|
پێشەکی
لە مێژووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، شاری موسڵ گرنگی
تایبەتی خۆی هەبووە لە بواری سیاسیی و ئابووریی دا،
هەروها شوێنی جوگرافیاشی یارمەتیدەر بووە بۆ ئەوی لە
دێر زەمانەوە بە شارێکی بازرگانی ناسراو بێت. ئەمانە
هۆکاری ئەوە بووە کە ئەم شارە جێگە سەرنجی
دەسەڵاتدارانی دنیا بووە تا ئیمرۆ..
پارتە سیاسییەکانی کورد بە تایبەتی سەرکردە و
پارتەکانی باشوور، لە ئەدەبیاتی حزبییان، لە پەروەردە
کردنی ئەندامانیان، رێنمایی کردنی میللەتی کورد و
هۆشیار کردنەوەیان لە باشووری وڵاتدا، پەنجەیان درێژ
نەکردوە بۆ گرنگیەتی شاری موسڵ لە مێژوودا، تەعریب
کردنی، دەوڵەمەند بوونی بە سامانە سروشتییەکان بە
تایبەتی بوونی نەوت لە ناوچەکانی پارێزگای موسڵ دا!
هەنوکە کێشە و ناکۆکییەکانی ناوچەی موسڵ لە میدییاکان،
نووسراوی پارتەکان، ووتاری سەرکردە سیاسییە عیراقیی و
کوردییەکاندا بۆ خەڵک وا روون دەکرێتەوە، کە گوایە
زلهێزەکان بۆ چارەکردنی کێشەکە پلانیان هەیە بۆ دابەش
کردنی ئەو ناوچانە بەسەر بەرە ناکۆکەکانی نێو
کۆمەڵگایی ئەو ناوچانەدا، کە لە ئەنجامی جیاوازیی
بیروباوەڕ، یان جیاوازیی رەگەز، دینیی و مەزهەبی
پێکەوە هەڵناکەن، ناتوانن بە تەبایی و برایەتی لە نێو
سنووری یەک وڵاتدا گوزەران بکەن. دووبارە کێشانی
نەخشەی ناوچەکە لە لایەن زلهێزەکان لەسەر بیناغەی ئەوە
دەبێت کە
یەکەم، ناوچەی سونیی و شیعە لە یەکتر جیا دەکەنەوە،
هەریەکێکیان دەبێت بە خاوەن هەرێمێکی سەربەخۆ.
دووەم، سنووری ناوچەی کەمە نەتەوەکان لە یەکتر جیا
دەکەنەوە کە لە ئەنجامدا هەرێمی کوردستانیش بەرەو
سەربەخۆ بوون دەچێت !؟
لە ساڵی ٢٠٠٣ وە کە تاڵەبانی بوو بە سەڕۆک کۆماری
عیراق، ئەو بەیتوبالورەیە لەلاین سەرکردەکانی باشووری
وڵات لە نێو میللەتی کوردا پروپاگەندەی بۆ دەکرێت. لە
ڕاستییدا ئەو بۆچوونە لە هەڵخەڵەتاندنی خەڵک بەو لاوە
هیچی تر نییە! ئەو باسە بە پشتبەستن بە ئەزمون و
مێژووی سیاسیی سەرەتایی سەدەی رابردووی ناوچەکە و کورد
دەیسەلمێنی کە ئەو بۆچوونە ڕاست نییە. سەرکردە
کوردەکانی باشوور تەنیا بۆ پاراستنی بەرژەوەندیی خۆیان
ئەو پروپاگەندانە دەکەن..
نەوتی موسڵ، تورکیا و بریتانیای مەزن
لە ساڵی١٥٣٥ تا ساڵی ١٩١٨ دا، شاری موسڵ لە ژێر
دەسەڵاتی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بوو. سوڵتان سولێمان
ئەو ناوچانەی بە زەبری هێزی چەکداری داگیر کرد بوو.
سوڵتان دەسەڵاتی سیاسیی، کۆمەڵایەتیی بە کۆیلە کردنی
خەڵکی ئەو ناوچانەی مەبەست بوو بەڵام لە پاڵ ئەوەشدا
سودمەند بوو لە رووی ئابووریی، سەپاندنی باج و سەرانە
بە سەر دانیشتوانی ئەو ناوچانەدا بە تایبەتی ئەو کات
موسڵ بە شارێکی بازرگانی ناسراو بوو..
