|
كه‌ره‌ستێ سه‌ره‌كی یێ رۆمانا (ناخێن ده‌رزی) ل سه‌ر
هاتیه نڤیسین، تابلویێ زارویه‌كێ جگاره فروشه!
رۆماننڤیس دنیڤا ئێكێ یا رۆمانا خوه‌دا و زێده‌تر،
رولی دده‌ته دووكاره‌كته‌رێن سه‌ره‌كی، ئه‌و ژی
زارویه‌كه بناڤێ (كه‌ژو) دیسان هونه‌رمه‌نده‌كێ
شێوه‌كار بناڤێ (زامدار)ه، ئه‌ڤ هه‌ردوو كاراكته‌رێن
هه‌نێ، رولێ سه‌ره‌كی دناڤا رۆمانێدا دگێرن و تا
دوماهییا رۆمانێ ناگه‌هن ئێك. رۆماننڤیسی ده‌رازینكه‌كا
جوان دارشتییه ژبو چوونا ناڤ ئاڤاهیێ رۆمانێ، ئه‌و
ژی، دووئالیا هه‌ردوو كاراكته‌رانه. برییا دروستكرنا
تابلویێ ڤی زاروكی، خوانده‌ڤا كلیله‌كێ دبینیت، چه‌ندین
كودێن رۆمانێ ب وێ كلیلێ دهێنه ڤه‌كرن، ده‌ما
زامدارێ هونه‌رمه‌ند ل جاددێ زارویه‌كێ جگاره فروش
دبینیت و سه‌رێ وی دناڤ چوكێن ویرا، هوسا دبێژیت: "ئه‌ها
ئه‌ڤه بوو ئه‌ز ل به‌ندێ!"، ل به‌رامبه‌ری كێشانا چه‌ند
وێنه‌یێن وی، زامدارێ شێوه‌كار لدویڤ داخازییا وی
سوزا كرینا (فانێله‌یه‌ك به‌رشه‌لونا) پێدده‌ت. رۆمان
رێره‌وا خوه دگریت و رۆماننڤیس كاراكته‌رێن نوی راكێش
دكه‌ته ناڤا رۆمانێ و تایه‌كێ لدویڤ كه‌ژویێ جگاره‌فروش
و ژیانا وییا سه‌خت به‌ردده‌ت و تایه‌كێ رۆمانێ
لدویڤ زامدارێ شێوه‌كار به‌ردده‌ت، تشتێ هه‌ردوو
تایێن رۆمانێ دگه‌هینته ئێك، تابلویێ زاروكێ جگاره‌فروشه،
ئه‌ڤ تابلویه، گه‌له‌ك بناڤ و ده‌نگ دكه‌ڤیت و ب
بهایه‌كێ باش دهێته فروتنێ و چه‌ندین كوپی ژبه‌ر
دهێنه دروستكرن و ل دكانان دهێته نمایشكرن، هه‌ر جار
ئه‌و زارو هه‌ولدده‌ت وی تابلوی بده‌ست خوه‌ڤه بینیت،
به‌لێ نه‌شێت و بده‌ستڤه‌ئینانا وی تابلوی بۆ وی
دبیته خه‌ون و ده‌ستان ژخه‌ونا خوه به‌رناده‌ت،
دزیكرن و كارێن خراب، دا پارێن تابلوی بده‌ست ڤه
بینیت و ده‌ما نه‌شیایی بهایێ تابلوی كومڤه‌كه‌ت،
تابلوی ژدكانێ ددزیت و دهێته قوتان و دكه‌ڤیته ده‌ستێ
پولیسان. ل ئالیێدی، زامدار سوزاخوه خو بۆوی زاروی
ژبیردكه‌ت. رۆمان لڤێره ناراوه‌ستیت، به‌لكو روودانێن
نوو، په‌لكێش دبن و رۆماننڤیس هه‌ولدده‌ت خوانده‌ڤانێ
خوه لدویڤ ده‌زیه‌كی ببه‌ت، روودانان دده‌ته دووڤ
ئێك، دێ چاوان زاروكی و هونه‌رمه‌ندی گه‌هینته ئێك،
ئه‌ڤێ ژی پێدڤی ب چه‌ندین كاراكته‌رێن نوو هه‌بویه و
دیسان چه‌ندین روودانێن نوو كو هنده‌ك جاران مروڤی هه‌ست
دكر، روودان وه‌ك فلمه‌كێ هندی دكه‌ڤن به‌رچاڤێن
مروڤی.
