه‌وه‌و
به سه‌دان هه‌زاران خوێنده‌واری پێگه‌یاندوه، كه
دواجار بوونه‌ته‌وه خاوه‌ن بڕوانامه‌یه‌كی به‌رزو
داهێنه‌ر.ئه‌م په‌رتووكه، له سه‌رشێوازی فێركردنی
پیت‌و دواتر وشه‌و سه‌ره‌نجامیش ڕسته، قوتابیانی پێده‌گه‌یاند.
په‌رتووكێك كه به گه‌واهی هه‌موو ئه‌وانه‌ی چه‌ندین
ساڵ ئه‌و وانه‌یان وتۆته‌وه،به‌یه‌كێك له‌و ڕێگه
ساده‌و ئاسانانه داده‌نرێت، كه ڕۆڵێكی گرنگ ده‌بینێت،
له فێركردنی قوتابیان‌و پێگه‌یاندنی نه‌وه‌كانی
دواڕۆژ.بۆیه هه‌موو ئه‌وانه‌ی، ئه‌و وانه‌یان بۆ چه‌ندین
ساڵ وتۆته‌وه، گه‌واهی ئه‌وه ده‌ده‌ن، كه ئه‌لف‌و
بێی باڵدار، پڕۆگرامێكی شیاو، ساده‌و ئاسان بوه، بۆ
پێگه‌یاندن‌و فێركردنی منداڵان، له پۆلی یه‌كه‌می بنه‌ڕه‌تی.
ته‌نانه‌ت ئه‌و په‌رتووكه، پێوه‌رێك بوه بۆ زانست‌و
فێربوونی منداڵ له پۆلی یه‌كه‌می بنه‌ڕه‌تی.به‌و
مانایه‌ی قوتابی له پۆلی یه‌كه‌م، ئه‌گه‌ر به باشی
فێری پیت‌و وشه كرا،ئیدی به‌ته‌واوه‌تی فێری خوێنه‌وه‌و
نووسین ده‌بێت. به‌مه‌ش كه‌سێكی خوێنده‌واری لێده‌رده‌چوو.
ده‌كرا دوای نیو سه‌ده زیاترله‌و پڕۆگرامه، جۆرێك له
نوێكاری، به ئامانجی گونجاندنی له گه‌ڵ پێشكه‌وتنه‌كانی
سه‌رده‌م تێدا كرابا. به‌ڵام گۆڕینی سه‌راپای پڕۆگرامه‌كه،
به كتێبێكی دیكه‌ی تازه، كه وه‌ك خوێنه‌وه‌ی كوردی
بۆ پۆلی یه‌كه‌می بنه‌ڕه‌تی داندراوه، هه‌ره‌ها
دانانی میتۆدێكی تر، له بڕی ئه‌لف‌و بێی باڵدار، ڕه‌نگه
جۆرێك له پرۆسه‌ی دره‌نگ فێربوون‌و تێگه‌یشتن لای
منداڵ دروست بكات. به تایبه‌تیش كه ئه‌و په‌رتووكه،
پشت به ڕێسای فێركردن له ڕێی وێنه‌و وشه‌وه، ده‌به‌ستێت.