سەرچاوەی مێژووی زۆرن پەنجە بۆ ئەوە درێژ دەکەن کە لە
ساڵی ١٨٨٨دا سوڵتان "عەبدولحەمید" ی دووم نەوتی
ناوچەکانی شاری "موسڵ"ی بە تاڵان بردوە و خستویەتە سەر
موڵکی خۆی. لە جەنگی جیهانی یەکەم شاری "موسڵ" دواین
شار بووە کە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی هەوڵی داوە لە ژێر
رکێفی خۆی بیهێڵێتەوە بەڵام لە ژێر فشاری هێزی
سەربازیی بریتانیا و دۆڕاندنی لە جەنگدا لەو شارە
کشاوەتەوە..
لە دوای تەواو بوونی جەنگی جیهانی یەکەم، وڵاتانی
زلهێز لە ژێر ناوی "گفتوگۆی ئاشتییانە" لە سەر مێز گرد
بوونەوە. ئەوەی لای لایەنەکانی بەشدار بوو گرنگ بوو بە
تایبەتی لای تورکیا شاری "موسڵ" بوو. ئەتاتورک پێداگری
کرد بوو لەسەر ئەوەی کە دەبێت ئەو شارە لە ژێر
دەسەڵاتی تورکیا بمێنیتەوە ئەتاتورک گوتویەتی "شاری
موسڵ بۆ ئێمە گرنگ بوو. ئەو شارە خاوەن نەوتێکی زۆرە
بۆ ئێمە ماییەی دەستکەوت و دەوڵەمند کردن دەبوو".".
لە ساڵی ١٩٠٠، وە بریتانیا دەرکی بەوە کرد کە شاری
موسڵ نەوتی لێدۆزراوەتەوە. سەدەیەک زیاترە کە
ناوچەکانی سەر بە پارێزگای موسڵ سامانی سروشتی نەوتی
لێ بەرهەم دەهێندرێت. لە کۆتاییەکانی ساڵی ١٩٢٠وە بە
رێگای شاحینە و بۆڕی، نەوتی ئەو ناوچانە هەناردە کراوە
بۆ تورکیا و سوریا. لە دوای تەواو بوونی شەڕی یەکەمی
جیهانی لە بەرواری ١١/٣/ ١٩١٨، دا سوپای بریتانیا شاری
موسڵی داگیر کرد. تورکیا هاتە دەنگ، داوای ئەو
ناوچانەی کردەوە کە سەر بە پارێزگای ئەو شارە بوون، بە
بیانوی ئەوەی کە ئەم ناوچانە لە رابردوودا لە ژێر
دەسەڵاتی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بوون. تورکیا ئەو کات
شکەستی خوارد بوو لە جەنگدا، داواکاری و ئامانجەکانی
نەدەتوانی بسەپێنێت. بەمجۆرە شاری موسڵ بوو بە خەونێک
بۆ هەموو سەرکردە تورکەکانی کە دوای ئەتاتورک یەک بە
دوای یەکدا دەسەڵاتی سیاسییان گرتۆتە دەسات لە تورکیا.
موسڵ و داعش
لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠١٤، دا هێزی ئیسلامیی توندڕەو "داعش"
لە رووبەروو بوونەوە بەرامبەر بە سوپایی عیراقی توانی
سوپای عیراقی بشکێنێت، شاری فەلوجە و رومادی بگرێت.
گرتنی ئەو دوو شارە بوو بە هۆی پێشاندانی سەنگی ئەو
هێزە لە مەیدانی سیاسیی پڕ لە کێشمە كێشمی عیراق و
ناوچەکە دا، لە سەر هەر دوو ئاست توانای سەربازیی و
پێگەی جەماوەریی ئەو هێزە دەرکەوت..
سەرکەوتنی "داعش" لەو ناوچانە بێ هێزی دەسەڵاتی سیاسیی
و سەربازیی کۆماری عیراقیی عەرەبی و هەرێمی خستە روو.