جوگرافییا رۆمانێ:
پترییا جوگرافییا رۆمانێ ل زاخو هاتیه وێنه‌كرن،
تشتێ بالكێش ژ بو نڤیسه‌ره‌كێ ژێیاتی بو باژێرێ خوه‌هه‌ی،
گرنگیدانه ب به‌رچاڤكرنا رویێ جوانێ باژێری، دانه‌نیاسینا
كه‌لتور و ناڤدار و شوونوارێن باژێرییه، وه‌ك (په‌یكه‌رێ
سه‌یدا سالح یوسڤی، ئه‌یاز یوسف و ئه‌رده‌وان زاخویی،
پرا ده‌لال و ئاڤا خابیری و چیایێ خامتیر و ناڤێ چه‌ندین
تاخان و دیسان ناڤێ كوڤان سندی و ناڤئینانا رۆمانا وی....هتد).
زمانێ رۆمانێ:
رولان بارت دبێژیت: "نڤیسینێ زمانه‌كێ تایبه‌ت و
بێهنه‌كا سه‌ربه‌خو هه‌یه"، زمان دشێت ململانا دناڤبه‌را
ئاخفتنێ و نڤیسینێ دا خورت بكه‌ت و دیسان زمانێ
ئاخفتنێ جوداهییا خوه ژ زمانێ نڤیسینێ هه‌یه و ئه‌و
تشتێ رۆمانێ بسه‌ر دئێخیت، زمان و خه‌یاله و دیسان
ره‌وشه‌نبیرییا رۆماننڤیسی. دخواندنا ڤێ رۆمانێدا
مروڤ زیق هه‌ست بڤێ جوداهیێ دكه‌ت و كا چه‌ند نڤیسه‌رێ
رۆمانێ خوه بزمانیڤه ماندیكرییه، هه‌ڤوكێن جوان،
په‌یڤێن نوو و رسته‌یێن لێكدایی دكه‌ڤنه به‌رچاڤێن
مروڤی و دده‌مه‌كیدا، كوردستان بهه‌می زاراڤ و ده‌ڤوكێن
خوه ڤه، بو زمانه‌كێ ستاندارد دنالیت، ئه‌گه‌ر هنده‌ك
نمونا په‌لكێش بكه‌ین، وه‌ك (ئاژوكار بۆ شوفێری، چاگێر
بۆ چایچی... هتد). هه‌ر چه‌نده گه‌له‌ك جاران ژ كێم
ئه‌زمونییا رۆمانڤیسی د زمانیدا، هنده‌ك په‌یڤان جهێ
خوه نه‌گرتینه، وه‌ك (كوته‌ل نه‌ك كوده‌ل یان ده‌هول
قوت نه‌ك ده‌هول ژه‌ن)، دیسان رۆماننڤیسی هه‌ولدایه
خوه به‌ره‌ڤ ده‌ڤوكا باكور ڤه‌بكێشیت و دبیت بهزرا وی،
ده‌ما ئه‌ڤ په‌رتوكه ب پیتێن لاتینی دوباره بهێته
چاپكرن، ره‌نگه خوانده‌ڤایه‌كێ زێده‌تر لدوورێن خوه
كومبكه‌ت و ئه‌ڤه ژی مافه‌كێ ره‌وایێ نڤیسه‌ری یه،
لێ دیسان ژبه‌ركو جوگرافییا روودانێن ناڤا رۆمانێ ل
زاخونه، دڤیابا ده‌ڤوكا ڤێده‌رێ زێده‌تر به‌رچاڤ
هاتبایه وه‌رگرتن، ما چ قه‌یدی یه، ئه‌گه‌ر شوونا په‌یڤا
(خۆر) كو بده‌هان جاران درۆمانێدا دوباره‌بویه، په‌یڤا
رۆژ شوونا وێ هاتبایه بكارئینان، بو نمونه.