له كاتێكدا له ئه‌لف‌وبێی باڵدار، سه‌ره‌تا قوتابی
فێری پیت ده‌كرا، دواتر وشه، دواتریش ڕسته. كه
میكانیزمێكی یه كجارساده‌و ئاسانی فێركردنی منداڵان
بوو، جگه له‌وانه‌ی خۆیان له ڕووی هزریه‌وه، كێًشه‌ی
فێر بوونیان هه‌بوو. واته فێر نه‌ده‌بوون. ئه‌و په‌رتووكه
نوێیه، له ڕووی ئاماژه‌و فێركردنه‌وه،به‌به‌راورد
له گه‌ڵ ئه‌لف‌وبێی پێشوو، ئه‌سته‌متر‌و قورستره
بۆمنداڵانی ته‌مه‌ن شه‌ش ساڵ. بۆیه به شێكی زۆری ئه‌و
مامۆستایانه‌ی، ئه‌و وانه‌یه له پۆلی یه‌كه‌می بنه‌ڕه‌تی
ده‌ڵێنه‌وه،بۆچوونیان وایه، كه میتۆدی پێشوو،
ئاسانتر بوو، بۆ فێركردنی منداڵان به به‌راورد له گه‌ڵ
ئه‌مه.ئه‌م په‌رتووكه گه‌رچی وه‌ك بنه‌مایه‌ك، بۆ
فێربوونی خوێنه‌وه‌و ڕێنووسی زمانی كوردی، بۆ
قوتابیانی پۆلی یه‌كه‌می بنه‌ڕه‌تی دانداراوه، وه‌لێ
سه‌یر له‌وه دایه، لیژنه‌ی دانان هه‌ر له خودی په‌رتووكه‌كه‌دا،
ڕێنووسی چه‌ندین وشه‌یان به شێوازی جیا جیا نووسیوه.
ئه‌گه‌ر لیژنه‌یه‌ك، میتۆدێك وه‌ك بنه‌مای فێركردنی
منداڵان دابنێت، یاخود ئامانجیان ئه‌وه‌بێت منداڵان
فێری ڕێنووس‌و نووسینی وشه‌ی كوردی بكه‌ن، ئایا ده‌كرێ
خۆیان، ڕێنووسی وشه‌یه‌ك، به دووشێوه‌ی جیا بنووسن؟
ئایا ئه‌مه كاردانه‌وه‌ی به‌سه‌ر هزری قوتابیان‌و
تێگه‌یشتنیان‌و چۆنیه‌تی فێربوونیان نابێت؟ بۆنموونه:له‌په‌رتووكه
نوێیه‌كه‌ی خوێندنی كوردی، كه ئه‌مساڵ چاپ كراوه، له
به‌رگی پێشه‌وه نووسیویانه(عیراق). كه‌چی له‌ڵاپه‌ره‌ی
یه‌كه‌می په‌رتووكه‌كه‌دا، ئه‌مجاره نووسیویانه(عێراق).
ئایا پیتی(ی)و(ێ) دوو پیتی جیا نین؟ به‌هه‌مان شێوه،
له به‌رگی پێشه‌وه نووسیویانه(پڕۆگرام) كه‌چی ئه‌مجاره‌یان
له ڵاپه‌ره‌ی یه‌كه‌م نووسیویانه(پرۆگرام). واته
جارێك به(ر)وجارێكیش به(ڕ) نووسیویانه. دیسانه‌وه،
له‌ڵاپه‌ره‌ی یه‌كه‌م نووسیویانه(زاینی)، كه‌چی له
به‌رگی دوواوه نووسیویانه(زایینی).واته جارێك به
پیتی(ی)و جارێكیش به پیتی(یی). به‌هه‌مان شێوه، له
به‌رگی دواوه‌ی په‌رتووكه‌كه نووسیویانه،(سال)، له
كاتێكدا(ساڵ)ه.واته به پیتی(ڵ).وێرای ئه‌مه‌ش، له
ناوه‌ڕۆكی په‌رتووكه‌كه‌دا، چه‌ند برگه‌و بابه‌ت‌و
ڕێنمایی دیكه هه‌ن، كه ده‌بوو باشتر بۆ قوتابیان
ڕوونكراباوه، تاكو منداڵ له‌و ته‌مه‌نه‌ی تێیدا ئه‌ژیت،
كه شه‌ش ساڵیه، ئاسانتر فێر كرابا. لێره‌دا وه‌ك
خوێنه‌رێك چه‌ند سه‌رنجێك ده‌رده‌بڕین، به ئامانجی
خزمه‌تكردنی منداڵان‌و هاوكات ده‌وڵه‌مه‌ند كردنی ئه‌و
میتۆده، واته خوێنه‌وه‌ی كوردی پۆلی یه‌كه‌م. ئه‌وانیش:_
یه‌كه‌م:_ له سه‌ره‌تای په‌رتووكه‌كه‌دا، شیعرێك
داندراوه. گه‌رچی شیعرێكی شیاوو گونجاوه، له ڕووی
ناوه‌ڕۆك‌و ڕوخساره‌وه بۆ منداڵان، به‌ڵام پرسیاری من
ئه‌وه‌یه، كه قوتابی هێشتا فێری پیت، وشه، ڕسته‌و
ده‌سته‌واژه نه‌بوه، چۆن ده‌توانێ ئه‌و شیعره له‌به‌ر
بكات؟ بێگومان ده‌توانێ ئه‌زبه‌ری بكات، به‌ڵام
ناتوانێ پیته‌كان له یه‌كتری جیا بكاته‌وه‌و
زووبیاناسێته‌وه.