گومان لەوەدا نییە لە واقیعی دونیایی ئیمرۆدا، سەنگی
هێز توانای سەربازیی، بۆتە سەنگی مەحەک لە یەک لا
کردنەوەی کێشەکان و دیاری کردنی بەرژەوەندییەکان و
چارەنووسی نەتەوەکان. واژۆ کردنی هەر رێککەوتنێکی
سیاسیی، دانیشتن لەسەر مێزی گفتوگۆی ئاشتییانە لە ژێر
فشاری جۆری سیستەمی سیاسیی، یاسا، داد، دەستور،هێزی
وشە، بڕوا بوون بە مرۆڤایەتی، بەها بەرزەکان و نوکە
قەڵەمدا نییە. بەڵکو لە ژێر فشاری هێزی سەربازیی و
ئەندازەی زەبەلاحی سوپادایە.
هەموو دنیا ئەو راستییە دەبێنێت کە سەنگی هێزی
سەربازیی و توانایی ماددی "داعش" ناخرێتە تای تەرازوو
بەرامبەر بە هێز و توانای ماددی زلهێزەکانی دنیا کە
ئیمڕۆ لە ناوچەکەدا دەسەڵاتدارن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا
سەرکەوتنی داعش لە گرتنەوەی شاری رومادی و فەلوجە
ئەنجامی دوو شتە
یەکەم، یان ئەوەتا هاوپەیمانان خۆیان دەستیان هەبووە
لە بە زەبەلاح کردنی ئەو هێزە.
دووەم، یان ئەو هێزە توندڕەوە لە هەموو روویەکەوە
لەوان بە هێزتر بووە! ئەم گریمانە هەرگیز رێی تێناچێت!
لەدەر ئەنجامدا ئەو سەرکەوتنەی هێزی ئیسلامیی
توندڕەوەی "داعش" لە رووی وزە، هێزی جەماوریی،
سەربازیی بە هێزتر دەرخست، کە بوو بە هۆکاری ئەوەی
هەوڵبدات هەنگاوی گەورەتر بهاویژێت و پلان دابنێت بۆ
گرتنی شاری "موسڵ".
شاری "موسڵ"، یەکێکە لە گەورەترین شاری عیراق. بە
گوێرەی گەلێک ئامار و سەرچاوە دانیشتوانی ئەو شارە
ژمارەیان دوو ملیۆن و نیو مرۆیە. لە ساڵی ٢٠١٤دا
ژمارەی سوپای عیراقیی لە نێو شاری "موسڵ" دا بریتیبوو
لە ٣٠٠٠٠ هەزار سەرباز. ئەو هێزە پشتیوانی لێدەکرا لە
لایەن زلهێزەکانی دنیا بە چەک، تەقەمەنی، هێزی ئاسمانی،
پارە، خواردن و هێزی پێشمەرگەش پشتیوانی بوو.
لە ساڵی ٢٠١٤دا بە سەدان بنکە و بارەگای پارتە سیاسییە
عیراقی و کوردییەکان لەو شارەدا نیشتەجێ بوون، دەوریان
تەنرابوو بە پاسەوانی چەکدار، مەفارزی سەربازیی، بە
سەدان لانکرۆزەر و خاوەن ئیمکاناتی لە رادە بەدر بوون.
زۆربەی سەرچاوەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە چەکدارانی "داعش"
ژمارەیان تەنیا ١٥٠٠چەکدار بووە کە هێرشیان کردوە بۆ
سەر شاری موسڵ. سەرەڕای ئەوەش هێزی ئیسلامیی توندڕەو
سەرکەوتنی بەدەستهێنا، هەموویانی دەرپەڕاند و توانی لە
ماوەی شەش رۆژدا لە رێککەوتی ١٠/٦/٢٠١٤دا بە تەواوی
ئەو شارە زلوزەبەلاحە کۆنتڕۆڵ بکات! ئەوا دوو ساڵ ڕەت
دەبێت کە "داعش" حوکمی ئەو شارە دەکات!
مەبەستی هێرشی رێکخراوی توندڕەوەی "داعش" بۆ سەر شاری
موسڵ تەنیا بۆ ئەوە نەبووە کە بیروبڕوای ئیسلامیی
سیاسیی توندڕەو بسەپێنێت یان مەزهەبی سونی، یان جیا
کردنەوەی سنووری شیعە و سونە لە ناوچەکدا دیاری بکات.