ته‌كتیكا رۆمانێ:
ئه‌ركێ رۆمانێ
بتنێ دیاركرنا روودانان نینه، به‌لكو گه‌له‌ك گرنگه
سیحره‌ك درۆمانێدا هه‌بیت، كو خوانده‌ڤانی ددووڤخوه‌دا
راكێشبكه‌ت، زمانێ ڤه‌گێرانێ زمانه‌كێ فه‌نتازی بیت
و خوانده‌ڤان دڤه‌كرنا كوداندا ماندی ببیت. رۆماننڤیسی
لڤێره هه‌ولدایه بته‌كتیكه‌كا جوان، لدووڤ رێزبه‌ندیه‌كێ
روودانێن لدووف ئێك ئاڤاهیه‌كی پێك بینن، كو ره‌نگه
بده‌هان پسیار و تشتێن نوو بكه‌ڤنه دناڤا مێشكێ
خوانده‌ڤانیدا و ئه‌و پێشبینیێن وی بو دوماهیا
روودانان دیاركرین، ب وی ره‌نگی ده‌رنه‌چن. رۆماننڤیسی
گه‌له‌ك وێنه‌یێن راست په‌لكێشكرینه ناڤا روودانان،
ژوان، هه‌ژاری، زاروكێن بێخودان و ئه‌گه‌ر چاڤدێرییا
زاروكان نه‌هێته‌كرن، دێ توشی ڤارێبونێ بن، دزییا كه‌ن،
وه‌ك (گوهدوی و شیموی و خه‌له‌كی) و دێ ژلایێ كه‌سانێن
مه‌زن و خودان پاره‌ڤه هێنه (ئیستیغلالكرن) وه‌ك
شیموی و دیسان زه‌نگینییا ژ نشكانڤه و ئه‌ڤێن بوینه
كادرێن حزبان و چاوان پوستێن خوه بو مه‌ره‌مێن خوه
بكار دئینن، وه‌ك بابێ زامداری و چاوان ژ نشكه‌كێڤه
زه‌نگین بو و دیسان چاوان برییا پوستێ خوه یێ حزبی
شییا پولیسان بێده‌نگ بكه‌ت و وژدانا نوژداره‌كی بكریت!
ئینانا چیروكا ماسیگری لده‌ستپێكا رۆمانێ و گرێدانا
وێ چیروكێ ب ئێڤاریه‌كا خوارنا ماسیێ ڤه و تا ئه‌ڤ
مێهڤانداریه دبیته ئه‌گه‌رێ ڤه‌كرنا مه‌زنترین كودێ
رۆمانێ و چاوان لدوماهیێ هه‌ڤژینا وی، ئه‌وا ماسیگری
ژ مرنێ رزگاركری وی ناس دكه‌ت و بهنده‌ك گوتنان،
بیردانكا وی بۆ پاش دزڤرینیت، وه‌ك چیروكا ئوتیكرنا سه‌روچاڤان
یا پیره‌مێری و پیره‌ژنێ، دیسان قه‌لاندنا مێلاكێ و
ده‌ما گوتیێ ئه‌گه‌ر مێلاك نه‌بو دێ بو ته مێلاكا
خوه قه‌لینم، دیسان نمایشكرنا تابلویێن وی و ئه‌و
چیروكێن ددووفرا دهێن، دگه‌ل ڤانه‌هه‌مییاندا، شێوازێ
قفلكرنا رۆمانێ، ئه‌ڤێژی بهزرا من شاره‌زای بو دڤێت،
ئه‌گه‌ر هات و رۆمانا وی سه‌رگرت و خوانده‌ڤان لدوورێن
خوه كومكرن، بشێت به‌رده‌وامیێ بده‌ته به‌شێ دوێ
ژ نڤیسینا ڤێ رۆمانێ.