دووه‌م:_له‌لاپه‌ره شه‌شدا، وێنه‌ی چه‌ندین كه‌رسته‌و
كه‌ل‌و په‌لی ناو ماڵ داندراوه، كه‌وه‌ك پێداویستی
ڕۆژانه‌و سه‌ره‌كی ژیان به منداڵان ناسێنراون. به‌ڵام
مه‌رج نییه، له ئێستادا، هه‌موو ئه‌و پێداویستیانه،
له هه‌موو ماڵێكی كوردی بوونیان هه‌بێت. بۆ نموونه:_
وه‌ك ئامێری كۆمبیوته‌ر. وێرای ئه‌مه‌ش له وێنه‌كاندا،
ئاماژه بۆ ئامێری خۆگه‌رمكردنه‌وه كراوه، وه‌ك
پێداویستییه‌كی ماڵ، به‌ڵام له هه‌مان كاتدا،ئاماژه،
به ئامێری خۆ فێنكردنه‌وه‌ش نه‌كراوه، له كاتێكدا
ئه‌ویش پێداویستی ماڵه.
سێیه‌م:_له‌لاپه‌ره‌هه‌شتدا، هۆیه‌كانی گواستنه‌وه بۆ
قوتابیان دیاریكراوه. بێگومان هه‌موو وێنه‌كان هۆیه‌كانی
گواستنه‌وه‌ن. به‌ڵام جیاوازی هه‌یه له نێوانیان، كه
ده‌بوو به نووسین ئه‌وه بۆ قوتابیان ڕوونكراباوه.
به‌و مانایه‌ی(ئوتومبێلی پۆلیس‌و نه‌خۆشخانه‌و ئاگر
كوژینه‌وه) له جۆری گواستنه‌وه‌ی تایبه‌تن. واته
هۆیه‌كانی گواستنه‌وه‌ی تایبه‌تن، نه‌ك هۆیه‌كانی
گواستنه‌وه بن، كه ده‌لاله‌تێكی گشتی هه‌یه، وه‌ك
ئه‌وه‌ی له په‌رتووكه‌كه باسكراوه.وێرای ئه‌مه‌ش له
كۆی هۆیه‌كانی گواستنه‌وه، ئاماژه‌یان به ئامرازێكی
هه‌ره گرنگی گواستنه‌وه نه‌داوه، كه ئه‌ویش پاسی
نه‌فه‌ر هه‌ڵگره، كه له هه‌موو هۆیه‌كانی دیكه‌ی
گواستنه‌وه زیاتر، ئاشنایه به هزری منداڵان.
چواره‌م:_ له ڵاپه‌ره چلی كتێبه‌كه‌دا، وشه‌ی(بازار)یان
به پیتی(ر) نووسیوه، له كاتێكدا بازاڕه. واته
پیتی(ڕ).
پێنجه‌م:_ له ڵاپه‌ره چل‌وسێی كتێبه‌كه‌دا، وشه‌ی
چیرۆكیان به پیتی(ر) نووسیوه، له كاتێكدا ده‌بێ به(ڕ)
بنووسرێت.
شه‌شه‌م:_ له لاپه‌ره چل‌و نۆی كتێبه‌كه‌دا، له
چاڵاكی لێكدانی پیت‌و بڕگه‌دا وشه‌ی(زاوا)یان نووسیوه!.