ئامانجی سەڕەکی ئەو رێکخراوە گرتنە دەستی دەسەڵاتە و
کۆنتڕۆڵکردنی سامانە سروشتییەکانی ئەو ناوچەیەیە بە
تایبەتی نەوت. داعش بە هەڕەمەکی هێرشی نەکردە سەر
ناوچەکانی موسڵ بەڵکو پلان و خوێندنەوەی ووردی بۆ
کراوە، یارمەتی دراوە. گرتنی شاری موسڵ بۆ "داعش" چەند
ئامانجێکی سیاسیی، سەربازیی و ئابووریی پێکاوە.
لە دوای کۆنتڕۆل کردنی شاری موسڵ بە یەک رۆژ واتە لە
رێککەوتنی ١١/٦/٢٠١٤دا "داعش" دەستی بە سەر پاڵاوگەی
نەوتی بێجی دا گرت، کەوتە تەقاندنەوەی بیرەنەوتەکان و
پاڵاوگە نەوتییەکانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی لە
موسڵ. دواتر دەستی کرد بە هەڵهێنجانی نەوت، فرۆشتنی بە
نرخێکی هەرزان بە وڵاتانی دراوسێی وەک تورکیا، سوریا،
ئوردن، ئیران، عیرا ق و هەرێم، کە لە ئەنجامدا توانی
بە سەدان ملیۆن دۆلار بەدەست بهێنێت.
گرتنی شاری موسڵ، سەرکەوتنێکی مەزن بوو بۆ "داعش".
سەرشۆری بوو بۆ سوپای عیراقی و هەموو هێزە چەکدارەکانی
ناوچەکە. بۆ خەڵکی چەوساوە و هەژاریش گرتنی شاری موسڵ
لە لایەن داعش "مەتەڵێک"ە بۆی شێ ناکرێتەوەو نازانێت
سەرەداوەکانی بە دەست کێن؟ بەرهەمەکەشی تەنیا نەهامەتی
و دەربەدەری بوو بۆ دانیشتوانی بێ تاوانی ناوچەکە.
شەڕی موسڵ، هاوسەنگی هێزەکان و سەرکردەکانی باشوور
زلهێزەکانی دنیا کۆکن بە تێکرایی بچنە جەنگەوە دژ بە
داعش بۆ ئازاد کردنی شاری موسڵ. هەر یەکە بە گوێرەی
توانایی سەربازیی خۆی بەشدار دەبێت و لە کۆتاییدا پشکی
خۆی وەردەگرێت لەتاڵانی دوای جەنگی شاری "موسڵ".
سەرکردەی پارتە بەشداربووەکانی حکومەتی بنکە فرەوانی
هەرێم، گلەیی ئەوە دەکەن کە گوایە هاوسەنگی هێز نییە
لە نێوان پارتەکانی نێو حکومەتی بنکە فرەوان، ئەمە
بۆتە هۆکاری ئەوەی کە پارتی باڵا دەستە. لە بیر خۆیان
بردۆتەوە کە ئەوان حاڵی حازر لە پارسەنگی هێزدا بە
بەراورد کردن لەگەڵ داعش، زلهێزەکان، تورکیا، ئێران،
سوریا و عیراق پێگەیان چۆنە تا بتوانن لە بەشداری کردن
لە شەڕ دژ بە داعش ئامانج و مەرجیان هەبێت!
سەرکردەکانی یەکێتی، گۆڕان، پارتی، یەکگرتوو و کۆمەڵ
تا ئێستا روونیان نەکردۆتەوە کە بە چ مەرجێک کورد
بەشداری شەر دژ بە داعش دەکات لە شاری موسڵ و
ناوچەکانی تر وە ئەگەر ئەو مەرجانە قبوڵ نەکرێن
هەڵوێستیان چی دەبێت!.چی رێککەوتنێک واژۆ کراوە، چی
پەیمانێک دراوە بە کورد بۆ دوای شەڕی داعش؟ لە
چاوپێکەوتنێکدا کە لە کەناڵی رووداو پەخش کرا نوێنەری
ئەو پارتانە هەموویان گوتیان " دوای شەڕی داعش قسەمان
دەبێت"؟ کەسیان ئێستا ئەو بوێریەیان تیادا نییە
پێشوەخت مەرج، ئامانجی نیشتمانیی و نەتەوەییان هەبێت
بۆ میللەتی کورد لە شەڕ دژ بە داعش دا.