روودانێن رۆمانێ:
ئێك ژ مه‌رجێن نڤیسینا هه‌ر رۆمانه‌كێ، هه‌بونا
روودانانه، لێ دڤێت نڤیسه‌ری پاشخانه‌یه‌كا مه‌عریفی
یا باش هه‌بیت، نڤیسه‌ر و ره‌خنه‌گر ئازاد عه‌بدولواحد
دبێژیت: "مه‌رج نینه هه‌می ره‌وشه‌نبیر نڤیسه‌ر بن،
به‌لێ مه‌رجه هه‌می نڤیسه‌ر ره‌وشه‌نبیر بن"،
رۆماننڤیس ژی دڤێت ژ باگراوه‌ندێ خوه‌یێ ره‌وشه‌نبیری
بزانیت دێ چاوان روودانان دروست كه‌ت و دانیته جهێ
وان یێ دروست. راكێشكرنا روودانان بو درێژكرنا قه‌بارێ
رۆمانێ یان ژی بو ئازراندنا هه‌ستێن خوانده‌ڤانی وه‌ك
ئه‌و كه‌سێ دزیندانێڤه چیروكا خوه و كوشتنا ژنا خوه
بو زامداری ڤه‌گێرای، كو بهزرا من، روودانه‌كه و
رۆماننڤیسی ژ قه‌ستا زوم دایه سه‌ر. چیروكا (كه‌ڤالێ)
ئه‌و ژنا د مالا ماسیگریدا، بێی وێ ناس بكه‌ت، ده‌ركه‌تنا
هه‌ردوویان دگه‌ل ئێكدا و داخباربونا وی ب وێ ژنێڤه
و تا داخوازا شیكرنێ ژێدكه‌ت و ئه‌و دبێژتێ ما چاوان
مروڤ دوو جاران شیبكه‌ت، هه‌ر چه‌نده دده‌مێ مروڤ
رۆمانێ دخوونیت دیار دبیت، رۆماننڤیسی هه‌ولدایه
وێنه‌كێ جوان و سه‌رنج راكێش ژوێ روودانێ دروست بكه‌ت،
لێ ئه‌ڤه نابیته به‌هانه، رۆماننڤیس پێ خوانده‌ڤایێ
خوه رازیبكه‌ت كو كور و كچه‌كان حه‌ز ژ ئێك كربیت و
پاشی پروسا هه‌ڤژینیێ پێكئینابیت و دلێ ده‌یبابێن
خوه ل سه‌ر وێ هه‌ڤژینیێ بهێلیت و ببنه خودان
زاروك و لدوماهیێ و پشتی چه‌ندین دیداران وێ ناس نه‌كه‌ت.
ئه‌نجام:
ژوان هه‌می رۆمانێن لده‌ڤه‌را بادینان من خواندین، ئه‌ڤه
ئێك ژوان رۆمانێن باشه ب به‌رچاڤێن من كه‌فتی و لدووڤ
ئه‌زمونا نڤیسه‌رێ رۆمانێ و ته‌مه‌نێ وییێ گه‌نج،
ئه‌ز باوه‌رم دێ پاشه‌روژه‌كا گه‌ش ل پاش وی هه‌بیت و
دێ مه رۆمانێن جوان هه‌بن.
• ناخێن ده‌رزی، رۆمان، ئومێد سه‌گڤان، چاپخانا رێنما
سلێمانی2016.
• دروژناما ئه‌ڤرو ژماره 1930 دا ل روژا 9/8/2016ێ
دا هاتیه بلاڤكرن.
|