من نازانم ئه‌و وشه‌یه چ په‌یوه‌ندییه‌كی به هزری
قوتابیانی پۆلی یه‌كه‌می بنه‌ڕه‌تییه‌وه هه‌یه؟ ئایا
نه‌ده‌كرا وشه‌ی(زارا) بنووسرێت؟.
هه‌فته‌م:_له‌ڵاپه‌ڕه سی‌و شه‌شی كتێبه‌كه‌دا، وێنه‌ی
كه‌روێشكێكیان داناوه، كه مۆز ده‌خوات. له كاتێكدا
كه‌روێشك حه‌زی له جێزه‌ره نه‌ك مۆز. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستیشیان
پیتی(ز) بێت، ئه‌وا ئه‌و پیته له هه‌مان وشه‌ی دووه‌میش
هه‌یه.
هه‌شته‌م:_له‌ڵاپه‌ره هه‌فتاو یه‌كی كتێبه‌كه‌دا، وشه‌ی
(ڕوبار)یان به یه‌ك پینی(و) نووسیوه، له كاتێكدا،
ئه‌و وشه‌یه به پیتی(وو) ده‌نووسرێت.
نۆیه‌م:_ له ڵاپه‌ره هه‌فتاو هه‌فتی كتێبه‌كه‌دا،
شعرێك داندراوه، كه تیایدا، قۆناغه‌كانی خوێندن بۆ
منداڵان پیشان ده‌دات. به‌ڵام سه‌یر له‌وه دایه
شاعیره‌كه، هه‌ر تا پۆلی ده، به قوتابیان ده‌ناسێنێت.
له كاتێكدا، له سیسته‌می خوێندنی ئێمه‌دا، پۆلی
یانزه‌و دوانزه‌ش هه‌یه. نازانم شاعیره‌كه، بۆچی
شیعره‌كه‌ی ته‌واو نه‌كردوه؟ ئه‌مه ده‌بێ لیژنه‌ی
دانانی په‌رتووكه‌كه، پرسیار له شاعیره‌كه بكات.
هاوكات هه‌ر له شیعره‌كه‌دا، شاعیر ژماره(2) به یه‌ك
پیتی(و)نووسیوه. واته(دو) له كاتێكدا ده بێ
بنووسرێ(دوو).
ده‌یه‌م:_ له‌ڵاپه‌ره سه‌دو شه‌ست‌و دووی په‌رتووكه‌كه‌دا،نووسیویانه(
كه‌ل‌و په‌لی شوێنی گشتی ناشكێنم). به بۆچوونی من
شیاوتر بوو له بڕی شوێنی گشتی( هیچ شوێنێك) له ڕسته‌كه‌دا
بایه. چونكه ڕسته‌ی یه‌كه‌م ده‌لاله‌تی ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت،
كه كه‌ل‌و په‌لی شوێًنی گشتی نه‌شكێنرێت، به ڵام
شوێنی تایبه‌تی گرنگ نییه. بۆ نموونه:_ وه‌ك ماڵ.
یانزه‌م:_ له‌ڵاپه‌ڕه سه‌دوشه‌ست‌وشه‌شی په‌رتووكه‌كه‌دا،
ڕسته‌یه‌ك نووسراوه كه ده‌ڵێ:_(ئای ئه‌مه حه‌مرینه)
كه مه‌به‌ست، چیای حه‌مرینی سنووری كوردستانه.
بێگومان له كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدا، چونكه وشه‌ی حه‌مرین
بۆ(ناونان)ی كه‌سیش به كاردێت، بۆیه گونجاوتربوو،
بنووسرابا:_( ئای ئه‌مه شاخی حه‌مرینه).