سەرکردە کوردەکانی باشوور لە هاوسەنگی هێزدا بە
بەراورد کردن لەگەڵ هێزە دەرکییەکانی کە لە شەڕدان دژ
بە داعش لاوازن هیچ هەژمارێکیان بۆ ناکرێت، بە
دڵنیایەوە پێشوەخت هیچ مەرج و ئامانجێکی نیشتمانیی و
نەتەوەییان نییە. چاوەڕوانن دوای شەڕ تەواو بوون هەر
یەکەو خۆی بە لایەکدا هەڵواسێت و ببێت بە جاشی لایەنێک،
ئینجا لە تاڵان دابەشکردن شتێکی بەربکەوێت بۆ
پارێزگاری کردن لە بەرژەوەندیی و کورسییەکانیان.
دەرئەنجام
یاری و شەڕی نەوت لە دونیایی ئیمرۆدا بۆ زۆرینەی سادەی
میللەتی کورد نامۆیە. زلهێزەکان لە ناوچەی رۆژهەڵاتی
ناوەڕاستدا بۆ ئەوە نەهاتوون کێشەی جیاوازییە مەزهەبی
و دینییەکان چارە بکەن. نەخشەی جوگرافیای ئەو ناوچەیە
دووبارە دابرێژنەوە لەسەر بیناغەی چارەسەر کردنی کێشە
نیشتمانیی و نەتەوەییەکانی ئەو ناوچەیە و ئازادی
کوردستان رابگەیەنن و ئاڵای کوردستان هەڵبکەن.
ئەگەر زلهێزەکان لە ناوچەکەدا بڕیاری ئەوە بدەن نەخشەی
جوگرافیی و سیاسیی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دووبارە
دەستکاری بکەن، ئەوا ئەو نەخشە تازەیە لە سەر بیناغەی
هەمان هۆ دەبێت کە لە سەرەتایی سەدەی رابردوودا
هەموویان کۆکبوون لەسەری، ئەویش ئەوە بوو کە دەبێت
تاڵانی جەنگ بە گوێرەی پارسەنگی هێز بەسەر لایەنەکاندا
دابەش بکرێت. ئەوەی بە هێزە پشکی شێری بەربکەوێت.
ئەوەی لاوازە لە هاوکێشەکەدا شوێن و سەنگی نامێنێت هەر
وەک چۆن ئیمرپراتۆریەتی عوسمانی دوای چوارسەد ساڵ
حوکمرانی ئینجاش تڕۆ کرا. دوای تەواو بوونی جەنگی
یەکەمی جیهانی، زلهێزەکان لە نێوان خۆیان رێککەوتن بۆ
دابەشکردنی تاڵان لەو ناوچەیەدا. سەرکردە کوردەکانی
باشوور ئەو ڕاستییە دەزانن، هیچ مەرجێکی نیشتمانیی و
نەتەوەییان نییە، لە ئێستاوە کار بۆ ئەوە دەکەن بزانن
ببن بە داشی کێ! بۆ ئەوەی لەو تاڵانەدا پشکیان بەر
بکەوێت، پاریزگاری لە کورسییەکانی خۆیان بکەن. لە سەر
خوێنی ڕەش و ڕووتی نێو کەمەڵگایی کوردیی باشوور،
ژیانێکی پڕ لە خۆشگوزەرانی بۆ خۆیان، ماڵ و منداڵیان
دابین بکەن وەک ئیمرۆ.
سەرچاوە:
http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,748344,00.html
http://www.nbcnews.com/storyline/iraq-turmoil/isis-generates-millions-seized-oil-fields-iraqi-
http://www.nbcnews.com/slideshow/baghdad-chaos-protesters-topple-green-zone-walls-storm-parliament-n565286
http://observer.com/2016/02/deal-with-the-devil-turkey-props-up-isis-by-buying-its-stolen-oil/
https://www.almasdarnews.com/article/video-dozens-isis-oil-trucks-destroyed-airstrikes-mosul/
https://www.theguardian.com/world/2014/nov/19/-sp-islamic-state-oil-empire-iraq-isi
|