سیانزه‌م:_ له ڵاپه‌ڕه سه‌دو هه‌فتاو دووی په‌رتووكه‌كه‌دا،
وێنه‌ی چه‌ند منداڵێكی كوردیان داناوه، كه یه‌كێك له
منداڵه‌كان، ئاڵای كوردستانی به‌رزكردۆته‌وه، له سه‌رووی
وێنه‌كه‌ش نووسیویانه نه‌ورۆز. له كاتێكدا، ئاگر
هێمای نه‌ورۆزه، نه‌ك ئاڵا. ئه‌گه‌ریش مه‌به‌ستیان له
وشه‌ی نه‌ورۆز ناوبێت، ئه‌وا كچانیش ناوی نه‌ورۆزن، نه‌ك
ته‌نها كوڕان.
چوارده‌م:_ له‌ڵاپه‌ڕه سه‌دوهه‌شتاوسێی په‌رتووكه‌كه‌دا،
وێنه‌ی یاریگایه‌كیان كێشاوه، كه ژماره‌یه‌ك وه‌رزشوان
یاری تۆپێن ده‌كه‌ن. به‌ڵام ژماره‌ی یاریزانانیان، به
هه‌ڵه‌نووسیوه، كه پێنچ یاریزانیان داناوه، له
كاتێكدا، له یاریگای چیمه‌نی شه‌ش یاریزان گه‌مه ده‌كه‌ن.
ڕه‌نگه لیژنه‌ی دانانی میتۆده‌كه بڵێ، منداڵ، چ كاری
به ژماره‌ی یاریزانه‌كانه. به‌ڵام به پێچه‌وانه‌وه،
منداڵ له سه‌ر وێنه زیاتر ده‌وه‌ستێت، نه‌ك نووسین.
پانزه‌م:- له چه‌ندین شوێنی په‌رتووكه‌كه‌دا، وشه‌ی
په‌رتووكیان به پیتی(ڕ) نووسیوه. واته به‌م شێوه‌یه(په‌ڕتووك).
له كاتێكدا، ئه‌م وشه‌یه، به پیتی(ر) ده‌نووسرێت.
بێگومان هه‌ڵه‌یه‌كی زانستی‌و میتۆدییه، كه ئێمه په‌رتووكێك
وه‌ك پڕگرامێكی فێربوون،بۆ قوتابیانی پۆلی یه‌كه‌می
بنه‌ڕه‌تی دابنێین، به مه‌به‌ستی فێربوونی ڕێنووس‌و
نووسین‌و خوێنه‌وه، كه‌چی خودی پڕۆگرامه‌كه، له چه‌ندین
شوێن كه‌موكورتی له ڕووی نووسین‌و ڕێنووسه‌وه هه‌بێت.
پۆلی یه‌كه‌می بنه‌ڕه‌تی قۆناغێكی هه‌ستیار‌و گرنگ‌و
سه‌ره‌تای فێربوون‌و پێگه‌یاندنی قوتابیانه. بۆیه هه‌ر
هه‌ڵه‌و كه‌مو كورتیه‌ك،دواجار كاردانه‌وه‌ی نێگه‌تیفی
ده‌بێت، به‌سه‌ر هزر‌و تێگه‌یشتنی قوتابیانی پۆلی یه‌كه‌م.
بۆیه وه‌ك مامۆستایه‌ك پێشنیار ده‌كه‌م بۆ وه‌زاره‌تی
په‌روه‌رده، ئه‌م په‌رتووكه ئه‌مساڵ به شێوه‌ی تێست
له قوتابخانه‌كان بخوێنرێت. له كۆتایی ساڵدا، هه‌ڵسه‌نگاندن
بۆ قوتابیانی پۆلی یه‌كه‌م بكرێت، به‌مه‌به‌ستی زانینی
ڕاده‌ی فێربوون‌و سوود وه‌رگرتن له په‌رتووكه‌كه.
دواجاریش له په‌راوێزی ئه‌و هه‌ڵسه‌نگاندنه‌وه،
بڕیار بدرێت بكرێته پڕۆگرامێكی هه‌میشه‌یی فێربوونی
زمانی كوردی له پۆلی یه‌كه‌می بنه‌ڕه‌تی.
|
